«Εχετε κάνει ψυχανάλυση; Τι σας είπε ο ψυχαναλυτής σας;». «Συμφώνησε μαζί μου ότι χρειάζομαι θεραπεία. Πιστεύει επίσης ότι η αμοιβή του είναι λογική…». Από τότε που ο Γούντι Αλλεν καθιέρωσε την ψυχανάλυση ως… κινηματογραφικό είδος, έχουν περάσει τρεις δεκαετίες, οι διαμάχες για τις μεθόδους και τις σχολές έχουν φουντώσει και έχουν κοπάσει. Κι εκεί που η Αμερική και η Ευρώπη έχουν βρει τις ισορροπίες τους ανάμεσα στο ντιβάνι και στο «πρόσωπο με πρόσωπο», η Ελλάδα μοιάζει να ανακάλυψε μαζικά την ψυχανάλυση τα τελευταία χρόνια. Η αυξημένη ζήτηση για συνεδρίες οδηγεί τους ψυχαναλυτές σε… άρνηση. Κάθε Σεπτέμβριο βάζουν τον αυτόματο τηλεφωνητή. Οι ώρες τους είναι ασφυκτικά γεμάτες, δεν έχουν κανένα περιθώριο να δεχθούν νέο «ασθενή» ούτε με συναδελφικές συστάσεις. Ο αριθμός των Ελλήνων που καταφεύγουν στην ψυχανάλυση έχει πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια. «Σχετική επιστημονική έρευνα δεν υπάρχει αλλά ισχύει ως εμπειρική διαπίστωση», επιβεβαιώνει ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Δημήτρης Ρήγας. Η ατμόσφαιρα βαραίνει, τα αδιέξοδα αυξάνονται. Η παρατήρηση δεν έχει όμως μόνο αρνητική πλευρά (της προβληματικής κοινωνίας) αλλά και θετική, διευκρινίζει ο κ. Ρήγας: «Βλέπουμε μια κοινωνία που έχει τη διάθεση να αντιμετωπίσει τις πληγές της. Η όποια πρόοδος σε υλικό και τεχνολογικό επίπεδο δεν εναρμονίζεται με τις πνευματικές ανάγκες, τις ανάγκες για εσωτερικότητα, νόημα σκέψης και επικοινωνία».
Η ψυχανάλυση έρχεται αρωγός. Να μας βοηθήσει να αναζητήσουμε τις απαντήσεις, να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας, να τα θεραπεύσουμε. Η ανάλυση: «η εμπειρία η πιο προσωπική, η πιο απρόσμενη, η πιο δύσκολη να μεταδοθεί, ακόμα και να ειπωθεί, μολονότι βρίσκεται στους αντίποδες του άρρητου και της αοριστίας του, η πιο διστακτική για κάθε είδους γνώση, κάθε είδους κυριαρχημένο λόγο. Μια εμπειρία που συχνά μένει αδιαπέραστη ακόμα και απ’ όσους υποβάλλονται σ’ αυτήν, τον αναλυτή και τον ασθενή», σημειώνει στα «Παράθυρα» ο Ζαν Μπερτράν Πονταλίς ψυχαναλυτής, από τις σημαντικότερες μορφές της γαλλικής διανόησης.
«Ποιο είναι το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι αναλυόμενοι;», ρωτώ έμπειρη ψυχίατρο – ψυχαναλύτρια. «Δεν έχουν χρόνο να μιλήσουν με τον εαυτό τους. Βάζουν διαρκώς τσιρότα. Λένε: είμαι στενοχωρημένος ή ξέσπασα στο παιδί μου. Και δεν θέτουν το ερώτημα: γιατί; Στην Ελλάδα, οι άνθρωποι, για να έρθουν στον ψυχαναλυτή πρέπει να έχουν κάποιο τραύμα. Σπανίζει να επιλέξουν την ανάλυση για αυτογνωσία. Οταν δεν ασχολείσαι όμως με τον εαυτό σου, αναγκάζεσαι να «δανείζεσαι» διαρκώς από τους άλλους. Δεν περισσεύει χρόνος για να κατανοήσεις. Απλώς τακτοποιείς. Τι θρέφει την ψυχή; Μόνο τα «άχρηστα»: η μουσική, η ζωγραφική, η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος, η φυσιολατρία, το κολύμπι… Οχι αυτά που παράγουν χρήμα. Στη δύσκολη στιγμή μόνο η ευαισθησία σε σώζει. Το βιβλίο μέσω του οποίου θα θρηνήσεις, ένα ηλιοβασίλεμα που θα δεις, δυο στίχοι που θα διαβάσεις. Μόνο αυτό σε ανακουφίζει. Τίποτε άλλο. Ασφαλώς και μπορείς να ζήσεις χωρίς μουσική αλλά τότε δεν είσαι άνθρωπος. Με τι θα αναπληρώσεις τη δαπάνη; Δεν γίνεται μόνο να «βγάζεις». Κάτι πρέπει να βάζεις και μέσα σου. Αλλιώς υπάρχεις απλώς, με το ψυχολογικό όργανο ακρωτηριασμένο. Να πνίξεις τον πόνο σου στο ποτό; Λειτουργεί σαν τοπική νάρκωση που μετά περνάει. Θα πρέπει να είσαι διαρκώς μεθυσμένος ή ναρκωμένος. Να βρίσκεσαι, δηλαδή, μέσα σε έναν ψεύτικο κόσμο».
Δημοφιλέστερη ηλικία των ψυχαναλυομένων, γύρω στα 40. Τότε, εμφανίζεται και η πιο «διάσημη» κρίση. Τελειώνει η εφηβεία (στην πραγματικότητα και όχι στη φαντασία), χάνονται οι γονείς, διαλύονται σχέσεις. Τότε, γίνεται η επιμέτρηση, ο απολογισμός. Αντιλαμβάνεται κανείς τα όριά του. Θα επιλέξει να «δει» και να εξελιχθούν τα πράγματα θετικότερα στη ζωή του ή θα περιπέσει σε «καταθλιπτικό κυκεώνα και ναρκισσιστική απαξίωση»;
Κάποτε ο ψυχαναλυόμενος ήταν «δακτυλοδεικτούμενος», συγγένευε με τον «παλαβό». «Η ψυχανάλυση στη χώρα μας ανδρώθηκε μετά τη Δικτατορία», επισημαίνει ο κ. Ρήγας.
Τριάντα πέντε χρόνια μετά, η ελληνική κοινωνία αρχίζει να ψηλαφάει τα σκοτάδια της. Να αποκρυπτογραφεί τις ενοχές της. Να «διαχειρίζεται» τα πένθη της. Να διαβάζει με μανία Ιρβιν Γιάλομ. Εστω και καθυστερημένα. Εστω και λίγο πριν από την οριακή κρίση των 40…