Η πολυαναμενόμενη ρύθμιση «πακέτο» για τα αυθαίρετα κτίσματα που αριθμούν περί το 1,5 εκατομμύριο σε όλη τη χώρα -η τέταρτη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 έως σήμερα- δρομολογήθηκε ικανοποιώντας εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες που στο παρελθόν έχτισαν παράνομα, αφού με το νέο καθεστώς αποκτά νομιμότητα οποιαδήποτε πράξη αφορά τα αυθαίρετα, π.χ. η πώλησή τους ή η μεταβίβασή τους. Ωστόσο, παράλληλα με τις αντιδράσεις που υπάρχουν για την «τακτοποίηση», ανοιχτό παραμένει το ενδεχόμενο ο νόμος να τρωθεί δικαστικά. Ο τρόπος ρύθμισης, οι υποχρεώσεις των ιδιοκτητών, η καταβολή των προστίμων, ο ρόλος των πολεοδομιών διευκρινίζονται μέσω των ακόλουθων ερωτήσεων – απαντήσεων.
1 Ποια αυθαίρετα αφορά η ρύθμιση;
Ουσιαστικά όλα. Στη ρύθμιση μπορούν να ενταχθούν είτε εντελώς παράνομα κτίρια, δηλαδή χωρίς οικοδομική άδεια, είτε νόμιμα κτίρια με μεγάλες ή μικρές πολεοδομικές παραβάσεις (λ.χ. υπέρβαση συντελεστή). Δύο είναι οι περιορισμοί που τίθενται: πρώτον, εξαιρούνται τα αυθαίρετα που βρίσκονται σε ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές, λ.χ. δάση, αιγιαλός, προστατευόμενες περιοχές. Δεύτερον, όσα χτίστηκαν μετά τις 28/4/2010 (οπότε και ξεκίνησε να ισχύει η ρύθμιση για τους ημιυπαίθριους), ωστόσο ο δεύτερος περιορισμός είναι μάλλον αδύνατον να ελεγχθεί, εφόσον πρόκειται για παρανομίες οι οποίες… δεν δηλώνονται στο κράτος.
2 Μέχρι πότε θα ισχύσει η ρύθμιση;
Μέχρι το τέλος του έτους, ωστόσο αν είναι επιτυχής ή δεν «πέσει» στο ΣτΕ, το πιθανότερο είναι να παραταθεί.
3 Ποιο θα είναι το «αντάλλαγμα»;
Το κράτος δεν μιλάει για νομιμοποίηση ή γενικευμένη εξαίρεση από την κατεδάφιση, καθώς και τα δύο είναι ξεκάθαρα αντισυνταγματικά, αλλά για ένα είδος «ανοχής», για 20 χρόνια (για τα εκτός σχεδίου, με δυνατότητα παράτασης) ή 40 χρόνια (για τα εντός σχεδίου).
4 Πώς θα υπολογίζεται το πρόστιμο;
Τα παράνομα τετραγωνικά θα πολλαπλασιάζονται με κάποιους συντελεστές, οι οποίοι θα έχουν διαφορετική βαρύτητα. Διαφορετικούς συντελεστές θα έχουν ανάλογα με τη θέση (εντός ή εκτός σχεδίου), την ύπαρξη ή μη οικοδομικής άδειας, το είδος της παρανομίας, την τιμή ζώνης της περιοχής όπου βρίσκεται το αυθαίρετο, τη χρήση του (α΄ κατοικία, εξοχικό, ξενοδοχείο, επαγγελματικός χώρος κ.ά.). Μάλιστα το υπουργείο αφήνει ένα γενναίο «παράθυρο» μείωσης του προστίμου βάσει κοινωνικών κριτηρίων, που ως είθισται σε αυτές τις περιπτώσεις θα αφορά τους περισσότερους από τους αυθαιρετούχους.
5 Πώς θα καταβάλλεται το πρόστιμο;
Η ρύθμιση θα λειτουργήσει όπως και η αντίστοιχη για τους ημιυπαίθριους χώρους. Ο ενδιαφερόμενος θα καταθέσει αίτηση στην αρμόδια πολεοδομία ή στο ΚΕΠ φάκελο που θα περιλαμβάνει την αίτησή του, παράβολο 500 ευρώ, 1.000 ευρώ ή 2.000 ευρώ, ανάλογα με το μέγεθος και το είδος της αυθαίρετης κατασκευής και υπεύθυνη δήλωση Ν. 1599/86 με τα στοιχεία της αυθαίρετης κατασκευής. Ο αυθαιρετούχος θα συμπληρώνει το έντυπο υπολογισμού προστίμου το οποίο θα θεωρείται από την πολεοδομία προσωρινά (σε περίπτωση εξόφλησης με δόσεις) ή οριστικά (σε περίπτωση εφάπαξ εξόφλησης) και με αυτό ο ιδιοκτήτης θα πληρώνει στις τράπεζες το πρόστιμό του.
6 Θα γίνεται έλεγχος των δηλώσεων;
Η δήλωση υποβάλλεται με ευθύνη μηχανικού και ιδιοκτήτη. Δεν έχει προβλεφθεί κάποια διαδικασία αυτοψιών, προκειμένου να πιστοποιηθούν τα στοιχεία που δηλώνονται. Η υπόθεση των ημιυπαίθριων απέδειξε ότι ακόμα και οι δειγματοληπτικοί έλεγχοι είναι πρακτικά αδύνατοι, λόγω του μεγάλου αριθμού των αιτήσεων (στη συγκεκριμένη περίπτωση, 650.000).
7 Πού θα καταλήγουν τα χρήματα που θα εισπραχθούν;
Το παράβολο (δηλαδή η προκαταβολή) στην «τρύπα» του προϋπολογισμού. Τα υπόλοιπα σε ειδικό λογαριασμό στο πράσινο ταμείο (με την ονομασία «περιβαλλοντικό ισοζύγιο»). Σύμφωνα με τη ρύθμιση, τα χρήματα θα καταλήξουν στους δήμους των περιοχών όπου βρίσκονται τα αυθαίρετα για την εξασφάλιση κοινόχρηστων χώρων.
8 Κινδυνεύουν όσοι αυθαιρετούχοι δεν συμμετάσχουν στη ρύθμιση;
Οπως και στην περίπτωση των ημιυπαίθριων, στην πραγματικότητα όχι. Αν το κράτος ήθελε όλα αυτά τα χρόνια να ανακόψει την αυθαίρετη δόμηση, θα δρομολογούσε την καταγραφή των αυθαιρέτων, την είσπραξη τσουχτερών προστίμων και κατόπιν την κατεδάφισή τους. Το πραγματικό επιχείρημα για τη συμμετοχή στη νέα ρύθμιση είναι άλλο: θα εξασφαλίζει σε εντελώς ή μερικώς παράνομα κτίρια ένα καθεστώς που θα κάνει νόμιμη οποιαδήποτε πράξη τα αφορά (λ.χ. πώληση, μεταβίβαση, υποθήκευση κ.λπ.), κάτι που έως σήμερα ήταν αδύνατο.
Το ενδεχόμενο ακύρωσης από το ΣτΕ
Κινδυνεύουν οι αυθαιρετούχοι που θα συμμετάσχουν στη ρύθμιση να βρεθούν αργότερα «στον αέρα» λόγω του Συμβουλίου της Επικρατείας; Οπως τονίζουν στην «Κ» έγκριτοι νομικοί, το ενδεχόμενο αυτό είναι υπαρκτό. Αλλωστε, το ΣτΕ έχει την τελευταία 20ετία με πλήθος αποφάσεών του ακυρώσει ως αντίθετες με το Σύνταγμα όλες τις προσπάθειες νομιμοποίησης αυθαιρέτων, γενικευμένες ή μεμονωμένες. «Σε εφαρμογή του άρθρου 24 του Συντάγματος, ο νομοθέτης έθεσε ένα χρονικό όριο: το 1983. Σύμφωνα με τη νομολογία του ΣτΕ, μια γενικευμένη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων που χτίστηκαν έκτοτε ή όλων των αυθαιρεσιών ανεξαρτήτως «βάρους» είναι πρακτικά αδύνατη», υπογραμμίζει στην «Κ» ο πρόεδρος του Ε΄ τμήματος του ΣτΕ, Κώστας Μενουδάκος. «Αντίκεται όχι μόνο στη βασική αρχή της ανάπτυξης του οικιστικού περιβάλλοντος μέσω επιστημονικού σχεδιασμού, αλλά και στις αρχές του κράτους δικαίου και της ισότητας των πολιτών έναντι του νόμου», δήλωνε πρόσφατα ο ίδιος στην «Κ». Ωστόσο, η περίπτωση των ημιυπαίθριων (πρόστιμο στο πράσινο ταμείο για οικιστική ανακούφιση περιοχών) δεν θεωρείται ανάλογη, καθώς πρόκειται για μια μικρή πολεοδομική παράβαση σε ένα νόμιμο κτίριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα ο νόμος 3843/2010 για τους ημιυπαίθριους προσεβλήθη από κατοίκους της Χαλκιδικής και η υπόθεση θα εξεταστεί από την Ολομέλεια του ΣτΕ με «πρότυπη δίκη», δηλ. διαδικασία εξπρές μέσα στο προσεχές διάστημα.