Οι πολίτες θέλουν, οι φορείς μπορούν, αλλά το σύστημα πάσχει. Η ανακύκλωση στη χώρα μας, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις των αρμοδίων και το τεράστιο κοινωνικό αίτημα, κινδυνεύει να μετατραπεί σε χαμένη ευκαιρία. Κι αυτό διότι το σημαντικότερο κομμάτι της, αυτό δηλαδή που αφορά τη συλλογή, επεξεργασία και ανάκτηση των υλικών συσκευασίας (υλικά που γεμίζουν κατά 50% τις χωματερές), βρίσκεται σε απογοητευτικά επίπεδα. Ποιος φταίει;
Κατ’ αρχήν η πολιτεία. Το τμήμα ανακύκλωσης είναι υποστελεχωμένο και υποβαθμισμένο, ενώ εκκρεμεί στο ΣτΕ, από το 2001, η σύσταση του αρμόδιου για την ανακύκλωση φορέα.
Δεύτερον, οι δήμοι, που προσδοκούν οικονομικά -και άλλα- οφέλη από το πρόβλημα και αν δεν τα κατοχυρώσουν γυρνούν την πλάτη σε μία αναγκαιότητα που κατά -γενική ομολογία- είναι πρώτης προτεραιότητας σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Τρίτον, η Εταιρεία Ανακύκλωσης και Ανάκτησης Υλικών, ο πιο αδύναμος κρίκος, σύμφωνα με όλους όσοι συμμετέχουν στο μείζον θέμα της ανακύκλωσης υλικών, όπως χαρτί, γυαλί, πλαστικό και αλουμίνιο. Επειτα από πέντε χρόνια ζωής, όχι μόνο δεν κατάφερε να αγγίξει τους ευρωπαϊκούς στόχους, αλλά και έχει εξαγριώσει τους κοινωνικούς της εταίρους. Οι 1.000 και πλέον εταιρείες (που καταβάλλουν ως ρυπαίνοντες τις εισφορές τους στην εν λόγω εταιρεία) είναι δυσαρεστημένες από τη λειτουργία και την αποδοτικότητά της. Παράλληλα, μεγάλοι δήμοι της χώρας (όπως του Πειραιά, της Αθήνας αλλά και του Περιστερίου) δηλώνουν ανοιχτά τον στρεβλό τρόπο λειτουργίας της ΕΕΑΑ και -με τις ευλογίες των εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ενωσης που επισκέφτηκαν πρόσφατα τη χώρα μας και διαπίστωσαν μεγάλη καθυστέρηση στο θέμα- επιδιώκουν τη σύσταση νέας εταιρείας ανακύκλωσης υλικών.
Αντίθετα, θετικότατα είναι τα μηνύματα που στέλνει η αντίστοιχη εταιρεία για την ανακύκλωση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών (η δεύτερη εταιρεία που ανακυκλώνει οικιακά απόβλητα).
Υλικά συσκευασίας
Η αποτυχία των μπλε κάδων
Χωρίς καμπάνιες για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού (στην Ευρώπη αντίστοιχες προσπάθειες ξεκίνησαν με πραγματικό κατακλυσμό μηνυμάτων που διήρκεσε για χρόνια), χωρίς ουσιαστικά κίνητρα στους δήμους, με ελλιπές σχέδιο δράσης, αλλά με ένα σημαντικό αποθεματικό που αγγίζει και ίσως να ξεπερνάει τα 70.000 ευρώ, η Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης και Ανάκτησης Υλικών συσκευασίας κατορθώνει ετησίως να ανακυκλώνει περίπου 230.000 τόνους τέτοιων απορριμμάτων σε ένα σύνολο αποβλήτων που ξεπερνάει τους 1.056.000 τόνους. Από το 2003 (όταν άρχισε να λειτουργεί η συγκεκριμένη εταιρεία) ξεκίνησε συνεργασία με δήμους δίνοντάς τους μπλε κάδους και απορριμματοφόρα. Πολύ γρήγορα φάνηκε η αδυναμία των δήμων να ανταποκριθούν, καθώς το νέο σύστημα επέβαλε καινούργια δρομολόγια (αυξήθηκαν οι κάδοι άρα πολλαπλασιάστηκε η διαδικασία αποκομιδής) χωρίς όμως κάποιος να αναλάβει την επιπλέον δαπάνη. Οπως εξηγούν, για παράδειγμα, οι συνεργάτες του κ. Κακλαμάνη, μπορεί η μείωση του όγκου των απορριμμάτων που φτάνει στη χωματερή να έχει μειωθεί με την ανακύκλωση, όμως για τους δήμους αυτό σημαίνει παραπάνω δρομολόγια».
Παράλληλα, δεν συζητήθηκε ποτέ η μείωση του 6% που καταβάλλει κάθε δήμος στον φορέα διαχείρισης της χωματερής, με αποτέλεσμα οι δήμοι να αδιαφορούν για τις ποσότητες των ανακυκλούμενων στην πηγή απορριμμάτων. Ο κύκλος έγινε ταχύτατα φαύλος. Η πολιτεία άφησε το θέμα να γίνει… εσωτερική υπόθεση της ΕΕΑΑ και της ΚΕΔΚΕ (που έτσι και αλλιώς συμμετέχει στην ΕΕΑΑ με ποσοστό 30%).
Ο πρόεδρος της ΚΕΔΚΕ και δήμαρχος Αθηναίων κ. Νικήτας Κακλαμάνης εσχάτως δήλωσε ότι θα σπάσει τη συμφωνία του με την ΕΕΑΑ και θα δημιουργήσει μία νέα εταιρεία που θα λειτουργεί διαφορετικά. Ο ίδιος μάλιστα είχε δηλώσει ότι η ΕΕΑΑ αδιαφορεί και για την ΚΕΚΔΕ αλλά και για τους 1.000 υπόχρεους που καταβάλλουν χρήματα για ανακύκλωση υλικών συσκευασίας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Ενωσης που επισκέφθηκαν πρόσφατα τη χώρα μας και είδαν τον τρόπο λειτουργίας της ΕΕΑΑ παρότρυναν τους Δήμους Αθηναίων, Πειραιώς και Πετρούπολης να προβούν στη σύσταση δικής τους εταιρείας ώστε να προχωρήσει το θέμα της ανακύκλωσης. Οσο για το πρόβλημα της περισυλλογής ανακυκλώσιμων σκουπιδιών από συμβατικά απορριμματοφόρα, η απάντηση από τον Δήμο της Αθήνας είναι η εξής: «Οι κάτοικοι ρίχνουν στους μπλε κάδους και σύμμεικτα απορρίμματα που αναγκαστικά οδεύουν στην κοινή χωματερή».
Συσσωρευτές
Βάρος στα νησιά
Το σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης συσσωρευτών ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. Α.Ε. άρχισε να λειτουργεί τον Νοέμβριο 2004. Στο σύστημα συμμετέχουν 265 παραγωγοί και εισαγωγείς συσσωρευτών (μπαταρίες που χρησιμοποιούνται σε ιατρικά μηχανήματα, τη βιομηχανία, τις τηλεπικοινωνίες, τις γεννήτριες, τα αυτοκίνητα και τα πλοία) που καλύπτουν το 90% των υπόχρεων διαχειριστών και έχουν δημιουργηθεί 5.071 σημεία συλλογής σε όλη τη χώρα. Οπως σημειώνει στην «Κ» ο γενικός διευθυντής του συστήματος κ. Ηρακλής Βονδικάτης, «μεγάλη βαρύτητα έχει δοθεί στις νησιωτικές περιοχές, τόσο διότι το επιβάλλει η νομοθεσία, όσο και διότι είναι οι πιο δύσκολες περιοχές στο χειρισμό τους ως προς τις δυνατότητες μεταφοράς».
Ετησίως στην Ελλάδα παράγονται 40.000 περίπου τόνοι επικίνδυνων αποβλήτων από συσσωρευτές μολύβδου-οξέος και νικελίου-καδμίου (από αυτούς, οι 8.000 τόνοι είναι διάλυμα θειικού οξέος, ποσότητα που μπορεί να καταστρέφει 8 δισ. λίτρα νερού). Το 2006 είχαν περισυλλεγεί 35.000 τόνοι, το 2005, 28.000 τόνοι και η τάση για το 2007 είναι αυξητική – το σύστημα πρέπει να συλλέγει και εξουδετερώνει ετησίως το 70% της παραγόμενης ποσότητας.
Τα απόβλητα πηγαίνουν για ανακύκλωση σε τέσσερις αδειοδοτημένες μονάδες που βρίσκονται σε Εβρο, Οινόφυτα, Ασπρόπυργο και Πάτρα. Οι συσσωρευτές μολύβδου-οξέος ανακυκλώνονται στην Ελλάδα και οι συσσωρευτές νικελίου-καδμίου στο εξωτερικό. Από τους συσσωρευτές που ανακυκλώνονται στην Ελλάδα παράγεται μόλυβδος και πλαστικά. Ο πρώτος πωλείται και χρησιμοποιείται εκ νέου σε μπαταρίες, σκάγια, μολυβδοσωλήνες, χρώματα, ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Το πλαστικό χρησιμοποιείται για γεω-υφάσματα, μηχανοκίνητες σκούπες κ.ά. Απόβλητα αυτής της εργασίας πρέπει να πηγαίνουν σε ειδικές χημικές χωματερές…
Λιπαντικά έλαια
Πρώτοι στην Ε.Ε.
Το σύστημα συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων λιπαντικών ελαίων ΕΛΤΕΠΕ υπήρχε από το 1998, αλλά πήρε έγκριση ως επίσημος εθνικός φορέας διαχείρισης το 2004. Με το σύστημα έχουν συμβληθεί 124 υπόχρεες εταιρείες, οι οποίες καλύπτουν ποσοστό μεγαλύτερο του 94% της συνολικής αγοράς λιπαντικών. Το δεύτερο εξάμηνο του 2004, οπότε λειτούργησε η εταιρεία, συνελέγησαν 13.000 τόνοι, το 2005 29.000 και το 2006 36.000 τόνοι. Φέτος αναμένονται 40.000 περίπου τόνοι, που αποτελούν το 67% των αποβλήτων λιπαντικών (60.000 τόνοι).
Οπως σημειώνει στην «Κ» ο διευθύνων σύμβουλος του συστήματος κ. Γιώργος Δεληγιώργης, «έχουμε ξεπεράσει κατά πολύ τον στόχο της διαχείρισης του 42% των αποβλήτων και κατέχουμε την πρώτη θέση μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε.». Το σύστημα διαθέτει 25.000 σημεία συλλογής σε συνεργεία, πρατήρια υγρών καυσίμων, βιομηχανίες, δημόσιους φορείς κ.ά.
Οι εξουσιοδοτημένοι συλλέκτες αποθηκεύουν τα απόβλητα σε επτά κέντρα συλλογής που βρίσκονται σε Ασπρόπυργο, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Κοζάνη, Βόλο, Καβάλα και Ηράκλειο. Στη συνέχεια μεταφέρονται στις έξι εγκαταστάσεις αναγέννησης που είναι η Cyclon Hellas στον Ασπρόπυργο, δύο στη Θεσσαλονίκη και από μία σε Βοιωτία, Πάτρα και Εύβοια. Από την αναγέννηση παράγονται λιπαντικά κατάλληλα για χρήση, ενώ για το απόβλητο που μένει υπάρχουν κανονισμοί με βάση τους οποίους πρέπει να διατίθεται ασφαλώς στο περιβάλλον.
Από την τυχαία εναπόθεση λιπαντικών στη Φύση παράγονται διοξίνες, πολυχλωριωμένοι υδρογονάνθρακες, πολυαρωματικές ενώσεις και βαρέα μέταλλα. Τα καμένα λάδια, με τα οποία είχαν αλείψει τους σωλήνες παροχής τροφής στα κοτόπουλα του Βελγίου, ώστε να ρέει ευκολότερα η τροφή, ευθύνονται για το σκάνδαλο των διοξινών.
Ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές
Οι Δήμοι κάνουν θαύματα
Η εταιρεία Ανακύκλωσης Συσκευασιών Α.Ε. θα κλείσει φέτος τον ισολογισμό της με θετικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία θα πρέπει να ανακυκλώνονται στη χώρα μας περίπου 44.000 τόνοι τέτοιων αποβλήτων (δηλαδή 4 κιλά ανά κάτοικο). Κατά το 2007 περισυνελέγησαν 30.000 τόνοι. Αν όλα προχωρήσουν κανονικά, το συγκεκριμένο σύστημα θα μπορέσει να ανακυκλώνει μέχρι και 100.000 τόνους ετησίως. Με ένα εργοστάσιο αποσυναρμολόγησης στους Αγίους Θεοδώρους, με πολλές κεντρικές μονάδες συλλογής σε ολόκληρη τη χώρα (Ηράκλειο, Κέρκυρα, Μυτιλήνη, Ρόδο, Θεσσαλονίκη και αλλού), κυρίως όμως με τη μονάδα που κατασκευάζεται στη Λάρισα, η οποία θα αναβαθμίζει πλακέτες ηλεκτρονικών υπολογιστών για να ξαναχρησιμοποιηθούν (είναι το δεύτερο εργοστάσιο αυτής της τεχνολογίας που κατασκευάζεται στην Ευρώπη) λύνεται ένα σημαντικό πρόβλημα ανακύκλωσης των συσκευών που μέχρι χθες κατέληγαν στις χωματερές. Να σημειωθεί ότι με τη διαδικασία της απορρύπανσης αφαιρούνται από τα παλιά ψυγεία, τους παλιούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές υλικά όπως το φρέον ή το κάδμιο που επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα (όταν καίγονται) ή το υδροφόρο (όταν θάβονται).
Ομως, το μεγαλύτερο πρόβλημα για την καλή λειτουργία του συστήματος ήταν και παραμένει η συλλογή των υλικών. «Στην Ευρώπη» λέει στην «Κ» ο κ. Σπύρος Ευθυμίου, πρόεδρος της εταιρείας, «η συγκεκριμένη κατηγορία υλικών συλλέγεται από τους ΟΤΑ. Καθώς τα συγκεκριμένα υλικά δεν δημιουργούν πρόβλημα στους δήμους (σπεύδουν οι περίπου 10.000 γυρολόγοι, τα συλλέγουν, τα πωλούν στις μάντρες και αυτές με τη σειρά τους στις χαλυβουργίες), οι δήμαρχοι δεν δείχνουν ιδιαίτερο ζήλο. Για τον λόγο αυτόν οι μικρές ηλεκτρικές συσκευές στη μεγάλη τους πλειονότητα πετιούνται στα σκουπίδια. Και όμως, αυτά τα σκουπίδια είναι που δημιουργούν τις σημαντικότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Αρκεί να αναφέρουμε ότι μια μικρή μπαταρία, από αυτές που συνήθως υπάρχουν μέσα στα πεταμένα ηλεκτρικά, είναι αρκετή για να μολύνει 400 λίτρα νερού».
Μέχρι στιγμής έχουν συμβληθεί με το σύστημα περίπου 300 δήμοι. Κάποιοι μάλιστα κάνουν… θαύματα, όπως ο δήμος Ρόδου που στέλνει 20 τόνους τον μήνα και η Θεσσαλονίκη που ζήτησε 500 μικρούς κάδους και σήμερα δεν της φτάνουν. Και έπεται συνέχεια, αφού όπως εξηγεί ο κ. Ευθυμίου ο τρόπος λειτουργίας δίνει κίνητρα στους δήμους. Συγκεκριμένα, δίνονται 160 ευρώ/τόνο, άρα σε ένα δήμο όπως η Αθήνα (που θα έπρεπε να μαζεύει 3.000 τόνους/ετησίως) τα έσοδα θα μπορούσαν να φτάσουν τις 480.000 ευρώ.
Μπαταρίες
Κοντά στον στόχο
Το συλλογικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης φορητών ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών ΑΦΗΣ ιδρύθηκε το 2004. Πλέον στο σύστημα συμμετέχουν 140 εταιρείες εισαγωγής φορητών μπαταριών κάθε είδους («ψείρες» ρολογιών και ακουστικών βαρηκοΐας, μικρές ΑΑΑ, στρογγυλές, πλακέ, φωτογραφικών μηχανών, βιντεοκαμερών, επαναφορτιζόμενες παιχνιδιών, μπαταρίες που χρησιμοποιούμε σε φορητούς Η/Υ) που αντιστοιχούν στο 97% των υπόχρεων και έχουν τοποθετηθεί 27.000 κάδοι σε όλη τη χώρα (ο μεγαλύτερος απόλυτος αριθμός μετά τη Γερμανία). Μέσα στο 2007 υπολογίζεται ότι έχουν συλλεγεί 370-400 τόνοι μπαταριών σε σύνολο 2.000 περίπου τόνων που αναμένεται να έχουν διατεθεί στην αγορά (περιέχουν μόλυβδο, κάδμιο, υδράργυρο, νικέλιο, ψευδάργυρο, μαγγάνιο, ουσίες που προκαλούν καρκινογενέσεις, νευρολογικές διαταραχές, τύφλωση, πνευμονοπάθειες κ.ά.). Το 2006 η συλλογή των φορητών μπαταριών ανήλθε σε 218 τόνους.
Οπως σημειώνει στην «Κ» ο γενικός διευθυντής του συστήματος κ. Ηλίας Ορδόλης, «δεν υπάρχει πλέον νομός και κωμόπολη που να μην έχει κάδο. Οταν ξεκινήσαμε χρειάζονταν 3-4 μήνες μέχρι να γεμίσει ένας κάδος. Σήμερα κάδοι έξω από σούπερ μάρκετ γεμίζουν μέσα σε μια εβδομάδα». Με αυτό το ρυθμό εκτιμάται ότι ο στόχος της περισυλλογής του 25% των χρησιμοποιημένων μπαταριών θα επιτευχθεί πριν από το 2012, καταληκτική ημερομηνία επίτευξης του στόχου από την Ε.Ε. Ηδη ο στόχος των 10.000 κάδων μέχρι το 2007 έχει ξεπερασθεί κατά 140%.
Οι μπαταρίες συλλέγονται σε δύο αποθήκες της ΑΦΗΣ, στον Ασπρόπυργο Αττικής και στη Θεσσαλονίκη, και μεταφέρονται για ανακύκλωση στο Βέλγιο και τη Γερμανία.
Ελαστικά οχημάτων
Μεγάλη επιτυχία
Το συλλογικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης παλαιών ελαστικών «ECO-ELASTIKA» άρχισε να λειτουργεί τον Νοέμβριο του 2004. Στο σύστημα συμμετέχουν 71 εισαγωγείς ελαστικών και 58 εισαγωγείς οχημάτων που αντιπροσωπεύουν το 98% των εισαγόμενων ελαστικών στη χώρα.
Οπως σημειώνει στην «Κ» η κ. Αθανασία Δούκα, η συλλογή των μεταχειρισμένων ελαστικών γίνεται απευθείας από βουλκανιζατέρ, συνεργεία, αναγομωτήρια και διαλυτήρια αυτοκινήτων που έχουν συμβληθεί με το πανελλαδικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης οχημάτων τέλους κύκλου ζωής (ΟΤΚΖ). Το 2006 συνελέγησαν 47.000 τόνοι (88,85%) από τους 52.500 τόνους παλαιών ελαστικών που απορρίπτονται ετησίως στη χώρα (τα μεταχειρισμένα ελαστικά απελευθερώνουν διοξίνες όταν καίγονται και χρειάζονται μερικές εκατοντάδες χρόνια να αποδομηθούν). Από τις συλλεγείσες ποσότητες η εταιρεία κατάφερε να διαχειρισθεί 37.840 τόνους (82%), ενώ η υπόλοιπη ποσότητα (8.790 τόνοι) παραμένει αποθηκευμένη σε χώρους προσωρινής αποθήκευσης. Το σύστημα ξεπέρασε κατά πολύ τον στόχο της αξιοποίησης του 65% των μεταχειρισμένων ελαστικών.
Αυτή τη στιγμή λειτουργούν 5 μονάδες κοκκοποίησης ελαστικού, μία μονάδα τεμαχισμού και μια μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης (τσιμεντοβιομηχανία ΤΙΤΑΝ). Το μεταχειρισμένο ελαστικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αποστραγγιστικό σε τεχνικά έργα, ως αντικραδασμικό υλικό, ως ηχομονωτικό σε οικοδομές, ενώ το τρίμμα ελαστικού μειώνει την ολισθηρότητα των δρόμων. Το λινό που βρίσκεται μέσα τους και τα σίδερα αποτίθενται σε ΧΥΤΑ…