Τέλος εποχής: σφίγγουν τα λουριά για όλους!

Τέλος εποχής: σφίγγουν τα λουριά για όλους!

3' 35" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Δεν ξέρω πόσο μεταρρυθμίσιμα είναι τα ελλαδικά πανεπιστήμια, το βέβαιο όμως είναι ότι κάθε υπουργός Παιδείας είναι υποχρεωμένος να μιλάει για «μεταρρυθμίσεις» και, στο μέτρο που θέλει και μπορεί, να νομοθετεί «αλλαγές». Τα προβλήματα πιέζουν!

Οι δυσλειτουργίες των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων είναι κυρίως δύο τύπων: διοικητικές και συμπεριφορικές – νοοτροπιακές. Το υπουργείο Παιδείας (ο μεταρρυθμιστής) μπορεί να ρυθμίσει τον πρώτο τύπο και, μέσω αυτού, να επηρεάσει τον δεύτερο. Για να θεσμοποιηθεί μια αλλαγή, όμως, δεν αρκεί απλώς να νομοθετηθεί, αλλά να αποκτήσει την υπόσταση του αυτονόητου στη ζωή μιας κοινότητας. Δεν είναι εύκολο.

Το πρόσφατο σχέδιο νόμου για τα ΑΕΙ είναι το πιο ρηξικέλευθο από αντίστοιχα του παρελθόντος. Τούτο διότι αλλάζει ριζικά τη δομή διακυβέρνησης των ιδρυμάτων, αποσκοπώντας στην καθιέρωση κινήτρων και κυρώσεων που θα οδηγήσουν σε διαφορετικές συμπεριφορές: καταργεί το «λαϊκοδημοκρατικό» μοντέλο διοίκησης και εισάγει το «διευθυντικό». Η αλλαγή είναι ιδιαίτερα συμβολική: συμβολίζει την υποχώρηση της λαϊκιστικής πλημμυρίδας της δεκαετίας του 1980, η οποία επέβαλλε τη συνδιοίκηση των δημοσίων οργανισμών.

Ως οργανισμός εντάσεως γνώσης, το πανεπιστήμιο διαπερνάται από μια ουσιώδη αντίφαση: από τη μια μεριά είναι μια οιονεί μη ιεραρχική κοινότητα, στο μέτρο που η διασπορά της εξειδικευμένης γνώσης επιφέρει και τη διασπορά της ισχύος. Δεν έχει σημασία τι τυπική θέση κατέχεις, αλλά τι ξέρεις στο διαρκώς μεταβαλλόμενο επιστημονικό πεδίο σου. Από την άλλη, οι νεοφώτιστοι στην ακαδημαϊκή κοινότητα μυούνται στα «κριτήρια αριστείας» από τους παλαιότερους (και συνήθως ιεραρχικά ανώτερους). Μαθαίνεις να είσαι δάσκαλος, ερευνητής και φοιτητής ενός γνωστικού αντικειμένου, υπάγοντας τον εαυτό σου σε διυποκειμενικά «κριτήρια αριστείας» που καθιέρωσαν οι προγενέστεροι, με μεγαλύτερη γνώση και πείρα από σένα.

Για να λειτουργήσει καλά μια τέτοια κοινότητα είναι σημαντικό να διατηρείται η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στον εξισωτισμό και την ιεραρχία, τη συμμετοχή και την επιβολή. Ο κίνδυνος σε ένα τέτοιο σύστημα είναι να καταστεί είτε υπερβολικά εξισωτικό και, τελικά, χυλώδες και αυτοεξυπηρετικό είτε υπερβολικά ιεραρχικό έως αυταρχικό. Πριν από το 1982, τα ελλαδικά ΑΕΙ ήταν εκτεθειμένα στον δεύτερο κίνδυνο. Μετά το 1982, δεν απέφυγαν τον πρώτο. Σήμερα, είναι ώριμες οι συνθήκες να ισορροπήσει το εκκρεμές.

Πώς; Παρεμβαίνοντας στη δομή διακυβέρνησης των πανεπιστημίων, όπως επιχειρεί να κάνει ο νέος νόμος-πλαίσιο. Το «λαϊκοδημοκρατικό» μοντέλο διοίκησης ισοπέδωσε την έννοια της ιεραρχίας, παρέσχε χώρο παρέμβασης στα κόμματα, ενθάρρυνε τη συναλλαγή. Ceteris paribus, όταν χρειάζεσαι ψήφους για να εκλεγείς σε ένα πανεπιστημιακό αξίωμα, έχεις κίνητρα να αμβλύνεις την ελεγκτική σου λειτουργία. Η συναλλαγή ευνοεί την αναξιοκρατία, καλλιεργεί την αυτοεξυπηρετική λογική και, ενίοτε, οδηγεί στη διαφθορά.

Είναι τυχαίο, λ. χ., ότι συγκεκριμένη οικογένεια καθηγητών εξέλαβε το Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών σαν οικογενειακή επιχείρηση; Οτι, όπως έχει γράψει ο καθηγητής κ. Χαράλαμπος Μουτσόπουλος, στην Ιατρική Σχολή Αθηνών πάνω από τους μισούς καθηγητές έχουν προωθήσει σε ακαδημαϊκές θέσεις συγγενείς τους; Οτι Σύγκλητοι ενέκριναν παράνομες μετεγγραφές φοιτητών; Οτι πρώην πρυτανική ηγεσία του Παντείου καταδικάστηκε για οικονομικά εγκλήματα; Οχι, δεν είναι…

Με το διευθυντικό μοντέλο αποκαθίσταται, σε γενικές γραμμές, η θεσμική ισορροπία. Το Συμβούλιο, αν σχεδιαστεί σωστά, θα ασκεί σημαντική εποπτική λειτουργία, ο πρύτανης θα προσλαμβάνεται με προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού και θα λογοδοτεί στο Συμβούλιο, η Σύγκλητος θα ασχολείται με αμιγώς ακαδημαϊκά θέματα. Η «κοινότητα» και η «ιεραρχία» εξισορροπούνται καλύτερα. Οι προσλήψεις και ανελίξεις καθηγητών θα γίνονται από επιτροπές ειδικών με διεθνή συμμετοχή, η φοιτητική ιδιότητα θα διατηρείται υπό προϋποθέσεις, οι καθηγητές θα λογοδοτούν τακτικά για τις επιδόσεις τους, το άσυλο ανομίας ουσιαστικά καταργείται. Με λίγα λόγια, σφίγγουν τα λουριά – για όλους.

Αρκεί αυτό; Οχι. Πρώτον, το σχέδιο νόμου πάσχει από σχεδιαστικές αστοχίες (π. χ. αναφορικά με τη σύνθεση του Συμβουλίου, την εξέλιξη των επίκουρων καθηγητών κ. λπ.), οι οποίες πρέπει να διορθωθούν. Δεύτερον, απαιτούνται χρήματα, που αυτήν τη στιγμή λείπουν. Τρίτον, για να θεσπιστεί η μεταρρύθμιση απαιτείται κυβερνητική σύμπνοια που δεν υπάρχει. Βουλευτές και υπουργοί του ΠΑΣΟΚ -άνθρωποι που χρησιμοποίησαν το πανεπιστήμιο σαν εφαλτήριο για πολιτική σταδιοδρομία- αντιδρούν. Και τέταρτον, η αντιδραστική συμμαχία του καθηγητικού κατεστημένου και των φοιτητικών παρατάξεων δεν θα υποχωρήσει εύκολα. Αναπαράγοντας το ήθος της ανομίας που διαπερνά τη μεταπολιτευτική Ελλάδα, απειλεί ήδη με ανυπακοή.

Το είπε απροσχημάτιστα ο πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννης Μυλόπουλος: ο νέος νόμος «δεν θα εφαρμοστεί ποτέ σε δημόσια πανεπιστήμια». Το ύστατο επιχείρημα για την αλλαγή της δομής διακυβέρνησης των πανεπιστημίων είναι ακριβώς αυτό: να μη διοικούνται τα ΑΕΙ από ανθρώπους που δεν σέβονται τη νομιμότητα! Αμήν!

* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail. com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή