Οταν το 1982 παρουσιάστηκε ο τότε νόμος πλαίσιο θεωρήθηκε σταθμός για την Ανώτατη Παιδεία. Τρεις ήταν οι κύριες αλλαγές που έφερε στα πανεπιστήμια. Η ουσιαστική κατάργηση της Εδρας, η προσέλκυση σπουδαίων Ελλήνων επιστημόνων του εξωτερικού και οι αλλαγές στη διοίκηση με τη συμμετοχή και των φοιτητών. Και ενώ τα δύο πρώτα λειτούργησαν ευεργετικά στην ποιότητα της εκπαίδευσης και έρευνας, οι νέες δομές της διοίκησης δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες.
Με την πάροδο των χρόνων επικράτησαν νοσηρά φαινόμενα, όπου η διεκδίκηση της Πρυτανείας ή της Προεδρίας συνοδευόταν από «συμφωνίες» οι οποίες ακύρωναν τα όποια επιτεύγματα. Ενα παράδειγμα: Στην Ιατρική Σχολή του Παν. Κρήτης υπήρχε στον κανονισμό σπουδών πρόβλεψη ότι οι φοιτητές που χρωστούν π. χ. το μάθημα της Παθολογίας δεν μπορούν να κάνουν κλινική άσκηση Παθολογίας. Απολύτως λογικό. Κι όμως, διάφορες «συμφωνίες» οδήγησαν στη σταδιακή κατάργηση του αυτονόητου και έτσι πλέον οι μελλοντικοί μας γιατροί μπορούν να φτάνουν στο 6ο έτος και να ασκούνται στην Παθολογία ή τη Χειρουργική χωρίς να έχουν περάσει τα αντίστοιχα μαθήματα!
Ενα άλλο παράδειγμα αποτελεί η προ τριετίας de facto υποβάθμιση των ελληνικών πτυχίων σαν ισότιμα των τριετών Bachelor. Αυτό έγινε μετά απόφαση της πολιτείας να υποχρεώνει όποιον ήθελε να κάνει διατριβή να έχει πάρει προηγούμενος master, δηλαδή ακόμα 1 – 2 χρόνια σπουδών μετά το πτυχίο. Αυτό θα ήταν λογικό αν παράλληλα δινόταν η δυνατότητα στα πανεπιστήμια να προσφέρουν και τριετή προγράμματα σπουδών που θα οδηγούσαν σε ένα πρώτο πτυχίο (Bachelor). Ομως όχι! Τα 4-6ετή μας πτυχία δεν επιτρέπεται να τα αγγίξει κανείς! Φανταστείτε λοιπόν ότι ο πτυχιούχος της Ιατρικής, του Πολυτεχνείου, της Φιλοσοφικής είναι «ισοδύναμος» με τον απόφοιτο ενός τριετούς προγράμματος σπουδών που προσφέρουν πανεπιστήμια του εξωτερικού. Γι’ αυτή την κατάφωρη υποβάθμιση των πτυχίων μας καμία πανεπιστημιακή διοίκηση (εκτός του Πολυτεχνείου) ή φοιτητική παράταξη δεν αντέδρασαν… Γιατί;
Το μοντέλο του ελληνικού πανεπιστημίου έτσι όπως εξελίχθηκε έχει αποτύχει οριστικά. Η ανάγκη μιας εκ βάθρων αναδιάρθρωσης είναι επιβεβλημένη. Σ’ αυτή τη συγκυρία παρουσιάζεται από την πολιτεία ένα ριζικό σχέδιο μεταρρύθμισης των ΑΕΙ που προβλέπει τομές στη διοίκηση, αξιολόγηση και φιλοσοφία των σπουδών. Οφείλουμε να το μελετήσουμε ενδελεχώς.
Ομως, γιατί να μην υπάρχει ένα μικρό και ευέλικτο Συμβούλιο Διοίκησης σε κάθε πανεπιστήμιο που θα εκλέγεται από τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας; Γιατί ο πρύτανης να μην επιλέγεται αξιοκρατικά με βάση ανοικτή προκήρυξη, ώστε να αποκλείονται κάθε μορφής «συμφωνίες»; Γιατί να μην εξασφαλισθεί η αξιοκρατική επιλογή ή εξέλιξη μελών ΔΕΠ από ολιγομελείς διεθνείς επιτροπές ειδικών; Γιατί να μην καθορίζεται η συμπληρωματική χρηματοδότηση των πανεπιστημίων με βάση την αξιολόγηση της ποιότητας στην εκπαίδευση και έρευνα που προσφέρουν; Γιατί να μην αξιολογούνται όλοι ανεξαιρέτως στα πανεπιστήμια και κυρίως γιατί όχι και εμείς οι πρωτοβάθμιοι καθηγητές; Γιατί να μην μπορούν να αποκτήσουν οι Ελληνες απόφοιτοι το πρώτο πτυχίο τους στα τρία χρόνια; Δυστυχώς οι πρυτανικές αρχές των πανεπιστημίων απορρίπτουν το σχέδιο. Γιατί άραγε;
Η απίστευτη κρίση την οποία βιώνουμε πρέπει να γίνει απαρχή μετεξέλιξης και εκσυγχρονισμού της κοινωνίας με κεντρικό σύνθημα «αξιοκρατία παντού»! Στην προσπάθεια αυτή το πανεπιστήμιο και όλη η ακαδημαϊκή κοινότητα οφείλουν να πρωτοστατήσουν!
* Καθηγητής Βιοχημείας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρ. γεν. διευθυντής Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ.