«H κρίση στη Δημόσια Διοίκηση είναι συστημική», ακούμε κατά καιρούς τους ειδικούς να λένε, καταθέτοντας τις γνώσεις και την εμπειρία τους γύρω από τη δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού και την αδυναμία του να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης για τη χώρα. Κι όλοι συμφωνούν ότι «σημείο μηδέν» της Δημόσιας Διοίκησης αποτέλεσε η δεκαετία του ’80, με την επέλαση των κομματικών και την περιθωριοποίηση των ικανών, τεχνοκρατών, στελεχών, που προέρχονταν από τη φυσική, υπηρεσιακή, ιεραρχία.
Το σπάσιμο της ραχοκοκαλιάς της ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης συντελέστηκε με τον περιβόητο νόμο Κουτσόγιωργα, τον 1232 του 1982, αρχή δεινών για το κράτος. Οπως θυμούνται οι παλαιότεροι, από την επομένη της ανάληψης των καθηκόντων του Μένιου Κουτσόγιωργα, ως υπουργού Προεδρίας, «κομματικοί συνεργάτες» άρχισαν να συνωθούνται στην είσοδο του υπουργικού του γραφείου, επιχειρώντας την άλωση της εξουσίας. Με την κατάργηση των γενικών διευθυντών, τoν διορισμό συμβούλων και συνεργατών στα γραφεία υπουργών, υφυπουργών και γενικών γραμματέων, το Δημόσιο εισέρχεται, αργά αλλά σταθερά, στο βασίλειο του κομματισμού και των διακρίσεων. Η διοίκηση έχασε την ουδετερότητα στις αποφάσεις της, τη συνέχεια στη δράση της και οι λειτουργοί του κράτους το κύρος τους. Ο διορισμός στρατού συνεργατών στα γραφεία υπουργών και ειδικών γραμματέων -γνωστών και ως «αποδημητικών πουλιών» της διοίκησης, όπως λέει στην «Κ» ανώτερο στέλεχος του υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης, αφού έρχονταν και έφευγαν ανάλογα με την εναλλαγή των κυβερνήσεων, ακόμη και των υπουργών- αλλοίωσε την πυραμίδα του κράτους, αποστερώντάς του τη συμμετοχή στη διαμόρφωση και υλοποίηση της πολιτικής.
«Η κατάργηση της βαθμίδας 175 γενικών διευθυντών που είχαν επιλεγεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, η τοποθέτηση ειδικών γραμματέων και η άφιξη πλήθους μετακλητών υπαλλήλων και άλλων Φαρισαίων -λέει χαρακτηριστικά παλαιό διευθυντικό στέλεχος- πολιτικοποίησε τη διοίκηση και τη βάλτωσε». Οι πολιτικές παρεμβάσεις στην άσκηση διοίκησης αλλά και στους διορισμούς υπαλλήλων είχαν ως αποτέλεσμα αφενός να μη διορίζονται πάντα οι καλύτεροι κι αφετέρου να παραλύει η λειτουργία του μηχανισμού. Τη δεκαετία εκείνη, όπως και τα επόμενα χρόνια υπερδιογκώνεται το Δημόσιο με τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων να αυξάνεται κατά 150.000 και πλέον. Τραγική ειρωνεία; Τόσους υπαλλήλους ζητεί σήμερα η τρόικα να απομακρυνθούν από το Δημόσιο έως το 2015.
Χωρίς αξιολόγηση
Από τότε το Δημόσιο αποπνέει μια καφκική ατμόσφαιρα. Ο νόμος 1232 σε συνδυασμό με την αλλαγή στη σύνθεση των υπηρεσιακών συμβουλίων -απομακρύνθηκαν οι δικαστικοί λειτουργοί που συμμετείχαν- εξέθρεψε ένα άλλο «αβγό του φιδιού». Πάγωσαν οι προαγωγές για τέσσερα χρόνια, από το 1982 μέχρι το 1986, αλλάζουν σύνθεση τα υπηρεσιακά συμβούλια. Δεν γίνονται εκθέσεις αξιολόγησης των υπαλλήλων. Με νόμο (1586/ 86) καθορίζεται άλλο βαθμολογικό σύστημα.
Οι επιλογές των προϊσταμένων οργανικών μονάδων (διευθύνσεων και τμημάτων) γινόταν κατά βάση με κομματικά κριτήρια. Για όλα τα επόμενα χρόνια, κάθε φορά που γινόταν κυβερνητική αλλαγή, η νέα κυβέρνηση, ένα από τα πρώτα νομοσχέδια που κατέθετε -και καταθέτει- για ψήφιση στη Βουλή είναι και αυτό που προβλέπει τη λήξη της θητείας των προϊσταμένων οργανικών μονάδων των δημοσίων υπηρεσιών προκειμένου να επιλεγούν σε θέσεις ευθύνης οι «ημέτεροι». Πολλά άξια στελέχη, χωρίς κομματική πρόσβαση, σπανίως είχαν κι έχουν τύχη στις επιλογές αυτές.
Με νόμο που ήρθε από τον ίδιο τον Μένιο Κουτσόγιωργα το 1984, για να «μπαλώσει» τα κενά που άφησε η κατάργηση των γενικών διευθυντών, καθιερώνεται ο θεσμός του ειδικού γραμματέα, θέση που καταλαμβάνει πολιτικό πρόσωπο. Δημιουργήθηκε έτσι μια ισχυρή πολιτική ιεραρχία, αποτελούμενη από τον υπουργό στην κορυφή, τον αναπληρωτή υπουργό, τον υφυπουργό, τον γενικό γραμματέα και τον ειδικό γραμματέα. Μετά ακολουθούσαν οι διευθυντές και οι τμηματάρχες. Επί πολλά χρόνια, κάθε κυβερνητικό στέλεχος έστηνε γύρω του έναν… παραμηχανισμό εξουσίας που συνήθως παραγκώνιζε την ιεραρχία, αντικαθιστούσε στελέχη που δεν ήταν φίλα προσκείμενα στο κυβερνών κόμμα ή απομάκρυνε από τις θέσεις τεχνοκράτες και έμπειρα πρόσωπα. O θεσμός του γενικού διευθυντή επανέρχεται τη δεκαετία του ’90 επί κυβερνήσεως Κων. Μητσοτάκη. Πολλές απόπειρες έγιναν από τότε. Η αξιοκρατική επιλογή, ωστόσο, μιας φυσικής ιεραρχίας δεν έχει μέχρι σήμερα κατακτηθεί…