Θα «μπαίνουμε» στο Ιντερνετ από το κινητό μας, θα παρακολουθούμε τηλεοπτικά προγράμματα, θα πραγματοποιούμε συναλλαγές με τις τράπεζες και το Δημόσιο, θα μπορούμε ακόμα και να πληρώνουμε για απλά καταναλωτικά αγαθά χωρίς μετρητά ή πιστωτικές κάρτες, ενώ θα συμμετέχουμε σε κοινωνικά δίκτυα αντίστοιχα με αυτά του Ιντερνετ όπως είναι τα Facebook, MySpace κ.ά. Η νέα κινητή τηλεφωνία τρίτης γενιάς και οι «έξυπνες» συσκευές που θα κατακλύσουν σε λίγο την αγορά, υπόσχονται να κάνουν πιο κοινωνική την επικοινωνία μας, αλλά προκαλούν και πολλά διλήμματα όσον αφορά την ασφάλεια των προσωπικών μας δεδομένων και την ιδιωτική μας ζωή. Το νέο κινητό τηλέφωνο ενδέχεται να γίνει το ισχυρότερο μέσο ταυτοποίησης και παρακολούθησης που δημιουργήθηκε ποτέ.
Τηλέφωνα όπως το iphone της Apple ή αντίστοιχα που λειτουργούν βάσει της ειδικής έκδοσης του λειτουργικού συστήματος windows της Microsoft και δίκτυα τρίτης γενιάς κινητής τηλεφωνίας υψηλών ταχυτήτων φέρνουν στον κόσμο της ιδιωτικής μας τηλεφωνίας, κοινωνικά χαρακτηριστικά αντίστοιχα με αυτά του web 2.0 και των κοινοτήτων του, όπως είναι τα YouTube, MySpace κ.ά.
Η ψηφιακή σκιά
Η ιστορία θυμίζει σε πολλά σημεία την εξέλιξη του Διαδικτύου. Καθώς αυξάνονταν συνεχώς οι χωρητικότητες των διαθέσιμων γραμμών, ανάλογα αναπτύσσονταν και οι παρεχόμενες υπηρεσίες. Η εποχή των ευρυζωνικών συνδέσεων έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθούν υπηρεσίες βίντεο και τηλεόρασης στο Ιντερνετ, αλλά έδωσε και τη δυνατότητα να αναπτυχθούν δραστηριότητες όπως παράνομη ανταλλαγή ταινιών, εξαπάτηση μέσω Διαδικτύου, οργάνωση τρομοκρατικών ενεργειών, ενώ συσσώρευσε για πρώτη φορά τεράστιο όγκο προσωπικών δεδομένων διαθέσιμων προς τρίτους για κάθε σκοπό. Το τελευταίο αυτό φαινόμενο αποκαλείται ψηφιακή σκιά και ήδη απασχολεί έντονα, τόσο τις εταιρείες που αναπτύσσουν μέσα αποθήκευσης, όσο και τους υπέρμαχους των ατομικών δικαιωμάτων που διαβλέπουν μια τεράστια απειλή για την ασφάλεια των πολιτών.
Τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας τρίτης γενιάς έρχονται με τη σειρά τους να διευρύνουν τις δυνατότητες των συσκευών. Τηλεόραση, λήψη και αποστολή email, blogging, πλοήγηση μέσω του συστήματος GPS και δίπλα σε όλα αυτά εντοπισμένη διαφήμιση δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον. Ηδη, τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό, οι κάτοχοι κινητών τηλεφώνων μπορούν να πραγματοποιούν τραπεζικές συναλλαγές, συναλλαγές με το Δημόσιο (Taxisnet) ενώ σύντομα θα μπορούν και να πληρώνουν με αυτό χωρίς να χρειάζεται να έχουν μαζί τους μετρητά ή πιστωτικές κάρτες. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ κινητών τηλεφώνων και υπολογιστών, όμως, βρίσκεται στη δυνατότητα γεωγραφικού εντοπισμού που παρέχουν αφενός, και τη συγκέντρωση όλων των δραστηριοτήτων μας σε μια μικρή συσκευή χειρός από την άλλη.
«Τα προβλήματα αναδύονται μέσω των ίδιων των εφαρμογών» λέει στην «Κ» ο πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου της Κοινωνίας της Πληροφορίας και καθηγητής του Αγροτικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αλέξανδρος Σιδερίδης. «Ηδη εφαρμόζεται το Taxisnet στα κινητά, όμως ακολουθούν τα θέματα των κοινωνικών παροχών, τα εκπαιδευτικά θέματα, τα θέματα των πληροφοριών υγείας και πολλά άλλα. Αν είστε σε μια απομονωμένη περιοχή της Ελλάδας και εφαρμόζετε τηλεϊατρική, διευκολύνεσθε μεν πάρα πολύ, όμως τίθεται ένα μεγάλο ερώτημα ασφάλειας αφού θα κυκλοφορούν στα δίκτυα τα ευαίσθητα δεδομένα της υγείας σας. Απεδείχθη άλλωστε πρόσφατα με τον πρωθυπουργό μας και τις υποκλοπές. Στο συγκεκριμένο θέμα αποδειχθήκαμε όχι μόνον ανεπαρκείς αλλά και ανοργάνωτοι», υπογραμμίζει ο κ. Σιδερίδης.
Εκπαιδευτικές εφαρμογές
Στην Ολλανδία και στη Βρετανία, τα κινητά τηλέφωνα χρησιμοποιούνται σε κάποιες περιπτώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία, αφού οι επιστήμονες εκεί έκριναν ότι ήταν προτιμότερο αυτό από το να χρησιμοποιούνται από τους μαθητές για ψηφιακά σκονάκια. Στην Ιαπωνία, η πρωτοπόρος διεθνώς εταιρεία κινητής DoComo εφαρμόζει ένα πιλοτικό προγραμμα βραχείας πρόβλεψης σεισμού, αποστέλλοντας σε καθηγητές ενημερωτικό sms λίγα δευτερόλεπτα προτού εκδηλωθεί ένας σεισμός, ώστε να λαμβάνουν αμέσως μέτρα προφύλαξης των μαθητών τους. Διεθνώς προωθούνται συστήματα πληρωμής μέσω κινητού, ενώ βάσει των γεωγραφικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών εντοπισμού θέσης βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα για την ανάπτυξη εντοπισμένων διαφημίσεων.
«Το ερώτημα για άλλη μια φορά είναι ποιος έχει τον έλεγχο των προσωπικών δεδομένων. Εμείς ή οι υπηρεσίες που χρησιμοποιούμε από όπου κι αν παρέχονται;» ρωτάει μιλώντας στην «Κ» ο κ. Χρήστος Πατρικάκης, ερευνητής του ΕΜΠ. «Οι πρώτες γεωγραφικές εφαρμογές που θα δούμε σύντομα θα αφορούν την εύρεση πληροφοριών, όπως π.χ. βενζινάδικα σε μια περιοχή, κίνηση στους δρόμους, συστήματα βοήθειας στους αυτοκινητοδρόμους σε περίπτωση ατυχήματος κ.ο.κ. Στις κοινότητες χρηστών θα επικρατήσει ένα μεικτό μοντέλο, μάλλον, όπου θα υπάρχει το περιεχόμενο που παράγουν οι χρήστες και δίπλα σε αυτό, το περιεχόμενο των εταιρειών.
Στη Νέα Υόρκη ήδη διοργανώθηκε η πρώτη διαδήλωση πέρυσι, την οποία δεν μπόρεσε να ελέγξει η αστυνομία γιατί συντονιζόταν μέσω mobile community», επισημαίνει. Οι επιστήμονες αναπτύσσουν συστήματα απόκρυψης της θέσης κάποιου μιμούμενοι τη συμπεριφορά βιολογικών συστημάτων, όπως κάποιων κοπαδιών ψαριών, μυρμηγκιών κ.ά. προκειμένου να αντιμετωπίσουν αυτά τα διλήμματα. Στο πρωτόκολο kanonymity, ένας κεντρικός σέρβερ προβάλλει ως θέση ενός χρήστη κινητού τηλεφώνου τη συνισταμένη των θέσεων πέντε και πλέον χρηστών μαζί, ώστε να αποφεύγεται ο εντοπισμός του.
Εντονος προβληματισμός για την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων
Σε ειδική ημερίδα που διοργανώθηκε την περασμένη εβδομάδα στο υπουργείο Μεταφορών νομικοί, επιστήμονες της πληροφορικής, των δικτύων και των τηλεπικοινωνιών και εκπρόσωποι του δικαστικού σώματος συζήτησαν διεξοδικά τα νομικά προβλήματα που διογκώνονται καθώς αυξάνεται η χρήση αυτών των τεχνολογιών.
«Κοιτάξτε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα που προκύπτει. Δομούνται πλέον ψηφιακές ταυτότητες στο Διαδίκτυο από τις εταιρείες, οι οποίες θα μας συνοδεύσουν και στα κινητά και οι οποίες μας δίνουν ελεύθερη πρόσβαση σε πάρα πολλές υπηρεσίες, χωρίς να δίνουμε κάθε φορά κωδικούς και ονόματα χρήστη. Οι εταιρείες ισχυρίζονται ότι είναι ασφαλή αυτά τα συστήματα, όμως από την πλευρά μας αναπτύσσεται έντονος προβληματισμός. Δεν έχουμε πεισθεί ότι όντως είναι έτσι τα πράγματα», μάς λέει ο καθηγητής Αλέξανδρος Σιδερίδης. Το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε προσφάτως αντισυνταγματικές τις διατάξεις με τις οποίες ενσωματώθηκε η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την τήρηση των δεδομένων κίνησης σε τηλεφωνία και Διαδίκτυο, τόσο για λόγους ασφαλείας, όσο και για λόγους ανάπτυξης των υπηρεσιών τους. Αν σε αυτό το μείγμα προσθέσει κανείς και τις έντονες ανησυχίες που βάσιμα πλέον προβάλλει η επιστημονική κοινότητα για τη σχέση κινητών τηλεφώνων και καρκίνου, τότε εύλογα συμπεραίνει πως μπαίνουμε σε μια περίοδο πολύ σοβαρών ερωτημάτων.
12 λεπτά καθημερινά σερφάρουν οι νέοι
Σε ανεξάρτητη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε χώρες της Ευρώπης, και χρησιμοποιεί στην διαφημιστική της επικοινωνία η Sony Ericksson, διαπιστώνεται μεγάλη αύξηση της επισκεψιμότητας του Διαδικτύου μέσω των κινητών τηλεφώνων. Σύμφωνα με αυτήν, το 45% των χρηστών κινητών τηλεφώνων, ηλικίας 15 – 24, έχει πρόσβαση στο Ιντερνετ μέσα από το κινητό του τους τελευταίους έξι μήνες με μέσο χρόνο πλοήγησης τα 12 λεπτά σε καθημερινή βάση. Αναλογία που αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς, αφού δίνεται πλέον η δυνατότητα στους χρήστες να επισκέπτονται τα blogs τους και τις social network σελίδες τους.
Πάνω από το 25% των νέων της Ευρώπης έχει στην κατοχή του ένα 3G κινητό τηλέφωνο, ποσοστό που σημείωσε μόνο μέσα σε ένα χρόνο αύξηση 11%. Η Microsoft από την πλευρά της ανακοίνωσε πρόσφατα πως σύμφωνα με τα στοιχεία δικής της έρευνας οι νέοι της Ευρώπης εξακολουθούν να ενστερνίζονται τις νέες social media εφαρμογές και τεχνολογίες, με το 42% των χρηστών του Διαδικτύου να επικοινωνούν μέσα από αυτά τα site τουλάχιστον μία φορά το μήνα, δαπανώντας 10% περισσότερο χρόνο «σερφάροντας» παρά βλέποντας τηλεόραση. Τα παραπάνω δείχνει να επιβεβαιώνει πρόσφατη έρευνα της Public Issue στην Ελλάδα, όπου οι νέοι ηλικίας 15 – 35 ετών φαίνεται να δείχνουν μεγάλη προσκόλληση στα κινητά τους, από τα οποία ακούν ραδιόφωνο κατά κύριο λόγο, προτιμούν την ενημέρωση από το Ιντερνετ και βλέπουν μάλλον θετικά την σύγκλιση τηλεόρασης και κινητού.
Διλήμματα πολλά και φλέγοντα
Του Αλεξανδρου Σιδεριδη*
Ολες οι υπηρεσίες γίνονται ολοκληρωμένες. Απαιτούν, πέραν της ασφάλειας για την οποία υπάρχει επιφυλακτικότητα, φερεγγυότητα των υπηρεσιών, κάτι που δεν είναι δεδομένο. Η έκρηξη θα είναι φοβερή. Μια μεγάλη συνέπεια θα είναι ότι μέσω των νέων κινητών θα ξεπεραστεί το ψηφιακό χάσμα. Στην εκπαίδευση, η κινητή τηλεφωνία αναδεικνύεται σε στρατηγικό μέσο προς αξιοποίηση, αφού είναι τόσο προσφιλής στους εφήβους. Με την ελεύθερη πρόσβαση, δε, πλέον στις βιβλιοθήκες δημιουργούνται τεράστιες δυνατότητες πρόσβασης στη γνώση με διασκεδαστικό, πολυμεσικό τρόπο. Αυτό θα έχει τεράστιες συνέπειες γιατί θα ανατρέψει το ήδη υπάρχον μοντέλο εκπαίδευσης. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία είναι ταχύτατες. Η Πολιτεία και οι πολίτες όμως δεν το συνειδητοποιούν, με αποτέλεσμα να διογκώνονται τα νομικά κενά. Το δίλημμα θα μπορούσε να σχηματισθεί με απλά λόγια ως εξής: Αφενός, θέλω να γνωρίζουν πού βρίσκομαι γιατί μπορεί ανά πάσα στιγμή να πάθω μια καρδιακή προσβολή, όμως δεν θέλω να γνωρίζουν αν είμαι με τον παράνομο δεσμό μου. Θέλω οι φίλοι μου να γνωρίζουν ότι είμαι στην παραλία, αλλά δεν θέλω να μου στέλνει εκείνη την ώρα μια εταιρεία τη διαφήμιση για το προϊόν της…
* Ο κ. Αλ. Σιδερίδης είναι διευθυντής του επιστημονικού συμβουλίου της Κοινωνίας της Πληροφορίας.