Οι πυρκαγιές του Αυγούστου στη βορειοανατολική Αττική άφησαν πίσω τους γυμνό τοπίο και ταυτόχρονα μια πραγματικότητα που επί δεκαετίες «κρυβόταν»(;) μέσα στο πυκνό πράσινο της περιοχής: δεκάδες καμένα αυθαίρετα, ένα ελάχιστο δείγμα των δεκάδων χιλιάδων αυθαιρέτων της ευρύτερης περιοχής. Κι έπειτα ήρθε η Πολιτεία να επικυρώσει έμμεσα την παρανομία, αφού στα ευεργετικά μέτρα αποκατάστασης των πυροπαθών συμπεριέλαβε και τους παλαιούς αυθαιρετούχους. Οι αριθμοί που παραθέτει η «Κ» για αυθαίρετα που κτίζονταν κάτω από τα μάτια της Πολιτείας, είναι ενδεικτικοί μιας κατάστασης που κατ’ ουσίαν εξισώνει τους πολίτες που ακολουθούν το νόμο, με αυτούς που τον παρακάμπτουν.
Ο νόμος του Τρίτση
Στη βαθιά ριζωμένη ιστορία της αυθαίρετης δόμησης, η Επιχείρηση Πολεοδομική Ανασυγκρότηση (ΕΠΑ) του Αντώνη Τρίτση ήταν ίσως η πιο φιλόδοξη πολεοδομική παρέμβαση στη χώρα, που στόχευσε άμεσα στην αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης. Ανάμεσα σε άλλες ρυθμίσεις, ο νόμος 1337/83 έδωσε την ευκαιρία σε όσους μέχρι τότε είχαν ανεγείρει αυθαίρετο «να το δηλώσουν για να το σώσουν». Δηλαδή να το εξαιρέσουν από την κατεδάφιση, μέχρι η περιοχή να ενταχθεί στο σχέδιο πόλης – εφόσον βέβαια επρόκειτο να ενταχθεί.
Οπως σε όλη την Ελλάδα, έτσι και στη βορειοανατολική Αττική, χιλιάδες ιδιοκτήτες αυθαιρέτων έσπευσαν να δηλώσουν στις πολεοδομίες το παράνομο κτίσμα τους. Τα περισσότερα αυθαίρετα δηλώθηκαν στις παραλιακές περιοχές: στη «βιασμένη» ήδη από την εποχή της δικτατορίας Αρτέμιδα (5.751), στη Νέα Μάκρη (2.852), στον Ωρωπό (2.021 σε Ωρωπό, Σκάλα Ωρωπού και Νέα Παλάτια), στη Ραφήνα (1.433), στον Κάλαμο (1.133). Συνολικά, στους 27 δήμους και κοινότητες που υπάγονται σήμερα στις πολεοδομίες Καπανδριτίου και Παλλήνης, δηλώθηκαν 19.032 αυθαίρετα, αριθμός υποπολλαπλάσιος του πραγματικού.
«Η ΕΠΑ ήταν μια φιλόδοξη προσπάθεια που δεν έτυχε κυβερνητικής στήριξης. Μετά 25 χρόνια είναι φανερό ότι υπήρξαν πολλά προβλήματα και αστοχίες, που ανέκοψαν την αρχική ορμή της», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας Γιάννης Αλαβάνος. «Στο θέμα των αυθαιρέτων εκ του αποτελέσματος φαίνεται πλέον ότι δεν πέτυχε το στόχο της».
Ηλεκτροδότηση
Βέβαια, στα 25 χρόνια που πέρασαν από την ΕΠΑ, μεσολάβησαν διάφορες προσπάθειες έμμεσης νομιμοποίησης αυθαιρέτων: κυρίως νόμοι που έδωσαν σε χιλιάδες τη δυνατότητα ηλεκτροδότησης των αυθαιρέτων, πάντα… για «κοινωνικούς λόγους». Συγκεντρωτικά στοιχεία για το πόσοι ηλεκτροδοτήθηκαν με τις ρυθμίσεις αυτές δεν υπάρχουν, καθώς δεν ζητήθηκε από τις πολεοδομίες να τα καταγράψουν σε χωριστούς καταλόγους. Εξαίρεση, η πλέον πρόσφατη ρύθμιση, ο προεκλογικός νόμος 3212/03 που έδωσε δικαίωμα ηλεκτροδότησης σε δεκάδες χιλιάδες αυθαίρετα.
Στην ίδια περιοχή λοιπόν (πολεοδομίες Καπανδριτίου και Παλλήνης) δηλώθηκαν έως τις αρχές του 2004 για να ηλεκτροδοτηθούν 4.351 αυθαίρετα, από τα οποία τα 1.489 μόνο στον Ωρωπό! Μεγάλος αριθμός αυθαιρέτων δηλώθηκε στην Αρτέμιδα (818), στον Κάλαμο (545), στο Συκάμινο (341, έναντι μόλις 61 το 1983), στη Ραφήνα (260), στο Μαρκόπουλο Ωρωπού (216), στην Ανθούσα (201). Αξίζει να σημειωθεί ότι περιοχές με μεγάλο αριθμό αυθαιρέτων, όπως ο Μαραθώνας, η Παλλήνη, το Γραμματικό, ο Γέρακας, το Πολυδένδρι και ο Διόνυσος δεν έχουν ακόμα στείλει στις πολεοδομίες τα στοιχεία των αιτήσεων που υποβλήθηκαν, πεντέμισι χρόνια μετά τη λήξη της προθεσμίας (9.1.2004)! Αραγε για ποιο λόγο οι δήμοι και οι κοινότητες δεν έχουν ακόμα παραδώσει τους καταλόγους των αυθαιρετούντων; Θα γίνουν δεκτοί οι κατάλογοι που θα παραδοθούν μετά 5,5 χρόνια εκπρόθεσμα; Αυτές είναι ερωτήσεις που μάλλον ένας εισαγγελέας μπορεί να απαντήσει.
Η Πολιτεία
Σε κάθε περίπτωση, το μόνο σίγουρο είναι ότι η Πολιτεία (κυβερνήσεις και αυτοδιοίκηση), με την εξαίρεση εκείνης της ρύθμισης του 1983 δεν επιχείρησε ποτέ να ανακόψει την αυθαίρετη δόμηση. Ο σημερινός υπουργός ΠΕΧΩΔΕ απέφυγε να ακολουθήσει τις ψηφοθηρικές πρακτικές των προκατόχων του στο θέμα των αυθαιρέτων, ωστόσο καλλιέργησε και αυτός την ελπίδα: με την απουσία νέων απαγορεύσεων, με τις ασαφείς αναφορές περί εντάξεων χιλιάδων στρεμμάτων στο νέο ρυθμιστικό της Αθήνας (η διαβούλευση του οποίου ολοκληρώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα). Και τελικά υπέκυψε στους «κοινωνικούς λόγους» και αποφάσισε την ανακατασκευή (ακόμα και επέκταση, υπό προϋποθέσεις) όσων αυθαιρέτων προ του 1983 κάηκαν τον Αύγουστο. Μια απόφαση που εξισώνει τους νομοταγείς και τους παρανομούντες και δημιουργεί πρόσφορο κλίμα για τη διεκδίκηση ανάλογων αποζημιώσεων στο μέλλον, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. «Το κράτος δίνει το λάθος μήνυμα για ακόμα μια φορά», σχολιάζει ο κ. Αλαβάνος. «Από τη μια πλευρά δεν θέλει να ολοκληρώσει τον πολεοδομικό σχεδιασμό και από την άλλη δίνει αποζημιώσεις σε αυθαίρετα».
Και τελικά αυτό που φάνταζε μια -έστω με τραγική αφορμή- ευκαιρία να ξεκαθαρίσει από την αυθαιρεσία η περιοχή που το νέο ρυθμιστικό ονομάζει «περιβαλλοντικό απόθεμα της Αθήνας», χάνεται υπό το βάρος της προεκλογικής περιόδου.