Οταν ο Κώστας μπήκε από το Facebook να παίξει το αγαπημένο του «Texas», διαπίστωσε ότι στη συγκεκριμένη παρέα τα περισσότερα (τα πέντε) ονόματα ήταν ελληνικά. Αντάλλαξε μηνύματα με τους άγνωστούς του Ελληνες και κατευθύνθηκε (από αυτούς) στο Skype και σε λίγα δευτερόλεπτα οι -πλέον- έξι Ελληνες ενώ έπαιζαν πόκερ στο Facebook με τους άλλους τρεις παίκτες (Αμερικανούς) ταυτόχρονα συνομιλούσαν μεταξύ τους – εν αγνοία των «ξένων».
Και οι πέντε Ελληνες ήταν φοιτητές, άλλοι στην Αγγλία και άλλοι στην Ελλάδα, 20 με 21 χρόνων, και η ταυτόχρονη με το παιχνίδι επικοινωνία τους στο Skype είχε έναν συνηθισμένο στόχο: Να ενημερώνουν ο ένας τον άλλο ώστε να «κλέβουν τους ξένους»… Προφανώς έτσι για την πλάκα, τον χαβαλέ.
Αυτό να ήταν άραγε και στο μυαλό του κυρίου Μαρκ Ζούκεμπεργκ που το δημιούργησε και μπορεί σήμερα να απολαμβάνει «κάτι» περισσότερο από τα 50.000.000 χρήστες – επισκέπτες του; Εστω κι αν προχθές βρέθηκε απέναντι στην αγωγή του «κυρίου Techcrunch», ενός άλλου φοβερού παιδιού της Νέας Οικονομίας (που παλιώνει πιο γρήγορα για τους πολλούς απ’ όσο υπέθεταν οι γκουρού του Διαδικτύου). Ο «κ. Techcrunch», ως ιντερνετική περσόνα, σύμφωνα με το Forbes, δεν ανέχτηκε τη διαφήμιση που του έβαλαν δίπλα του στο Facebook. Και έκανε αγωγή.
Το Facebook δείχνει να τα μασάει κάτι τέτοια. Αλλωστε, πολλοί συμφωνούν, είναι η εποχή των «κοινωνικών δικτύων». Εβδομήντα εκατομμύρια μέλη στο MySpace και 73.000.000 στο YouTube δείχνουν πως αυτά τα νέα «κοινωνικά δίκτυα», ακόμη κι αν αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό -ιδίως από τις μεγαλύτερες ηλικίες- πάντως καλύπτουν μιαν ανάγκη. Και ανακαλύπτουν νέες «φυλές». Ιδίως αυτή του «so what?».
«Να γίνουμε φίλοι;»
Το αρχικό σχέδιο, η ιδιαιτερότητα του Facebook, στηρίχτηκε σε μια απλή, την απλούστερη μέχρι σήμερα, πλατφόρμα αναζήτησης φίλων. Αυτούς που αφήσαμε στο γυμνάσιο, στο λύκειο ή στο πανεπιστήμιο, αυτούς που διαγράφηκαν από την καθημερινότητά μας. «Το Facebook», λέει ο Γιώργος Επιτήδειος (πρώην πρόεδρος των Ελλήνων χρηστών Ιντερνετ), «είναι μια ηλεκτρονική παρέα. Ξεκίνησε ως προέκταση της φυσικής παρέας, αλλά σιγά σιγά επεκτείνεται σε γνωστούς γνωστών είτε μέσω των παιχνιδιών που διατίθενται από την πλατφόρμα».
Η φιλία παίζει ρόλο, και ο αριθμός των φίλων ακόμη περισσότερο. Είναι μια άτυπη ιεραρχία μεταξύ των χρηστών – ίσως γι’ αυτό οι επώνυμοι του Facebook αριθμούν ο καθένας τουλάχιστον μερικές εκατοντάδες φίλους. Ομως τι φίλους;
«Ναι, ο αριθμός των φίλων», λέει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος (λέκτορας κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθήνας), «μπορεί να χαρακτηριστεί ως σημάδι επιτυχίας. Ομως, όταν αποκαλύφθηκε η απάτη στη «Socit Gnral» ο υπόδικος είδε σε μία μέρα τους «φίλους» του να διαγράφονται από τη λίστα του στο Facebook».
Τι σόι φίλοι, λοιπόν, είναι αυτοί στο Facebook;
Την ένσταση θα την υποστηρίξει ο Γιώργος Επιτήδειος: «Η φιλία θέλει συναισθηματική δέσμευση και πάνω απ’ όλα να αφιερώσει κανείς χρόνο. Οταν οι φίλοι σου στο Facebook ξεπεράσουν τους 150, τότε και ο χρόνος που μπορεί κανείς να τους αφιερώσει μειώνεται στο ελάχιστο».
Υπάρχει και κάτι ακόμη, το θέτει ο Μιχάλης Αρβανίτης, πρόεδρος του ελληνικού τμήματος του Euroscience: «H διαφορά του Facebook από άλλα μεγάλα κοινωνικά δίκτυα βρίσκεται στο γεγονός ότι ο χρήστης πρέπει να δώσει τα πραγματικά του στοιχεία. Διότι, αν θες να παραπλανήσεις το σύστημα, δεν θα σου βγει. Οι φίλοι χρειάζονται πραγματικά στοιχεία για να λειτουργήσει η παρέα στο Facebook. Ετσι, βλέπουμε ανθρώπους να δίνουν με δική τους πρωτοβουλία προσωπικά στοιχεία τα οποία μπορούν να βρεθούν στη διάθεση του οποιουδήποτε. Αποδέχεται ένα πλαίσιο ψευτο-ιδιωτικότητας χωρίς να τον ενοχλεί ότι πρακτικά οποιοσδήποτε μπορεί να το παρακολουθήσει. Δεν πρόκειται για το Second Life αλλά για την πραγματική σου ζωή».
«Μη βιαζόμαστε να κρίνουμε», θα αντιγυρίσει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος. «Μια κοινωνία της εξομολόγησης δεν απειλείται παρά μόνο αν δεν μπορέσει να εξομολογηθεί. Και -στο κάτω κάτω- όλοι -οι περισσότεροι- αδιαφορούν, δεν πιστεύουν ότι τα όποια προσωπικά τους δεδομένα μπορούν να τους δημιουργήσουν πρόβλημα. Εχουν δίκιο ή άδικο; Ποιος άλλος εκτός από τους ίδιους μπορεί να αναλάβει την ευθύνη της -όποιας- απάντησης;»
Η συζήτηση γίνεται με αφορμή εκείνο τον μικρούτσικο όρο που υπάρχει στη «σύμβαση» του κάθε χρήστη με το Facebook. Ακόμη κι αν αποχωρήσουν, οι φωτογραφίες τους και ό,τι άλλο είχαν μέχρι τότε «καταθέσει» παραμένει στην ιδιοκτησία του Facebook.
Αν υπάρχει, επί της ουσίας, αντίρρηση, αυτή βρίσκεται ακριβώς εκεί. Δηλαδή στον φόβο των παλαιότερων γενιών για τη χρήση των προσωπικών δεδομένων, που, ωστόσο, δεν φαίνεται να συμμερίζονται οι νεότερες γενιές.
Μύθοι και χάος
Στα μαθηματικά οι πιονέροι των πιθανοτήτων και της θεωρίας του χάους έχουν μια ενδιαφέρουσα απάντηση: Τον νόμο των μεγάλων αριθμών. Ολα τα υλικά αντικείμενα οφείλουν την ύπαρξή τους σ’ αυτό τον νόμο. «Κάθε αντικείμενο αποτελείται», σημειώνει ο Γιώργος Νικολαΐδης (συγγραφέας), «από έναν τεράστιο αριθμό ατόμων, καθένα από τα οποία κινείται τυχαία και άτακτα. Εντούτοις, λόγω ακριβώς του νόμου των μεγάλων αριθμών, δημιουργείται μια τάση αλληλοεξουδετέρωσης και εξισορρόπησης των κινήσεων των ατόμων, που καταλήγει σε στατιστική βεβαιότητα».
Τελικά, αν συσσωρευτούν πολλές αβεβαιότητες, τότε θα προκύψει βεβαιότητα. «Το χάος οδηγεί αυθορμήτως σε τάξη. Και, πιθανώς, όλη η τάξη που βλέπουμε είναι η εκδήλωση εκείνης της ιδιόμορφης κατάστασης πλήρους ανομίας και ανεξαρτησίας που οδηγεί στην προβλεψιμότητα».
Το τεχνολογικό στοίχημα του Facebook δεν είναι απλό. Οπως εξηγεί ο Γιώργος Επιτήδειος, «η πλατφόρμα δεν είναι κάτι ιδιαίτερα εξελιγμένο τεχνολογικά, αλλά η διαχείριση -συνύπαρξη- εκατομμυρίων χρηστών δεν είναι απλή ιστορία».
Και σε πείσμα όσων παίρνουν πολύ στα σοβαρά ένα διασκεδαστικό παιχνίδι όπως το Facebook, έρχεται η απάντηση του κοινού του. Το οποίο είναι αρκετά νεανικό έως εφηβικό (περίπου 45%), για να μειωθεί δραματικά από τους 40άρηδες και πέρα. Και η απάντηση είναι σύντομη: «Εχει πλάκα».
Τόση «πλάκα», ώστε να διασκεδάζονται οι όποιες αντιλήψεις για τη συλλογή και χρήση των προσωπικών δεδομένων ή για τα «δικαιώματα» του Facebook πάνω στις φωτογραφίες μας, στους φίλους μας και στις προτιμήσεις μας.
Ο χαοτικός κόσμος των «κοινωνικών δικτύων» δεν είναι μόνο κόσμος προσώπων αλλά και πολλαπλών ταυτοτήτων. Τελικά, ένας κόσμος πέρα από το καλό και το κακό, όπως παραδοσιακά το αντιμετωπίζουν (-ζουμε) οι παλαιότερες γενιές.
Ο Κέβιν Μίτνικ, ο περίφημος χάκερ που μετά την αποφυλάκισή του συνεργάστηκε με τους διώκτες του, δεν χαρακτηρίζεται σ’ αυτόν τον νέο κόσμο των «κοινωνικών δικτύων» ως «δωσίλογος», αλλά ως «μάγκας».
Ιnfo
-Γιώργος Νικολαΐδης «Κοσμική Συνείδηση», Αθήνα 2007, εκδ. Τραυλός.
-Μιχάλης Σ. Αρβανίτης «Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές τη δεκαετία του 1980», Αθήνα 2008, εκδ. Τραυλός.
-Μανουέλ Καστέλς «Ο γαλαξίας του Διαδικτύου», Αθήνα 2005, εκδ. Καστανιώτης.
-Gerald Huther «Βιολογία του Φόβου», Αθήνα 2008, εκδ. Πολύτροπον.
-Νίκος Λέανδρος «Το Διαδίκτυο», Αθήνα 2005, εκδ. Καστανιώτης.