Πέρασαν 2.600 χρόνια από την κατασκευή του, και το Ευπαλίνειο Ορυγμα της Σάμου, το κατασκευαστικό θαύμα της αρχαιότητας, που οι ειδικοί χαρακτηρίζουν «μητέρα όλων των σηράγγων» και «Ακρόπολη των μηχανικών», είναι έτοιμο να ανακαινιστεί και να αποδοθεί με την αρχική μορφή του στον σύγχρονο πολιτισμό. Τα τελευταία χρόνια, κάτοικοι και φορείς της Σάμου έχουν ξεκινήσει προσπάθεια για να κάνουν γνωστό σε όλο τον κόσμο το μοναδικό αυτό έργο υδροδότησης, που κατασκευάστηκε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. από τον αρχιτέκτονα μηχανικό-γεωμέτρη της αρχαιότητας Ευπαλίνο τον Μεγαρέα. Λειτούργησε επί χίλια χρόνια τροφοδοτώντας με πόσιμο νερό την πόλη και άντεξε -σχεδόν ανέπαφο κι αυτούσιο- στο πέρασμα του χρόνου. Στη δεκαετία του ’70 το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών το αποκάλυψε σε όλη του την έκταση, έχοντας για οδηγό κείμενο του Ηροδότου που αναφερόταν στα τρία θαυμαστά έργα των Σάμιων.
Το Ευπαλίνειο Ορυγμα βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Πυθαγορείου και όλα τα ευρήματα συγκλίνουν ότι κατασκευάστηκε για να υδροδοτείται η αρχαία πόλη και να μην αντιμετωπίζει πρόβλημα σε περιόδους πολιορκίας κι επιδρομών.
Τα στοιχεία πάντως που το κάνουν ένα από τα πιο σημαντικά έργα της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας και μοναδικό στο είδος του είναι ότι, για να μεταφερθεί το νερό από τις πηγές που υπήρχαν στη βόρεια πλευρά του βουνού, κατασκευάστηκε για πρώτη φορά στην αρχαιότητα σήραγγα μήκους 1.036 μέτρων, η οποία διαπέρασε το βουνό οριζόντια, τον σημερινό λόφο του Κάστρου, κι έφερε το νερό στη νότια πλευρά και μέσα στο Πυθαγόρειο. Ανάλογη κατασκευή απαντάται μόνο στη συγχρονη εποχή, λένε μηχανικοί -ειδικοί στις σήραγγες- επισημαίνοντας ότι η κατασκευή του στηρίχθηκε σε πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς που προκαλούν τον θαυμασμό, αφού οι μαθηματικές εφαρμογές που χρησιμοποίησε ο Ευπαλίνος σε βασικές γραμμές χρησιμοποιούνται για τη διάνοιξη των σηράγγων μέχρι και σήμερα…
100.000 επισκέπτες ετησίως
«Το Ορυγμα», τόνισε στην «Κ» ο αντιδήμαρχος Πυθαγορείου κ. Ν. Λύκος, «είναι σήμερα επισκέψιμο σε βάθος τουλάχιστον εκατό μέτρων. Ετησίως δέχεται περίπου 100.000 επισκέπτες, σχεδόν τα 4/5 των τουριστών του νησιού». Η διάμετρος της σήραγγας είναι κατά μέσον όρο 1,80×1,80 μέτρα και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι ότι διανοίχτηκε ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές του βουνού (είναι αμφίστομον όπως το χαρακτηρίζει και ο Ηρόδοτος).
Από τα αρχαία σημάδια στο εσωτερικό οι αρχαιολόγοι και οι μηχανικοί διαπίστωσαν ότι οι δύο σήραγγες, η κατασκευή των οποίων πρέπει να κράτησε πάνω από 10 χρόνια, συναντήθηκαν περίπου στη μέση. Η συνάντηση των δύο γαλαριών υστερα από εξόρυξη 420 μ. και 620 μ. δεν ήταν σύμπτωση αλλά αποτέλεσμα τέλειου σχεδιασμού. Εξ ίσου εκπληκτικό είναι ότι στη μία πλευρά της σήραγγας και κάτω απ’ αυτήν έχει κατασκευαστεί μια μικρότερη σήραγγα, ένα κανάλι με διαστάσεις περίπου 60 εκατοστών πλάτους και βάθους που ξεκινά από 3,8 μ. στη μία πλευρά και καταλήγει στα 8,5 μ. στην άλλη προς το Πυθαγόρειο, έτσι ώστε να υπάρχει η απαραίτητη κλίση για τη ροή του νερού μέσα από τους περίπου 5.000 πήλινους σωλήνες που χρησιμοποιήθηκαν.
«Οι δυσκολίες που προέκυψαν στην κατασκευή και κυρίως το γεγονός ότι οι εργάτες έπρεπε να πελεκήσουν με σφυρί και καλέμι πολλές φορές συμπαγή βράχο, να μετακινήσουν πέτρες μεγαλύτερες του ενός τόνου, χωρις εξαερισμό και φως ο χρόνος και η ακρίβεια πολλαπλασιάζουν τον θαυμασμό μας», λένε στην «Κ» ειδικοί στη διάνοιξη σηράγγων της «Εγνατίας Οδού Α.Ε.». Οι προσπάθειες για να δοθεί στο Ευπαλίνειο Ορυγμα η αίγλη που του αξίζει έχουν αρχίσει ν’ αποδίδουν καρπούς. Πριν από λίγες ημέρες, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έδωσε το «πράσινο φως» να ξεκινήσουν έξι διαφορετικές μελέτες για έργα διάσωσης και ανάδειξης του Ευπαλίνειου Ορύγματος για τις οποίες έχουν εγκριθεί ήδη 250.000 ευρώ από το ΥΠΕΧΩΔΕ, ενώ η «Εγνατία Οδός Α.Ε.» είναι αυτή που ανέλαβε να εποπτεύσει την εκπόνησή τους.
Πρόκειται για μελέτες γεωφυσικές, γεωολογικές, τοπογραφικές, έργων αποκατάστασης της σήραγγας και αρχιτεκτονικής ανάδειξης όλου του αρχαίου συστήματος υδροδότησης, έτσι ώστε μέσα στα επόμενα δύο χρόνια να ξεκινήσουν τα έργα που θα αναδείξουν σε όλον τον κόσμο το θαυμαστό έργο του Ευπαλίνου.