Στην τελική ευθεία περνάει πλέον η χρόνια και οξεία αντιπαράθεση για την εκτροπή του Αχελώου. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι φορείς της Αιτωλοακαρνανίας και οι κάτοικοι της Μεσοχώρας Τρικάλων έχουν στο πλευρό τους εκτός από το Συμβούλιο της Επικρατείας, ένα νέο σύμμαχο, που ενδεχομένως να αλλάξει τους συσχετισμούς: την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία έχει ξεκινήσει σειρά επαφών στην Ελλάδα, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο παρέμβασης. Από την άλλη πλευρά, βρίσκεται το ΥΠΕΧΩΔΕ μαζί βέβαια με τους Θεσσαλούς αγρότες στους οποίους υπόσχεται τη μετατροπή του αφυδατωμένου κάμπου σε παράδεισο επί γης. Υπολογίζοντας τις εξελίξεις και αμυνόμενο απέναντι σε μία ακόμα παραπομπή στο Συμβούλιο της Επικρατείας -την έβδομη κατά σειρά για τον Αχελώο- το υπουργείο ενισχύει το οπλοστάσιό του με νομικά και επιστημονικά επιχειρήματα. Ετσι, στο εθνικό σχέδιο διαχείρισης υδάτων, που παρουσιάστηκε την προηγούμενη εβδομάδα, η εκτροπή του Αχελώου παρουσιάζεται όχι πλέον ως αναγκαιότητα, όπως γινόταν έως σήμερα, αλλά… ως δεδομένη. Σε τρία έως τέσσερα χρόνια, σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ, η εκτροπή θα λειτουργήσει. Βρισκόμαστε άραγε λίγα βήματα πριν από το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό έγκλημα στην ιστορία της χώρας;
Αλλαξαν πολλά
Από τις πρώτες εξαγγελίες για την εκτροπή του Αχελώου πέρασαν 40 χρόνια. Από τότε έως σήμερα έχουν αλλάξει πολλά· έχουν καταρχήν αλλάξει οι κλιματικές συνθήκες. Εχει αλλάξει ο προσανατολισμός της ελληνικής οικονομίας, καθώς το βάρος έφυγε από την αγροτική παραγωγή. Εχει αλλάξει και η κλίμακα των ανθρώπινων παρεμβάσεων στη Φύση: σήμερα δεν εξαφανίζονται βουνά για να περάσουν δρόμοι, αλλά η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί πλέον σημαντική συνιστώσα κατά τον σχεδιασμό ενός έργου. Και η διατήρηση και η προστασία των οικοσυστημάτων προτεραιότητα των ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών – και όχι βέβαια χωρίς λόγο.
Αυτά είναι και τα επιχειρήματα που επικαλούνται σήμερα οι πολέμιοι της εκτροπής του Αχελώου. Ειδικοί επιστήμονες αλλά και πολλοί πολιτικοί -αρκετοί ανάμεσα στις τάξεις των δύο μεγαλυτέρων παρατάξεων- χαρακτηρίζουν την εκτροπή «φαραωνικών διαστάσεων», ξεπερασμένη ως νοοτροπία δημοσίου έργου, επικίνδυνη για τα οικοσυστήματα της Αιτωλοακαρνανίας, ακόμα και ανώφελη, αφού η καλλιέργεια βαμβακιού δεν έχει μέλλον. Το παράδοξο είναι ότι τα επιχειρήματα αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το «μπλοκάρισμα» του έργου, καθώς οποιαδήποτε επέμβαση μπορεί να γίνει μόνο στη βάση νομικών παρατυπιών. Και εκεί το ΥΠΕΧΩΔΕ δείχνει να έχει ενισχύσει το οπλοστάσιό του.
Καταγγελίες
Υπάρχει όμως μια εξέλιξη που ενδεχομένως ανατρέψει τις ισορροπίες: η ανάμειξη της Ευρωπαϊκής Επιροπής, που μετά σωρεία καταγγελιών, ερευνά αθόρυβα τους τελευταίους μήνες την υπόθεση. Ο ίδιος ο Επίτροπος, κ. Σταύρος Δήμας, στις δύο τελευταίες επισκέψεις του στην Ελλάδα είχε συναντήσεις με εκπροσώπους περιβαλλοντικών οργανώσεων, καθώς και με φορείς που αντιτίθενται στην εκτροπή, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Στόχος είναι να διερευνηθεί το κατά πόσον το έργο παραβιάζει στην πράξη την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία (δεν αρκούν να πείσουν περί του αντιθέτου οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που σε ορισμένες, σπάνιες έστω, περιπτώσεις συντάσσονται με συγκεκριμένη «μανιέρα», ανάλογη των αναφορών του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ… στην αειφορία).
Ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργος Σουφλιάς γνωρίζει την εξέλιξη αυτή και προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο παρέμβασης. Η εκτροπή ενός ποταμού δεν είναι αντίθετη στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, σημείωσε προ ημερών, και έλεγε όντως την αλήθεια. Τα σημεία-κλειδιά είναι δύο: προ μηνών, απαντώντας σε ερώτηση του ευρωβουλευτή κ. Δημ. Παπαδημούλη σχετικά με τα έργα του Αχελώου, ο κ. Δήμας τόνισε πως η μεταφορά νερού από μια υδατική περιφέρεια σε μιαν άλλη πρέπει να βασίζεται «στην επίτευξη αποδοτικής χρήσης των υδάτων, χρησιμοποιώντας μέτρα διαχείρισης της ζήτησης, χρήση οικονομικών μέσων βάσει της αρχής ανάκτησης του κόστους και της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και διαφανές πλαίσιο λήψεως αποφάσεων». Ταυτόχρονα εξέφρασε την αντίθεσή του στις σημερινές αγροτικές πρακτικές, τονίζοντας ότι η γεωργία πρέπει να αποβλέπει στη διασφάλιση των φυσικών πόρων και όχι την εξάντλησή τους.
Αυτό που μένει, λοιπόν, να αποδειχθεί είναι αν όντως το υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ είναι ειλικρινές στις προθέσεις του ή όλα τα νέα επιχειρήματα (περί υδροδότησης των θεσσαλικών πόλεων, σωτηρίας του Πηνειού, αποκατάστασης των υπογείων αποθεμάτων, με παράλληλη αλλαγή των γεωργικών πρακτικών) είναι απλά προφάσεις εν αμαρτίαις. Το πρόβλημα είναι πως στη δεύτερη περίπτωση οι συνέπειες θα είναι δύσκολα αναστρέψιμες – και όχι μόνο για την Αιτωλοακαρνανία.
Περίεργη σπουδή για κατασκευή φραγμάτων
Η Ελλάδα δεν έχει πρόβλημα ποιότητας ή ποσότητας υδάτων, αλλά… ανεπαρκούς αξιοποίησής τους. Η πρωτοφανής αυτή παραδοχή βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της νέας πολιτικής του ΥΠΕΧΩΔΕ για το νερό στην Ελλάδα, πολιτική που εκφράστηκε σε όλα τα επίπεδα στο εθνικό σχέδιο διαχείρισης υδάτων. Στο πλαίσιο αυτό, το υπουργείο προτάσσει πλέον ανοιχτά την κατασκευή είκοσι μεγάλων φραγμάτων με τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, θέτοντας σε δεύτερη μοίρα την εξοικονόμηση νερού, την αλλαγή των αρδευτικών πρακτικών και τις άλλες πολιτικές για τη διαχείριση του νερού. Αυτό που μένει να διευκρινιστεί είναι σε ποιο «κατασκευαστικό πακέτο» θα προωθηθούν τα έργα και με ποιους όρους.
Η παρουσίαση, προ ημερών, του εθνικού σχεδίου για την προστασία και διαχείριση των υδάτων έκρυβε πολλές εκπλήξεις. Για παράδειγμα, η κοινή γνώμη πληροφορήθηκε για πρώτη φορά ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει πρόβλημα ποιότητας και ποσότητας υδάτων, αλλά το κύριο πρόβλημά της είναι ότι δεν τα έχει εκμεταλλευτεί όσο θα μπορούσε. «Ορισμένοι έχουν θεωρήσει την οδηγία (σ.σ.: για την προστασία των υδάτων) επιβεβλημένη από τις πιο αναπτυγμένες χώρες της Ε.Ε. και αναντίστοιχη με την πραγματικότητα στην Ελλάδα, η οποία δεν αντιμετωπίζει ίδιας τάξης και ποιότητας προβλήματα υποβάθμισης του υδατικού περιβάλλοντος, αλλά αντίθετα αντιμετωπίζει προβλήματα ανεπαρκούς ανάπτυξης. Εκτιμάται έτσι ότι η βαρύτητα στην περιβαλλοντική διάσταση του νερού θα αποτελέσει ένα σημαντικό πρόσθετο εμπόδιο στην υδατική ανάπτυξη της χώρας», σημειώνεται στο εθνικό σχέδιο.
Ωστόσο, όπως αναφέρει, η ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν αντιτίθεται στην κατασκευή νέων έργων «με τον όρο ότι θα τηρηθούν οι προϋποθέσεις της αειφορίας στην ανάπτυξη και του μετριασμού των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων». Μάλιστα το υπουργείο προχωρεί ένα βήμα πιο μακριά, ορίζοντας και τον τρόπο κατασκευής των έργων, με συμβάσεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Ο ίδιος ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργος Σουφλιάς αναφέρθηκε και στα πιο ενδιαφέροντα (για τον κατασκευαστικό κλάδο) έργα: είκοσι νέα μεγάλα φράγματα.
Οι τοποθετήσεις αυτές προκάλεσαν έκπληξη ή και θυμηδία στους επιστήμονες. «Το ΥΠΕΧΩΔΕ υποστηρίζει ότι η ποιότητα των επιφανειακών υδάτων είναι καλή… χωρίς να έχει εικόνα!», εξηγεί στην «Κ» η κ. Μαρία Λαζαρίδου, καθηγήτρια στο Τμήμα Βιολογίας του ΕΜΠ. «Για τη μεν παρακολούθηση των ποταμών, η ευρωπαϊκή και η ελληνική νομοθεσία ορίζουν ότι πρέπει να στηρίζεται σε βιολογικά, υδρομορφολογικά και φυσικο-χημικά ποιοτικά στοιχεία. Το υπουργείο, όμως, στηρίζεται μόνο σε φυσικο-χημικά στοιχεία. Για τις δε λίμνες μας, οι επιστήμονες έχουν επανειλημμένως αποδείξει ότι είναι υποβαθμισμένες σε ποιότητα και ποσότητα υδάτων. Αν λοιπόν θέλει ένα υπουργείο να τηρεί τους νόμους του, πρέπει πρώτα να λύσει τα προβλήματα ποιότητας των νερών και μετά να μιλήσει για ανάπτυξη».
Σπατάλη νερού
Ομως και η ίδια η κατασκευή μεγάλων φραγμάτων θεωρείται ότι ανήκει ως επιλογή… στη δεκαετία του ’50. «Διεθνώς υπάρχει μια επιστημονική τάση κατά των μεγάλων φραγμάτων, εξαιτίας των σοβαρών περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων που έχουν», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Γιώργος Στουρνάρας, καθηγητής υδρογεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας. «Στην κλίμακα της Ελλάδας είναι πιο αποδοτικά μικρότερης κλίμακας έργα, κυρίως για την αναρρύθμιση της ροής των ποταμών και δευτερευόντως άρδευση και ύδρευση. Το κύριο πρόβλημα της χώρας είναι η σπατάλη νερού. Αντί λοιπόν να προγραμματίζουμε φράγματα με δεδομένα μεγάλο κόστος, συνέπειες και αμφισβητούμενη ωφέλεια, εκτιμώ ότι θα έπρεπε να εστιάσουμε στη σωστή διαχείριση του νερού».