Γενικόλογο, ασαφές, χωρίς στόχους, χωρίς χρονοδιαγράμματα, χωρίς δεσμεύσεις. Ο λόγος για το εθνικό χωροταξικό σχέδιο που προωθείται για ψήφιση από τη Βουλή, το οποίο θα καθορίσει την ανάπτυξη της χώρας την επόμενη δεκαπενταετία. Επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς έχουν σοβαρές αντιρρήσεις, ακόμα και όσοι τελικά το υποστήριξαν… ως «μη χείρον». Η βασική εκτίμηση είναι ότι αποτελεί μια προσπάθεια να «προεγκριθούν», κάτω από την ομπρέλα του εθνικού χωροταξικού, τα βασικά σημεία του ειδικού χωροταξικού του τουρισμού, που έχει ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών εξαιτίας του μοντέλου ανάπτυξης που προτείνει, και να κλείσει το θέμα από νομικής άποψης. Αυτό ενδεχομένως να εξηγεί τη σπουδή του υπουργείου να ολοκληρώσει τη διαδικασία διαβούλευσης σε διάστημα μόλις ενός μήνα: μια διαδικασία που χαρακτηρίστηκε από συγκρούσεις και παρασκηνιακές παρεμβάσεις και αναλώθηκε σε τυπικά ζητήματα, χωρίς να μεταβάλει στο ελάχιστο τις αρχικές θέσεις του υπουργείου.
Οπως δείχνουν τα πράγματα, η πολυαναμενόμενη παρέμβαση στη χωροταξική οργάνωση της χώρας αφορά ένα μοντέλο ανάπτυξης αποκλειστικά βασισμένο στην οικοδομή: ένα μοντέλο με άμεσα οικονομικά οφέλη και μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Η εξέλιξη αυτή είχε προαναγγελθεί ήδη από το καλοκαίρι, όταν το ΥΠΕΧΩΔΕ έδωσε στη δημοσιότητα το προσχέδιο του εθνικού χωροταξικού. «Το ΥΠΕΧΩΔΕ παρενέβη στην αρχική μελέτη, αλλάζοντας εντελώς τη φιλοσοφία της», εξηγεί στην «Κ» η κ. Ράνια Κλουτσινιώτη, αρχιτέκτων-πολεοδόμος, εκπρόσωπος των γραφείων μελετών που εκπόνησαν το εθνικό χωροταξικό πλαίσιο. «Το νέο κείμενο είναι γενικόλογο, απονευρωμένο και αποσπασματικό· ένα κείμενο χωρίς όραμα, χωρίς στρατηγικές κατευθύνσεις, που δεν διευκολύνει στη μεταβολή της ισχύουσας νοοτροπίας για την οργάνωση του εθνικού χώρου. Και δεν είναι δεσμευτικό σε κανένα επίπεδο, άρα πρόκειται για ευχολόγιο. Η αρχική επιστημονική μελέτη τολμώ να πω ότι λειτούργησε ως προπέτασμα».
Αντιδράσεις από κοινωνικούς φορείς και επιστήμονες
Οι ίδιοι οι μεγάλοι επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς δεν δίστασαν να εκφράσουν σοβαρές αντιρρήσεις στις επιλογές του ΥΠΕΧΩΔΕ. Για παράδειγμα:
«Το εθνικό χωροταξικό είναι αποσπασματικό και ασαφές, χωρίς προτεραιότητες», λέει στην «Κ» ο κ. Νίκος Μπανιάς, που εκπροσώπησε το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας στο εθνικό σύμβούλιο χωροταξίας. «Το σχέδιο επιμένει στην ενδυνάμωση της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, υποβαθμίζοντας τον νησιωτικό χώρο. Μάλιστα παρουσιάζει ως μοντέλο ανάπτυξης για το μέλλον… τους νέους αυτοκινητόδρομους που κατασκευάζονται, αντί λ.χ. τις αναδιαρθρωμένες περιφέρειες της χώρας. Πρόκειται για μια μονοσήμαντη και αποσπασματική προσέγγιση».
Η ΓΣΕΕ
«Δεν είναι ένα εργαλείο στρατηγικής, αλλά μια παράθεση ιδεών: δεν έχει στόχους, απλά κάνει διαπιστώσεις», λέει ο κ. Δημ. Καπετανάς, εκπρόσωπος της ΓΣΕΕ στο εθνικό συμβούλιο χωροταξίας. «Επίσης ανοίγει τις πύλες της χώρας στις μεγάλες τουριστικές μονάδες, χωρίς να θέτει ζητήματα όπως η ανώτατη χωρητικότητα των νησιών και των ευαίσθητων περιβαλλοντικά περιοχών. Αγνοεί τους θαλάσσιους άξονες, αγνοεί τα νησιά, αγνοεί τις τάσεις στη γεωργία, την κτηνοτροφία και τη βιομηχανία. Για το εθνικό χωροταξικό η Ελλάδα είναι μόνο τουρισμός».
Ο ΣΕΒ
«Το κείμενο χαρακτηρίζεται από ανισομέρειες μεθοδολογίας και ουσίας», αναφέρει ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων στο κείμενο παρατηρήσεών του. «Ορισμένα άρθρα παραμένουν σε ανεπίτρεπτο βαθμό γενικότητας, ασάφειας και κοινοτοπίας, όπως οι προβλέψεις για την αυθαίρετη δόμηση και τη γεωγραφική ανασυγκρότηση της χώρας. Τα προτεινόμενα στο κείμενο μέτρα είναι γενικά και ασαφή, ενώ λείπουν μετρήσιμοι στόχοι που να συνοδεύονται από χρονοδιαγράμματα. Περαιτέρω, δεν καθίσταται σαφές ποιο είναι το χωρικό πρότυπο ανάπτυξης της χώρας που προτάσσει το σχέδιο».
Η ΕΝΑΕ
«Δεν υπάρχει σαφής ορίζοντας ολοκλήρωσης του δασολογίου και του κτηματολογίου, ενώ δεν αντιμετωπίζεται με ουσιαστικό τρόπο η εκτός σχεδίου δόμηση», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος της Ενωσης Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδας, κ. Δημ. Δράκος (σ.σ. η ΕΝΑΕ υποστήριξε τελικά το σχέδιο στο εθνικό συμβούλιο χωροταξίας). «Δεν περιλαμβάνει χρονοδιάγραμμα και κριτήρια για τη διοικητική μεταρρύθμιση, δεν υπάρχει σαφής πρόβλεψη για την απεξάρτηση από το λιγνίτη».
Η ΚΕΔΚΕ
«Το σχέδιο προτείνει την ανάπτυξη «διπόλων» πόλεων (λ.χ. Λάρισα-Βόλος) μια λογική την οποία θεωρούμε παρωχημένη», λέει στην «Κ» ο εκπρόσωπος της Κεντρικής Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας στο συμβούλιο χωροταξίας κ. Μιχ. Ταμήλος (σ.σ. η ΚΕΔΚΕ υποστήριξε τελικά το σχέδιο). «Επίσης, δεν καλύπτει εκτεταμένα τον νησιωτικό χώρο και δεν βάζει κριτήρια για τη μείωση του συντελεστή δόμησης».
Οι οικολόγοι
«Ανησυχούμε για το περιεχόμενο της πρότασης του ΥΠΕΧΩΔΕ εξαιτίας της αδυναμίας και έλλειψης επιχειρηματολογίας με βάση την οποία να προτείνονται οι επιμέρους στόχοι, για το ότι οι στόχοι κινούνται συχνά σε επίπεδο γενικότητας και αοριστίας, για την αναπτυξιακή εμμονή περί τους οδικούς άξονες, η οποία αποτελεί παρωχημένο μοντέλο ανάπτυξης και την απουσία μέτρων για την αποκέντρωση και απεξάρτηση από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη», παρατηρούν μεταξύ άλλων σε κοινό κείμενό τους δέκα περιβαλλοντικές οργανώσεις (Αρκτούρος, Αρχέλων, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ορνιθολογική Εταιρεία, Καλλιστώ, Μεσόγειος SOS, MOm, Greenpeace, WWF).
Οι 7 βασικές ενστάσεις
Ποιες είναι οι βασικές ενστάσεις των επιστημόνων; Οι κύριες αντιρρήσεις για το εθνικό χωροταξικό αφορούν το γεγονός ότι:
-Προτείνει τη σταδιακή μείωση ή κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, χωρίς να ορίζει συγκεκριμένα μέτρα και χρονοδιαγράμματα.
-Προτείνει τη διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας, χωρίς να δίνει σαφή κριτήρια, προτάσεις ή χρονοδιαγράμματα.
-Δεν αντιμετωπίζει τα ειδικά προβλήματα της νησιωτικής Ελλάδας.
-Δεν δίνει αναπτυξιακές κατευθύνσεις για τη γεωργία και τη βιομηχανία.
-Περιλαμβάνει σε ειδική παράγραφο ορισμένες από τις βασικές προβλέψεις του ειδικού χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμού (λ.χ. δυνατότητα χωροθέτησης μεγάλων τουριστικών εγκαταστάσεων σε όλη τη χώρα), ακυρώνοντας κάθε περαιτέρω συζήτηση.
-Κάνει γενικόλογες μόνο αναφορές για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων της χώρας, με μόνη συγκεκριμένη αναφορά τις περιοχές Natura, χωρίς μέτρα ή χρονοδιαγράμματα. Δεν δίνει χωρικές/πολιτικές κατευθύνσεις για τη διαχείριση των απορριμμάτων.
-Δεν βασίζει την ανάπτυξη της χώρας στις αναδιαρθρωμένες περιφέρειες, αλλά στους οδικούς άξονες που σήμερα κατασκευάζονται με συμβάσεις παραχώρησης. Γενικά ταυτίζει τούς υπό κατασκευή δρόμους με τους αναπτυξιακούς άξονες της χώρας.
-Δεν προτείνει μέτρα περαιτέρω διασύνδεσης με τα Βαλκάνια, τη Ρωσία και της χώρες της ανατολικής Ευρώπης, αλλά παραμένει σταθερά προσανατολισμένο στην κεντροδυτική Ευρώπη.
Αγριο παρασκήνιο κατά τη διαδικασία διαβούλευσης
Διαμαρτυρίες δεν προκάλεσε μόνο το κείμενο του εθνικού χωροταξικού σχεδίου αλλά και η διαδικασία διαβούλευσής του. Περίπου οι μισοί συμμετέχοντες στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας -μεγάλοι επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς- καταγγέλλουν τη διαδικασία, κατηγορώντας το ΥΠΕΧΩΔΕ ότι δεν δέχθηκε να συζητήσει ή να λάβει υπόψη τις παρατηρήσεις τους. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε μόλις σε διάστημα ενός μηνός, με τη συγκέντρωση σε ένα έγγραφο περίπου 230 παρατηρήσεων και την υποσημείωση ότι δεν είναι δεσμευτικές για το υπουργείο. Κείμενο που εγκρίθηκε οριακά έπειτα από αφόρητες παρασκηνιακές πιέσεις από παράγοντες του υπουργείου. Τον τυπικό χαρακτήρα της διαβούλευσης επιβεβαίωσε κυνικά και ο ίδιος υπουργός ΠΕΧΩΔΕ.
Στις 8 Νοεμβρίου, ο ίδιος ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ, κ. Γιώργος Σουφλιάς, χαιρέτισε την πρώτη συνεδρίαση του Εθνικού Σμβουλίου Χωροταξίας, ενός όργανου που παρέμενε σε αχρηστία για περίπου τέσσερα χρόνια. «Αρχικά, εκτιμούσαμε ότι το ΥΠΕΧΩΔΕ θα ενσωμάτωνε τις παρατηρήσεις μας στο κείμενο και θα το επανέφερε για νέα γνωμοδότηση», λέει ο εκπρόσωπος του ΤΕΕ στο συμβούλιο κ. Νίκος Μπανιάς. «Τελικά, το ΥΠΕΧΩΔΕ απέκλεισε κάθε παρέμβαση στο αρχικό κείμενο». «Θα μπορούσαμε απλά να έχουμε ταχυδρομήσει τις απόψεις μας», λέει ο εκπρόσωπος της ΓΣΕΕ κ. Δημ. Καπετανάς. «Εφόσον το υπουργείο δεν έκανε διάλογο, δεν ξέρω ποια είναι η λογική της διαβούλευσης». Στο πλαίσιο αυτό, εννέα από τους δεκαεννέα φορείς που συμμετείχαν (ΤΕΕ, ΣΕΒ, Σύλλογος Χωροτακτών, Συνομοσπονδία γεωργικών Συνεταιρισμών, Αρκτούρος, Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο, Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών και Εμπόρων, Πανελλήνιος Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, ΓΣΕΕ) υπέγραψαν ένα κοινό κείμενο, στο οποίο σημειώνουν ότι «το σύνολο των παρατηρήσεων που καταγράφονται δεν αποτελεί γνωμοδότηση» και αρνήθηκαν να την υπογράψουν.
Επίσης, πολλοί από τους φορείς που τελικά υποστήριξαν το εθνικό χωροταξικό δεν διστάζουν να υποστηρίξουν ότι το έπραξαν με το σκεπτικό ότι ένα μέτριο χωροταξικό σχέδιο είναι καλύτερο από την απουσία χωροταξικού σχεδίου. «Το ψηφίσαμε με αρκετές επιφυλάξεις», λέει ο πρόεδρος της ΕΝΑΕ κ. Δράκος. «Αυτό που πρυτάνευσε είναι ότι τόσα χρόνια η χώρα παιδεύεται να αποκτήσει ένα χωροταξικό σχέδιο. Καλύτερα να υπάρχει ένας νόμος παρά το χάος». «Είμαστε υπέρ της ύπαρξης ενός πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού γιατί η έλλειψή του δημιουργεί προβλήματα στη χωροθέτηση των έργων και γινόταν συχνά αιτία να ακυρωθούν από το Συμβούλιο της Επικρατείας», λέει ο κ. Μιχ. Ταμήλος, Εκπρόσωπος της ΚΕΔΚΕ. «Για τη μελέτη, το κράτος πλήρωσε ειδικούς. Πώς θα αλλάξουμε εμείς, μια ανομοιογενής επιτροπή, το κείμενό τους; Εξάλλου, η πολιτική ευθύνη ανήκει στο ΥΠΕΧΩΔΕ».
Πάντως, το υπουργείο δεν αντιμετώπισε και τόσο ψύχραιμα τη διαδικασία. Υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου όχι μόνο παρενέβη στο σύνολο των συνεδριάσεων, αλλά φέρεται να άσκησε έντονες -συχνά αφόρητες παρασκηνιακές πιέσεις σε «αμφιταλαντευόμενους» φορείς, τόσο προς αντικατάσταση «ανεπιθύμητων» εκπροσώπων στο συμβούλιο χωροταξίας, όσο και για την αλλαγή της στάσης τους. Τις τελευταίες αμφιβολίες για τη σημασία που δίνει το ΥΠΕΧΩΔΕ στη διαδικασία διαβούλευσης διέλυσε ο ίδιος ο κ. Σουφλιάς. «Ας μη γελιόμαστε», απάντησε προ ημερών σε ερώτηση δημοσιογράφου, σχετικά με τις αντιδράσεις ορισμένων φορέων στη διαδικασία. «Οι φορείς τοποθετούνται με βάση τις τοποθετήσεις των ηγεσιών τους».