Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι στην εικόνα διάλυσης των ελληνικών πανεπιστημίων είναι το αλαλούμ με τη διανομή των συγγραμμάτων στους φοιτητές. Αν και το υπουργείο Παιδείας δέχτηκε πέρυσι να αναβληθεί για ένα χρόνο η εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης του νέου νόμου-πλαισίου, φέτος τα Ιδρύματα αποδείχτηκαν εντελώς ανέτοιμα να υλοποιήσουν το νέο σύστημα που δίνει τη δυνατότητα στον φοιτητή να επιλέξει από λίστα συγγραμμάτων, εκείνο που θα χρησιμοποιήσει για κάθε μάθημα. Ετσι, καθώς ολοκληρώνεται το πρώτο μέρος του ακαδημαϊκού εξαμήνου και τα Ιδρύματα θα κλείσουν για τις γιορτές των Χριστουγέννων, σε πολλά τμήματα οι φοιτητές εκτιμάται ότι θα πάρουν τα συγγράμματα μετά τις γιορτές και στο… παρά πέντε των εξετάσεων του Ιανουαρίου. Το χάος επιτείνεται από τις καταλήψεις των σχολών αλλά και την ολιγωρία του υπουργείου Παιδείας να ρυθμίσει βασικά ζητήματα του νόμου, τα οποία μάλιστα προκάλεσαν αντιδράσεις.
Διευκρινίσεις
Είναι ενδεικτικό ότι μόλις την περασμένη Τρίτη άρχισε να αποστέλλεται στα ΑΕΙ εγκύκλιος του υπουργείου Παιδείας, η οποία ρυθμίζει το ζήτημα της διανομής δωρεάν συγγραμμάτων για όσα μαθήματα επιλογής δηλώσουν οι φοιτητές, καθώς και άλλα ζητήματα διάθεσης, διακίνησης, κοστολόγησης και πληρωμής των διδακτικών συγγραμμάτων. Συγκεκριμένα, με την εγκύκλιο ανακοινώνεται στα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ ότι το υπουργείο προτίθεται, με νέα νομοθετική ρύθμιση, να τροποποιήσει την παράγραφο 2 του άρθρου 15 του νόμου-πλαισίου όπου αναφέρεται ότι «παρέχεται στους φοιτητές το δικαίωμα δωρεάν προμήθειας αριθμού συγγραμμάτων ίσου με τον αριθμό των υποχρεωτικών και επιλεγμένων μαθημάτων που απαιτούνται για τη λήψη του πτυχίου». Με βάση αυτή τη διάταξη, οι φοιτητές και των προηγούμενων ετών μπορούν να λαμβάνουν δωρεάν σύγγραμμα μόνο για τον ελάχιστο αριθμό μαθημάτων επιλογής που προβλέπονται για την απόκτηση του πτυχίου. Ομως, καθώς υπήρξαν εντονότατες αντιδράσεις από τις φοιτητικές παρατάξεις αλλά και καθηγητές, το υπουργείο Παιδείας αλλάζει το νόμο. Πλέον ο περιορισμός ισχύει για τους φετινούς πρωτοετείς «και εφεξής». Οι υπόλοιποι φοιτητές (οι δευτεροετείς «και άνω») μπορούν να επιλέξουν όσα μαθήματα επιλογής επιθυμούν και γι’ αυτά να λάβουν δωρεάν σύγγραμμα από τη λίστα συγγραμμάτων. Φτάνει να υπάρχει λίστα! Και εκεί το σύστημα χωλαίνει.
«Τα ιδρύματα δεν κατάφεραν να διαχειριστούν τον νέο νόμο-πλαίσιο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις. Ταυτόχρονα, ορισμένοι – διδάσκοντες, φοιτητικές παρατάξεις- αρνούνται να εφαρμόσουν τον νόμο για τους δικούς τους λόγους. Το ζήτημα είναι ότι την «πληρώνουν» οι φοιτητές που θέλουν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα και δεν έχουν βιβλία. Ετσι, άλλοι βγάζουν αντίτυπα των προτεινόμενων βιβλίων, ενώ άλλοι βασίζονται στις παραδόσεις», ανέφερε στην «Κ» ο γραμματέας της ΔΑΠ-ΝΔΦΚ κ. Μάνος Κασελάκης.
Οι νέες ρυθμίσεις
Ειδικότερα, το νέο καθεστώς είναι το ακόλουθο:
– Οι διδάσκοντες κάθε μαθήματος προτείνουν τουλάχιστον δύο συγγράμματα για κάθε μάθημα.
– Στη συνέχεια οι Τομείς των Τμημάτων των ΑΕΙ συντάσσουν τους σχετικούς καταλόγους, οι οποίοι και αποστέλλονται στους εκδοτικούς οίκους. Η διαδικασία αυτή πρέπει να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος Μαρτίου και οι λίστες να αναρτηθούν στα Ιδρύματα προς ενημέρωση των φοιτητών.
– Με την έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς, οι φοιτητές/σπουδαστές μετά την εγγραφή τους, δηλώνουν μαθήματα (υποχρεωτικά και επιλογής) και επιλέγουν το σύγγραμμα που θέλουν για κάθε μάθημα από τη σχετική λίστα. Η λίστα μπορεί να έχει τουλάχιστον δύο συγγράμματα, με αποτέλεσμα η μία θέση να είναι «κρατημένη» από το βιβλίο του διδάσκοντος καθηγητή.
– Οι γραμματείες αθροίζουν τις δηλώσεις των φοιτητών για κάθε σύγγραμμα και κατόπιν στέλνουν την παραγγελία στον εκδοτικό οίκο.
Οι αιτίες της καθυστέρησης
«Να ξεκαθαρίσουμε ότι κάθε σύγγραμμα δεν είναι απαραίτητα ένα μόνο βιβλίο. Το κάθε σύγραμμα μπορεί ουσιαστικά να είναι ένα πακέτο βιβλίων με θεωρία, ασκήσεις κ.λπ. Και αυτό δυσχεραίνει την κατάσταση», τονίζει, μιλώντας στην «Κ», ο φοιτητής Γεώργιος Παπαδομιχελάκης. Πρόκειται για έναν τεράστιο αριθμό βιβλίων, σημειώσεων και άλλου υλικού (η τελευταία εγκύκλιος του υπ. Παιδείας προβλέπει ότι μπορούν να μοιραστούν και CD ή DVD) για τα 22 πανεπιστήμια και 14 ΤΕΙ της χώρας. Ενδεικτικά, οι τίτλοι βιβλίων μόνο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με τα 31 τμήματα υπολογίζονται, από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Ιδρύματος, σε 3.600 ετησίως.
Η σημερινή κατάσταση στα ΑΕΙ είναι χαοτική. Αλλού έχουν μοιραστεί βιβλία, αλλού τα βιβλία… έρχονται, σε άλλα… βλέπουμε! Μάλιστα, υπάρχει περίπτωση σε ένα ΑΕΙ να έχουν μοιραστεί συγγράμματα για ένα μάθημα αλλά όχι για ένα άλλο. Τα περιφερειακά, και μικρότερα Ιδρύματα, παρουσιάζονται πολύ πιο τυπικά, σε σχέση με τα μεγάλα Ιδρύματα της Αθήνας και Θεσσαλονίκης, που είχαν φυσικά να διαχειριστούν και μεγαλύτερο όγκο δουλειάς. Οι βασικοί λόγοι που προκάλεσαν τα προβλήματα (αποκλειστικά ή συνδυαστικά), όπως τους περιέγραψαν πανεπιστημιακοί που μίλησαν στην «Κ», είναι οι ακόλουθοι:
– Οι διδάσκοντες των Τμημάτων δεν συνέταξαν τη λίστα των συγγραμμάτων, επειδή διαφωνούν με τη λογική του νόμου. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε «εξακτινωμένο» σε δύο πόλεις ΑΕΙ της περιφέρειας, στα τμήματα της μιας πόλης τα συγγράμματα έχουν μοιραστεί, ενώ στα τμήματα της άλλης πόλης οι διδάσκοντες αποφάσισαν να μην εφαρμόσουν τον νόμο.
– Οι φοιτητικές παρατάξεις αντιδρούν στον νόμο και ακυρώνουν την όποια προσπάθεια εφαρμογής του, με αποτέλεσμα οι πανεπιστημιακοί να αναζητούν τη χρυσή τομή ώστε οι φοιτητές να πάρουν τα συγγράμματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως ανέφερε στην «Κ» ο αντιπρύτανης του ΕΜΠ κ. Γεράσιμος Σπαθής -ο οποίος κατηγορεί το νέο σύστημα ως απολύτως γραφειοκρατικό- επειδή οι φοιτητές αντιδρούσαν στην ανάρτηση στους πίνακες ανακοινώσεων του Ιδρύματος λίστας συγγραμμάτων για μαθήματα, η λίστα «αναρτήθηκε» στο Διαδίκτυο. Το Ιδρυμα ανέφερε ότι όσοι φοιτητές δεν δηλώσουν ποιο σύγγραμμα επιλέγουν, θα θεωρηθεί ότι επιλέγουν το σύγγραμμα του διδάσκοντος του μαθήματος.
– Σε πολλά τμήματα κεντρικών ΑΕΙ οι λίστες δεν ετοιμάστηκαν εγκαίρως από τα τμήματα. Μάλιστα, υπήρξε μεγάλη σχολή όπου οι διδάσκοντες άλλαξαν τρεις φορές τα προτεινόμενα συγγράμματα. Πάντα, όμως, μία θέση στη λίστα είχε το βιβλίο του καθηγητή του μαθήματος και… εναλλάσσονταν τα υπόλοιπα βιβλία. «Προφανώς τα συμφέροντα είναι μεγάλα…», παραδέχεται με νόημα έμπειρος πανεπιστημιακός.
– Η καθυστέρηση των δηλώσεων των φοιτητών για το ποιο σύγγραμμα θα επιλέξουν προκάλεσε και την καθυστέρηση της έκδοσης των συγγραμμάτων. Και αυτό διότι οι εκδότες δεν δέχονται να προχωρήσουν στην έκδοση συγγραμμάτων εάν δεν γνωρίζουν τον αριθμό των αντιτύπων που θα διατεθούν.
«Το να μην υπάρχει ένα μόνο σύγγραμμα είναι θετικό. Θα ήταν πρόοδος να μπορούν να δοθούν περισσότερα του ενός συγγράμματος και σε όλα τα ΑΕΙ να υπάρχουν οργανωμένες βιβλιοθήκες. Ομως, έτσι όπως είναι το σύστημα, όλοι οι φοιτητές επιλέγουν το βιβλίο του διδάσκοντος», ανέφερε στην «Κ» ο πρύτανης του ΕΜΠ κ. Κωνσταντίνος Μουτζούρης. «Βέβαια, είναι θετικό ότι πολλοί φοιτητές επιλέγουν συγγράμματα διαφορετικά από εκείνο του καθηγητή, στα μαθήματα όπου η εξέταση γίνεται με ασκήσεις. Το αρνητικό είναι η απίστευτη γραφειοκρατία του συστήματος», προσθέτει ο κ. Σπαθής. «Ας δείξουμε κατανόηση στο νέο σύστημα. Είναι η πρώτη χρονιά εφαρμογής του. Το παλαιό εφαρμόζονταν 25 χρόνια», ανέφερε στην «Κ» αρμόδιο στέλεχος του υπουργείου Παιδείας. Επιχείρημα αποστομωτικό, αφού αποτυπώνει πλήρως τους ρυθμούς με τους οποίους είθισται να κινούνται οι δημόσιες υπηρεσίες…
Λείπουν οι οργανωμένες πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες
Ενα σύγγραμμα, αλλά ταυτόχρονα οργανωμένες βιβλιοθήκες, και το ουσιαστικότερο, διαφορετικός τρόπος μελέτης από τους φοιτητές. Αυτό ισχύει στα οργανωμένα ακαδημαϊκά συστήματα της Δύσης. Στην Ελλάδα αντίθετα, το σύστημα του ενός συγγράμματος «εξυπηρετεί» την αυθεντία του καθηγητή, αλλά και την πρακτική των φοιτητών που με διάβασμα λίγο πριν από τις εξετάσεις. ..«ξεμπερδεύουν». Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε στην «Κ» η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας του ΤΕΙ Αθηνών κ. Δάφνη Κυριάκη-Μάνεση «η λειτουργία του συγγράμματος στο εξωτερικό, ενώ έχει τον ίδιο κεντρικό στόχο με αυτόν στην Ελλάδα, αποδίδει τελικά διαφορετικά αποτελέσματα. Αυτό οφείλεται σε σειρά παραγόντων που έχουν τις ρίζες τους τόσο στην ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία όσο και στη λειτουργία των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών.
Συγκεκριμένα, το σύγγραμμα έχει ρόλο να δίνει στον φοιτητή το κύριο σώμα ενός γνωστικού αντικειμένου με τις κυριότερες πτυχές του ανεπτυγμένες, να αποτελεί τεκμήριο επιστημονικής γραφής και μεθοδολογικής έρευνας, να εμπεριέχει τις σύγχρονες εξελίξεις και τάσεις του κλάδου. Το σύγγραμμα, που μπορεί να είναι ένα ή περισσότερα (δύο ή τρία) από τα οποία επιλέγονται τα αρτιότερα ή πιο σχετικά κεφάλαια, καθοδηγεί επίσης προς μια βιβλιογραφία ή δίνει τα σημεία εξέλιξης του κλάδου, που θα συμπληρώνονται στη διάρκεια των μαθημάτων με σύγχρονη τρέχουσα βιβλιογραφία». Ολα τα παραπάνω φυσικά δεν τα συναντάμε μόνο στα πανεπιστήμια της Δύσης· αποτελούν στόχο και της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ομως, στην Ελλάδα η πράξη απέχει πολύ από τις προθέσεις.
«Αυτό που καταδικάζει το σύστημά μας σε μια επιστημονική απομόνωση, λέει η κ. Κυριάκη-Μάνεση, είναι η «αποκλειστικότητα» στη χρήση του συγγράμματος, η εξάρτηση του μαθήματος και κυρίως των εξετάσεων από το σύγγραμμα, το οποίο οι φοιτητές απομνημονεύουν». Αντίθετα, στο εξωτερικό η μετάδοση της γνώσης γίνεται με συμμετοχή των φοιτητών και τη δημιουργική συνεργασία καθηγητών-φοιτητών. Υπάρχουν συστηματικές εργασίες, ασκήσεις και σχέδια τα οποία παρουσιάζονται από τους φοιτητές στις αίθουσες, και γεννούν πρωτότυπες ιδέες, δημιουργία και πραγματική μάθηση. Η διαδικασία όμως προϋποθέτει την τακτική και συνεπή παρουσία καθηγητών και φοιτητών, γεμάτα αμφιθέατρα και συμμετοχή, διαρκή παρακολούθηση και χτίσιμο της γνώσης (και του βαθμού) στη διάρκεια του εξαμήνου, και όχι μόνο στις εξετάσεις. Από την άλλη, κάθε διδακτική ενότητα υποστηρίζεται από βιβλιογραφία ενώ αξιοποιείται η ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη. Οι βιβλιοθήκες των πανεπιστημίων του εξωτερικού δίνουν τις βιβλιογραφίες και την πλήρη αρθρογραφία των μαθημάτων μέσα από ειδικά σχεδιασμένα σημεία του κόμβου τους ή κεντρικά από εκπαιδευτικές πλατφόρμες. Κρατούν έναν ικανό αριθμό των συγγραμμάτων και έχουν ένα ωράριο λειτουργίας που ξεπερνά τις δώδεκα ώρες την ημέρα. Μέσα από την παροχή αυτών των υποδομών, αλλά και υπηρεσιών, στηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία στην τριτοβάθμια και αναπτύσσουν υπηρεσίες για την υποστήριξη και της έρευνας», καταλήγει η κ. Κυριάκη-Μάνεση.