«Αυτός δεν μιλάει, έχει κοπεί η μιλιά του. Του έκλεψαν όλα τα χαρτιά κι έμεινε ξεκρέμαστος. Από την αγωνία, ενώ μας μιλούσε μισά ελληνικά και μισά πακιστανικά -τη διάλεκτο Ουρτού- τώρα απλώς δεν ανοίγει το στόμα του». Η υπάλληλος του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ), στον Αλιμο, μου δείχνει έναν ηλικιωμένο Πακιστανό με γενειάδα. Μοιάζει να τα έχει χαμένα, ειδικά όταν κάποιος του απευθύνει τον λόγο. «Παππού, γιατί δεν μου μιλάς; Αφού τις προάλλες μού μιλούσες». Η υπάλληλος αναζητεί άλλους Πακιστανούς να έρθουν να βοηθήσουν, μήπως και μπορέσουν να μεσολαβήσουν και ο «παππούς» ανοίξει το στόμα του.
Ολοι βρίσκονται εκεί για ένα και μόνο λόγο: να φύγουν από την Ελλάδα, να γυρίσουν στις πατρίδες τους. Κάποιοι είναι πρόθυμοι να μου μιλήσουν μα όλοι αρνούνται πεισματικά να δώσουν όνομα, ακόμα και το μικρό, και βέβαια ούτε λόγος για φωτογράφιση. Ενας μεσήλικας από το Πακιστάν που μιλάει μασημένα αγγλικά με ένα «ξέρω γω» να παρεμβαίνει κάθε τόσο στα ελληνικά, είναι πάντως λαλίστατος: «Είμαι έξι χρόνια στην Ελλάδα, τα τελευταία τρία χωρίς δουλειά. Αντε να βρεθεί κάτι για μερικές μέρες, μετά τίποτα πάλι. Πέρασα κι απ’ τη Χαλκίδα, κάτι γινόταν εκεί στην αρχή, μετά τίποτα πάλι. Ούτε στην Κρήτη δεν έχει δουλειά. Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τους Ελληνες, αλλά δεν έχω να φάω. Η οικογένειά μου έχει μείνει πίσω, μου λέει, τι κάθεσαι και κάνεις εκεί, γύρνα πίσω». Χαίρεται που επιστρέφει – θα δει τους δικούς του.
Από τους τρεις-τέσσερις συμπατριώτες του που τον συνοδεύουν, κανένας δεν μιλάει ελληνικά ούτε και πολλά αγγλικά – κυρίως όμως δεν θέλουν να μου μιλήσουν. Οταν ο χαμογελαστός κύριος τους λέει κάτι στη γλώσσα τους, κουνούν εμφατικά τα κεφάλια τους: «Για όλους το ίδιο είναι: δεν έχει δουλειά στην Ελλάδα. Αφού δεν έχετε εσείς δουλειά καλά καλά, πώς να βρούμε εμείς;».
Λίγο πιο πέρα στέκονται δύο ευγενικά νεαρά παιδιά από την Γκάνα. Εχουν ένα χρόνο στην Ελλάδα, ο ένας πήγε στην αρχή στη Θεσσαλονίκη, μετά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Το μοτίβο παραμένει το ίδιο: «Ηρθαμε εδώ για καλύτερα, αλλά δεν έχει νόημα. Θέλουμε να γυρίσουμε στην πατρίδα μας». Το ίδιο και άλλα δύο, επίσης νέα, παιδιά από την Τανζανία. Βρίσκονται όλοι συγκεντρωμένοι στις εγκαταστάσεις του ΔΟΜ για να ετοιμάσουν τα χαρτιά τους και να μπορέσουν να ταξιδέψουν. Στο βλέμμα όλων, ένας συνδυασμός ανάγκης, επιβίωσης και νόστου.
Πιο μέσα, σ’ ένα από τα γραφεία, σε ένα μικρό καναπέ κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλο τρεις Ιρακινοί. Μιλούν τα καλύτερα ελληνικά απ’ όλους. «Εμείς μένουμε, αλλά η οικογένειά μας φεύγει. Εχουμε δώδεκα χρόνια εδώ, πού να φεύγουμε τώρα πάλι; Αλλά πρέπει να διώξουμε την οικογένεια για να τα βγάλουμε πέρα. Μόνο το παιδί εκεί», δείχνει στην άλλη άκρη του καναπέ, «το πήρε απόφαση να γυρίσει».
«Θέλω να γυρίσω»
Ενα νεαρό παλληκάρι που βρίσκεται στη χώρα με άσυλο, αλλά θέλει να επιστρέψει στο Ιράκ. «Είμαι επτά χρόνια εδώ, έχω δουλειά αλλά δεν έχω χαρτιά. Μένω στο Λαύριο, μέχρι να φτάσω στη στάση του λεωφορείου, με έχουν σταματήσει δύο φορές. Μια φορά με πήγαν στο Αλλοδαπών, έδειξα και πάλι την κάρτα του ασύλου, με άφησαν. Θέλω όμως να γυρίσω και στην πατρίδα».
Ρωτάω και τους τρεις αν η κατάσταση στο Ιράκ έχει κάπως ηρεμήσει. «Το Ιράκ είναι ωραία χώρα», λένε όλοι μαζί, «μα είμαστε πενήντα χρόνια πίσω. Βγαίνεις ραντεβού με μια κοπέλα και κινδυνεύεις να σε σκοτώσουν. Εδώ, στην Ελλάδα, μιλάμε με μια γυναίκα, δεν υπάρχει πρόβλημα, εκεί κάτω είναι τρελοί όμως».
Ολοι ανεξαιρέτως επιμένουν «ότι δεν έχουν κανένα πρόβλημα με τους Ελληνες» αλλά μαθαίνω από τους Ελληνες υπαλλήλους ότι μερικοί, μέχρι να ετοιμαστούν τα χαρτιά τους αποφεύγουν να κυκλοφορούν. Μετά την άγρια δολοφονία του Καντάρη, έγινε ένα «πογκρόμ» και ακόμα η κατάσταση δεν είναι εύκολη.
Δεν είναι όμως μονάχα οι μετανάστες χωρίς χαρτιά που θέλουν να γυρίσουν. Ο Μάριο από την Αλβανία έχει πάνω από δέκα χρόνια στην Ελλάδα, έχει άδεια παραμονής, δούλεψε εργάτης σε οικοδομή, δούλεψε σε χωράφια στα Μεσόγεια και στην Εύβοια, έχει παιδί και γυναίκα αλλά, όπως μου είπε απ’ το τηλέφωνο, το πήραν απόφαση και θα γυρίσουν στην Αλβανία. Ο λόγος είναι πάντοτε ο ίδιος: δεν έχει δουλειά εδώ. «Δεν το φανταζόμασταν πριν από δέκα χρόνια», μου είπε, «αλλά να που έγινε και αυτό».
Επαναπατρισμός για 1.097 αλλοδαπούς
Από τον Ιούλιο του 2010 έως τον Ιούνιο του 2011 έφυγαν από την Ελλάδα 1.097 μετανάστες (χωρίς χαρτιά ή με άδεια ασύλου ή με αίτηση για άσυλο που απορρίφθηκε), σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ). Από αυτούς, οι μεγαλύτεροι αριθμοί ανά χώρα ήταν: 374 από το Πακιστάν, 352 από το Αφγανιστάν, 124 από το Ιράκ. Οι 1.097 αυτοί επαναπατρισθέντες μετανάστες είχαν ενταχθεί στο πρώτο πρόγραμμα επιστροφής, ενώ μόλις τώρα ξεκίνησε το δεύτερο και, όπως πιστεύουν στον ΔΟΜ, θα είναι ακόμη περισσότεροι. Το ευρωπαϊκό αυτό πρόγραμμα «τρέχει» σε πολλές χώρες εδώ και χρόνια, αλλά φέτος ήταν η πρώτη φορά που ενεργοποιήθηκε στην Ελλάδα. Ο ΔΟΜ εξασφαλίζει την έκδοση του διαβατηρίου ή ταξιδιωτικού εγγράφου συν 300 ευρώ οικονομική ενίσχυση απ’ το ευρωπαϊκό αυτό πρόγραμμα, το οποίο λαμβάνουν στο αεροδρόμιο, κατά την έξοδό τους ή κατά την άφιξη στη χώρα τους. Ενα δίκτυο 440 γραφείων του ΔΟΜ σε όλο τον κόσμο εξασφαλίζει την ομαλή επιστροφή τους – αν και, όπως μάθαμε, ένας λόγος που δεν θέλουν να μας μιλήσουν με το όνομά τους ή να φωτογραφηθούν, έχει να κάνει με τα προβλήματα που έχουν στις χώρες τους: πολιτικά (π. χ. Συρία) ή πολύ απλά με την αστυνομία τους: με το που φτάνουν στην πατρίδα τους, συχνά τους παίρνουν ό, τι χρήματα έχουν πάνω τους. Αφού γίνει η ταυτοποίηση του ατόμου στον ΔΟΜ, οι προς επιστροφή μετανάστες περνούν από το Κέντρο Αλλοδαπών στην Πέτρου Ράλλη και δακτυλοσκοπούνται για τις περιπτώσεις ποινικού αδικήματος. Εάν διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, κρατούνται – κάτι που συνέβη σε ορισμένες, λίγες όμως, περιπτώσεις.