Με κομμένη την ανάσα οι χριστιανοί ορθόδοξοι σε κάθε γωνιά του πλανήτη παρακολουθούν τη νέα σύγκρουση ανάμεσα στην πρωτόθρονη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως και το, πέμπτο τη τάξει, Πατριαρχείο Μόσχας. Μια «τιτανομαχία», η οποία όπως όλα δείχνουν στιγματίστηκε από τις παλιμβουλίες και τις σπασμωδικές ενέργειες της Ρωσικής Εκκλησίας, η οποία δεν δίστασε μάλιστα να απειλήσει με σχίσμα την Ορθοδοξία, αναλόγου σημασίας και επιπτώσεων με εκείνο του 1054 ανάμεσα σε Λατίνους και Ορθοδόξους. Στο επίκεντρο της κρίσης βρίσκεται ο εκκλησιαστικός έλεγχος της Ουκρανίας. Η Ορθοδοξία στη χώρα αυτή, που υπάγεται στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας, είναι κατακερματισμένη με ένα σημαντικό μέρος των πιστών, περίπου 20 εκατομμύρια, να έχουν αποκοπεί από την Εκκλησία της Ρωσίας.
Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, πριν από ένα μήνα, να αποδεχθεί την πρόσκληση του Ουκρανού προέδρου Βίκτωρ Γιούσενκο να προεξάρχει των εορταστικών εκδηλώσεων για τα 1.020 χρόνια από τον εκχριστιανισμό των Ρως -του σλαβικού λαού από τον οποίο προήλθαν οι Ρώσοι, οι Λευκορώσοι και οι Ουκρανοί- προκάλεσε νευρική κρίση στο Πατριαρχείο Μόσχας. Ο κ. Βαρθολομαίος ωστόσο φρόντισε να ανταποκριθεί και στην πρόσκληση της Ρωσικής Εκκλησίας που ζητούσε την αποστολή αντιπροσωπείας του Οικουμενικού Θρόνου στους εορτασμούς, θέτοντας τον ίδιο ως επικεφαλής. Αρχικά, στελέχη της Ρωσικής Εκκλησίας χαρακτήρισαν «αναίσχυντη»(!) την απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου να μεταβεί στο Κίεβο. Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο Εκκλησιών και η κρίση φάνηκε να αποσοβείται όταν έγινε γνωστό πως, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις της Μόσχας, αποφασίστηκε οι κ.κ. Βαρθολομαίος και Αλέξιος να συλλειτουργήσουν στο Κίεβο για πρώτη φορά, έπειτα από οκτώ χρόνια. Παράγοντες, όμως, της ρωσικής Εκκλησίας συνέχισαν να εξαπολύουν βέλη κατά του Οικουμενικού Πατριάρχη. Η Μόσχα διαμήνυε προς κάθε κατεύθυνση πως δεν επιθυμούσε την παρουσία του κ. Βαρθολομαίου, αλλά και άλλων προκαθημένων στο Κίεβο.
Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος έσπευσε να επισκεφθεί τη Μόσχα και ύστερα από τη συνάντησή του με τον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρώφ και τις συνομιλίες του με τον κ. Αλέξιο δήλωσε πως δεν θα μεταβεί στο Κίεβο γιατί δεν το επιθυμεί ο Πατριάρχης Ρωσίας. «Η Κυπριακή Εκκλησία είναι σε εξαιρετικά δύσκολη θέση τη στιγμή που η Ρωσία στηρίζει την Κύπρο στο εθνικό πρόβλημα της Μεγαλονήσου», σχολίαζαν με νόημα Κύπριοι μητροπολίτες.
Απειλή για σχίσμα
Την περασμένη Κυριακή ο κ. Αλέξιος έφτασε στο σημείο να απειλήσει ακόμα και με σχίσμα, επικαλούμενος μυστικές «πληροφορίες» που εμφάνιζαν τον κ. Βαρθολομαίο να «συμμαχεί» με τους σχισματικούς Ορθοδόξους της Ουκρανίας. Προειδοποίησε δε τους προκαθημένους των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών να αποφύγουν να ταξιδέψουν στην ουκρανική πρωτεύουσα για να μην θεωρηθεί πως συμπράττουν σε πιθανές «αντικανονικές ενέργειες». Η απάντηση του Οικουμενικού Πατριάρχη ήταν άμεση και δεν άφηνε περιθώρια παρερμηνειών. Σε επιστολή του προς τον κ. Αλέξιο χαρακτήρισε προσβλητικούς τους ισχυρισμούς του και έκανε λόγο για «βεβιασμένας κρίσεις ή απειλάς επί τη βάσει ακρίτων σπερμολογιών, αι οποίαι δεν εκφράζουν την πάντοτε υπεύθυνον θέσιν της Μητρός Εκκλησίας». Κάλεσε δε τον κ. Αλέξιο να συλλειτουργήσουν στο Κίεβο προκειμένου να καταδείξουν την ενότητα της Ορθοδοξίας και επανέλαβε πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως θεματοφύλακας της κανονικής τάξης, συμπαρίσταται στην Εκκλησία της Ρωσίας για την αποκατάσταση της ενότητας της τοπικής Εκκλησίας της Ουκρανίας. «Το Οικουμενικό Πατριαρχείο πάντοτε κινείται στην κατεύθυνση της διαφύλαξης της ενότητας της Ορθοδοξίας. Αυτή είναι η ιστορική και πνευματική του ευθύνη σε πανορθόδοξο επίπεδο, ιδιαιτέρως δε, για τις Εκκλησίες που είναι σάρκα εκ της σαρκός του», επισημαίνουν Ιεράρχες του.
Ωστόσο, η παρούσα κρίση αποτελεί έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα των αντιπαραθέσεων μεταξύ των δύο Εκκλησιών, που εντάθηκαν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, το 1991. Το όραμα της «Τρίτης Ρώμης» – που θα ήταν η διάδοχος της Νέας Ρώμης-Κωνσταντινούπολης, φάνηκε να ανασύρεται από το αυτοκρατορικό παρελθόν της Ρωσίας και να μετατρέπεται σε στόχο του διαρκώς ισχυροποιούμενου Πατριαρχείου Μόσχας. Αυτό εξάλλου φανερώνει και η έντονη δραστηριοποίηση της Ρωσικής Εκκλησίας εκτός των παραδοσιακών ορίων της δικαιοδοσίας της. Είναι μάλιστα σαφές για πολλούς ελληνορθόδοξους Ιεράρχες πως τα μεγαλεπίβολα σχέδια της Ρωσικής Εκκλησίας και οι επεκτατικές της κινήσεις έχουν και τη συμπαράσταση της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας της Ρωσίας. Σε ό,τι αφορά πάντως την Ουκρανία, η «Ιερή» αντίδραση πιθανώς συνδέεται και με τον εκνευρισμό που προκαλεί στην Ρωσία η δυτικόφιλη πολιτική που ακολουθεί ο πρόεδρος της χώρας Γιούσενκο.
Η θέση της Αθήνας
Το εκρηκτικό κλίμα που προκάλεσε η νέα σύγκρουση των δύο Εκκλησιών φάνηκε να φέρνει σε δύσκολη θέση και την Αθήνα, που έσπευσε να μεταφέρει τις ανησυχίες της στον Οικουμενικό Πατριάρχη, αλλά και τους Αρχιεπισκόπους Αλβανίας και Αθηνών. «Οι Εκκλησίες ακολουθούν τη δική τους τακτική σύμφωνα με τα δικαιώματά τους, όπως αυτά απορρέουν από το αρχαίο εκκλησιαστικό Κανονικό Δίκαιο, το οποίο όπως αποδεικνύεται δεν παρακολουθεί τους ανταγωνισμούς και τις ισορροπίες της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας», σημειώνουν διπλωμάτες του yπουργείου Εξωτερικών.
Σήμερα, πάντως, σύμφωνα και με τις διαβεβαιώσεις παραγόντων της Εκκλησίας της Ρωσίας, ο κ. Αλέξιος θα συλλειτουργήσει τελικά με τον προκαθήμενο της Ορθοδοξίας στο Κίεβο. Το ερώτημα που απασχολεί πλέον τους ορθόδοξους Αρχιερείς, και όχι μόνο, είναι πότε θα γίνει η επόμενη κίνηση, πού και από ποιον.