Πόσες φορές, άραγε, δεν βρέθηκε κάποιος που πήρε το «σφουγγάρι» και έσβησε ένα κομμάτι από την ιστορία της Αθήνας; Το Δημοτικό Θέατρο, η Βαρβάκειος Σχολή στην οδό Αθηνάς, το ξενοδοχείο Ακταίον στο Φάληρο και πιο πρόσφατα το εργοστάσιο Φιξ στα Πατήσια, όλα διάσημα τοπόσημα με ξεχωριστό ρόλο στην πορεία της πρωτεύουσας, «εξαφανίστηκαν» μέσα από ορισμένες συγκυρίες και πέρασαν στη λήθη. Κάτι τέτοιο επιχειρήθηκε την προηγούμενη δεκαετία να γίνει και με τις οκτώ προσφυγικές πολυκατοικίες της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Και αν η αντίδραση ορισμένων ευαισθητοποιημένων πολιτών τις προστάτευσε από τις μπουλντόζες, αυτό δεν εξασφάλισε αυτομάτως και τη σωτηρία τους. Τα προσφυγικά θα σωθούν όταν επανενταχθούν στη ζωή της πόλης. Με την έννοια αυτή, η κινητικότητα που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα γύρω από το θέμα των προσφυγικών δεν μπορεί παρά να είναι καλό νέο.
Κοινά αποδεκτή λύση
Οι επαφές ανάμεσα στον Δήμο Αθηναίων, την Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου, το Τεχνικό Επιμελητήριο και τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας έχουν ξεκινήσει και πάλι, με σκοπό να βρεθεί μια κοινά αποδεκτή λύση για την αξιοποίησή τους. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι και τόσο απλά.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι οκτώ τριώροφες πολυκατοικίες κατασκευάστηκαν το 1933 – 35 για να στεγάσουν πρόσφυγες από τη Μικρασία. Το συγκρότημα αποτελεί ένα από τα μοναδικά εναπομείναντα δείγματα κοινωνικής κατοικίας που κατασκευάστηκαν με οργανωμένη δόμηση και εκφράζουν με καθαρότητα τις αρχές του μοντέρνου κινήματος της εποχής τους.
Τέλη του ’90
Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, ενώ η Αθήνα βρισκόταν στον προ-ολυμπιακό πυρετό, διατυπώθηκε για πρώτη φορά από επίσημα χείλη η πρόθεση να κατεδαφιστούν οι τέσσερις πρώτες και να διατηρηθούν οι δύο τελευταίες, ως δείγματα αρχιτεκτονικής. Μάλιστα το ΥΠΕΧΩΔΕ και η Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου άρχισαν να απαλλοτριώνουν σταδιακά τα μικρά διαμερίσματα, καταλήγοντας να αποκτήσουν την κυριότητα των τεσσάρων πρώτων κτιρίων (τα 140 από τα 228 διαμερίσματα). Ως πρόσχημα τέθηκε η κακή τους κατάσταση και η ανάγκη των Αμπελοκήπων σε πράσινο.
Ταυτόχρονα όμως εκφράστηκε και η αντίδραση. Τοπικοί σύλλογοι των Αμπελοκήπων, η Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, αλλά και η στήλη «Σημειωματάριο» της «Κ» ξεκίνησαν δυναμικό αγώνα για τη σωτηρία τους, πετυχαίνοντας τελικά να ανατρέψουν, μέσω του Συμβουλίου της Επικρατείας, την απόφαση κατεδάφισης. Το σύνολο των οκτώ πολυκατοικιών κηρύχθηκε διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού το 2008, αλλά έκτοτε τα πράγματα αφέθηκαν στην τύχη τους.
Την άνοιξη του 2009, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος και ο Δήμος Αθηναίων παρουσίασαν μια πρόταση για τη σωτηρία τους: τη μεταφορά όλων των υπηρεσιών του ΤΕΕ στις τέσσερις πρώτες πολυκατοικίες, με αντάλλαγμα την παραχώρηση στον δήμο του οικοπέδου του ΤΕΕ στη συμβολή των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Ναυαρίνου στα Εξάρχεια. Ομως η Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου δεν συναίνεσε τότε στην παραχώρηση των πολυκατοικιών στο ΤΕΕ χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα και τα πράγματα έμειναν εκεί.
Τους τελευταίους μήνες κάτι δείχνει να κινείται. Ο πρόεδρος του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας κ. Γιάννης Πολύζος είχε σειρά επαφών με την ΚΕΔ, το ΤΕΕ και τον δήμο, προσπαθώντας να επαναφέρει τη συζήτηση για την τύχη των κτιρίων. Μάλιστα ο κ. Πολύζος ήρθε σε επαφή και με τη Σχολή Καλών Τεχνών, προωθώντας την ιδέα να μετατραπεί ένα τμήμα των κτιρίων σε φοιτητική εστία. Η ΚΕΔ ωστόσο παραμένει επιφυλακτική. Μιλώντας στην «Κ», στέλεχος της εταιρείας σημείωνε ότι θεωρεί εξαιρετικά δύσκολη την παραχώρηση χωρίς κανένα οικονομικό αντάλλαγμα. «Το ΤΕΕ προτίθεται να παραχωρήσει τη δική του περιουσία στα Εξάρχεια, ενώ θα πρέπει να πάρει ένα αρκετά υψηλό δάνειο για την επισκευή και μετατροπή των προσφυγικών. Δεν υπάρχει όμως άλλη δυνατότητα», υποστηρίζει ο πρόεδρος του ΤΕΕ, κ. Χρήστος Σπίρτζης. «Θα χρειαστεί να κάνουμε όλοι κάποιες υποχωρήσεις για να βρεθεί μια λύση», λέει ο κ. Πολύζος. «Ας αναζητήσουμε τον τρόπο. Αλλά ας μην αφήσουμε άλλο τα προσφυγικά στην τύχη τους. Το πέρασμα του χρόνου λειτουργεί εναντίον μας».