«Πώς μπόρεσες και έσβησες τα όνειρά μου; Πώς μπόρεσες κι έκανες συντρίμμια την καρδιά μου;» έχει γράψει ο 15χρονος Βασίλης στο βιβλίο των Αρχαίων του. Μόνο εκείνος (και ο συνομήλικος «κολλητός» του) ξέρει το «άκαρδο» πρόσωπο που του προκάλεσε τέτοια καταστροφή! Αλλά έτσι όπως έχει γράψει ο Βασίλης το (ερωτικό) παράπονό του, πάνω στο βιβλίο της ολέθριας… «Ελένης» του Ευριπίδη, είναι σαν να απευθύνεται στο μήλον της Εριδος ολόκληρου Τρωικού Πολέμου. «Χανιά: 51 και σήμερα» γράφει άλλος μαθητής Λυκείου, με το μυαλό στην πενταήμερη εκδρομή. Οσο για τον 14χρονο Γιώργο, αυτός έχει προσθέσει το όνομά του στους… συγγραφείς της Φυσικής Β΄ Γυμνασίου, ενώ στο ίδιο εξώφυλλο διαμαρτύρεται για τη ζέστη και διατρανώνει τα κιτρινόμαυρα ποδοσφαιρικά του αισθήματα…
Βέβαια, οι μαθητές αυτοί εάν φοιτούσαν σε κάποιο ευρωπαϊκό σχολείο, θα το σκέφτονταν πολύ σοβαρά πριν μουντζουρώσουν τα βιβλία τους. Σε ευρωπαϊκές χώρες οι γονείς καλούνται να αγοράσουν τα κατεστραμμένα βιβλία των παιδιών τους στο τέλος της χρονιάς. Στον αντίποδα, στην Ελλάδα έχουμε δει αρκετούς μαθητές ακόμη και να καίνε τα βιβλία, στις… παραδοσιακές τελετές για τη λήξη της σχολικής χρονιάς. Τα φαινόμενα αυτά προσπαθεί να περιορίσει το υπουργείο Παιδείας, προωθώντας το πρόγραμμα επαναχρησιμοποίησης ή ανακύκλωσης των σχολικών βιβλίων. Ο στόχος είναι διττός: η εξοικονόμηση κονδυλίων εν μέσω κρίσης, αλλά και «η ανάπτυξη στάσης σεβασμού για το δημόσιο αγαθό, αλλά και για την περιβαλλοντική, χρηστική και συναισθηματική αξία του βιβλίου», όπως λέει η υπουργός κ. Αννα Διαμαντοπούλου.
Το οικονομικό όφελος είναι δεδομένο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου του Οργανισμού Εκδοσης Σχολικών Βιβλίων (ΟΕΔΒ), κ. Σοφίας Χαροκόπου, η οποία μίλησε στην «Κ», ετησίως μοιράζονται στους μαθητές από το δημοτικό έως και το λύκειο περίπου 40 εκατ. βιβλία. Το ετήσιο κόστος έκδοσης και μεταφοράς των βιβλίων προσεγγίζει τα 35 εκατ. ευρώ. Εύλογα, το υπ. Παιδείας και ο ΟΕΔΒ στοχεύουν, κατά πρώτο λόγο, στην επιστροφή των βιβλίων για ανακύκλωση. Και αυτό, διότι οι μαθητές σημειώνουν στα βιβλία (είτε ασκήσεις είτε παρατηρήσεις του δασκάλου είτε χιουμοριστικά σχόλια), με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν.
Ομως, δεν είναι αμελητέα η ποσότητα βιβλίων που μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί, καθώς είναι «του κουτιού». Ενδεικτικά, το 25% των βιβλίων που στέλνεται στα σχολεία είναι πλεονάζον απόθεμα «ασφαλείας», το οποίο μπορεί να δοθεί στους μαθητές των επόμενων τάξεων, ενώ το υπουργείο θα μειώσει το ποσοστό των αποθεμάτων ασφαλείας. «Μέχρι στιγμής έχουν δοθεί περί τα 500 βιβλία σε πολύ καλή κατάσταση. Και ο αριθμός θα αυξηθεί με τη λήξη των ενδοσχολικών εξετάσεων», αναφέρει χαρακτηριστικά στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Θεοδωρίδης, διευθυντής στο Γυμνάσιο Πέρνης Καβάλας, από τα πρώτα που ανέπτυξαν πρόγραμμα επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης βιβλίων από την αρχή της χρονιάς. Μάλιστα, τα 500 βιβλία καταδεικνύουν την οικονομία που μπορεί να γίνει σε μεγάλα σχολεία, αφού το Γυμνάσιο Πέρνης αριθμεί μόλις 66 μαθητές. «Μεγάλος αριθμός βιβλίων, για παράδειγμα αυτά που μοιράζονται στους μαθητές ως βοηθήματα και για τις τρεις χρονιές του Γυμνασίου, μπορούν να διατηρηθούν σε πολύ καλή κατάσταση», λέει στην «Κ» η φιλόλογος του Γυμνασίου, κ. Παρασκευή Καραντωνίου, συνυπεύθυνη του προγράμματος μαζί με την κ. Μαρία Παπατζικάκη. «Εχω δει μαθητές να σκίζουν και να πετούν τα βιβλία τους, να καίνε βιβλία ως ένα είδος ιεροτελεστίας», προσθέτει η ίδια. «Οι μαθητές καταστρέφουν τα βιβλία από νεύρα, από εφηβική επαναστατικότητα, από χαρά που τελειώνει το σχολικό έτος. Δεν συμφωνώ με την πράξη. Θεωρώ ότι η στάση μας απέναντι στα βιβλία είναι δείγμα πολιτισμού», λέει από την πλευρά της στην «Κ» η 15χρονη Παναγιώτα Παπάζογλου, μαθήτρια του Γυμνάσιου Πέρνης.
Το υπ. Παιδείας για την προώθηση του προγράμματος έχει θεσπίσει κίνητρα. Τα σχολεία με τον μεγαλύτερο αριθμό επιστροφών βιβλίων θα βραβευθούν με εκπαιδευτικό υλικό, που μπορεί να είναι ψηφιακό υλικό ή υπολογιστές. «Με ενοχλεί η ιδέα της απαξίωσης ενός δημόσιου αγαθού. Από την άλλη, ο σεβασμός των μαθητών στα βιβλία αποτελεί δείγμα επιτυχίας του εκπαιδευτικού συστήματος και, ευρύτερα, δείκτη πολιτισμού. Αυτά είναι νομίζω τα ισχυρότερα κίνητρα», καταλήγει η κ. Χαροκόπου.
Επιστροφή σε καλή κατάσταση
Από τρία έως πέντε σχολικά έτη είναι ο «χρόνος ζωής» των βιβλίων στο εξωτερικό, ανέφερε στην «Κ» ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας κ. Βασίλης Κουλαϊδής. Τόσο υπολογίζεται ότι μπορεί ένα σχολικό βιβλίο να αντέξει τις… κακουχίες που περνά στα χέρια των μαθητών. Στο τέλος της σχολικής χρονιάς οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να επιστρέψουν τα βιβλία τους, ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν από τους επόμενους. Μάλιστα, υπάρχουν χώρες που… χρεώνουν το βιβλίο σε περίπτωση καταστροφής του.
Ενδεικτικά, στις ΗΠΑ και τη Γερμανία η διαχείριση των σχολικών βιβλίων ανήκει στους δήμους. Οι μαθητές παίρνουν δωρεάν τα βιβλία, αλλά πρέπει να τα επιστρέψουν στο τέλος της χρονιάς. «Με δεδομένο ότι το σύστημα λειτουργεί σε τοπικό επίπεδο, είναι εντονότερο το αίσθημα της προσφοράς στο δημόσιο καλό, που αναπτύσσεται στους μαθητές. Πολλά βιβλία δίνονται στους μικρότερους μαθητές του ίδιου σχολείου, ενώ το ίδιο γίνεται και με τα αδέλφια που έχουν διαφορά έτους, σύμφωνα με στέλεχος του υπ. Παιδείας. Επίσης δωρεάν είναι η διανομή των βιβλίων στα βρετανικά και τα γαλλικά σχολεία. Οι μαθητές τα κρατούν για ένα χρόνο και πρέπει να τα επιστρέψουν σε καλή κατάσταση. Εάν όχι, τότε δεν έχουν άλλη λύση παρά να πληρώσουν το αντίτιμό του και να το κρατήσουν σπίτι.
Βέβαια, τα κράτη έχουν περιορίσει το κόστος της ετήσιας έκδοσης και διανομής βιβλίων με την αξιοποίηση της τεχνολογίας που οδηγεί στην ηλεκτρονική μορφή των βιβλίων. Τα ίδια βήματα ακολουθεί και το ελληνικό υπ. Παιδείας, καθώς εκπαιδευτικό υλικό υπάρχει και σε ψηφιακή μορφή για τους μαθητές.