Ενα νέο εργαλείο αξιολόγησης της βιωσιμότητας των θαλασσών δημιούργησαν επιστήμονες του εξωτερικού. Ο Δείκτης Υγείας των Ωκεανών (Ocean Health Index) ορίζει μια θάλασσα ως «υγιή» όταν μπορεί να θρέψει βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα τον πληθυσμό ο οποίος δραστηριοποιείται οικονομικά γύρω της, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα και τα έμβια θαλάσσια όντα, δηλαδή τον ουσιαστικό θαλάσσιο πλούτο του βυθού. Με βάση τα στοιχεία τους… ίσα που πέρασε τη βάση το υγρό στοιχείο στον πλανήτη, συγκεντρώνοντας κατά μέσον όρο 60 βαθμούς με άριστα το 100.
Την πρώτη θέση στην αξιολόγηση του Ocean Health Index κατέλαβε η νήσος Τζάρβις (στη μέση του Ειρηνικού ωκεανού), με 86 βαθμούς. Από ευρωπαϊκές χώρες, υψηλότερα βρίσκεται η Γερμανία με 73 βαθμούς στην 4η θέση, η Εσθονία με 72 στην 6η και η Ολλανδία με 70 στην 9η (βλ. πίνακα). Οπως σημειώνουν οι συντάκτες της μελέτης, η Γερμανία, παρότι βιομηχανική χώρα, διαθέτει υψηλό επίπεδο περιβαλλοντικής πολιτικής, γι’ αυτό και συγκέντρωσε υψηλή βαθμολογία. Αντίθετα, η γειτονική της Πολωνία συγκέντρωσε μόλις 42 βαθμούς. Την πρώτη δεκάδα συμπληρώνουν με 80 βαθμούς τα ακατοίκητα νησιά του Ειρηνικού που ανήκουν στις ΗΠΑ (2η θέση), με 77 βαθμούς η νήσος Κλίπερτον (3η θέση, γαλλική κτήση, δυτικά της Κόστα Ρίκα), με 73 βαθμούς οι Σεϋχέλλες, με 72 η Γαλλική Πολυνησία (6η), με 71 η Αντίγκουα και Μπαρμπούντα (8η), με 70 ο Καναδάς (9η) και με 69 το Σουρινάμ στην 11η θέση.
Η Ελλάδα με 57 βαθμούς ισοβαθμεί στην 69η θέση με τις Ταϊβάν, Τουβαλού, Σαουδική Αραβία, Λεττονία, γαλλικές κτήσεις του Ν. Ειρηνικού και τη Λιθουανία. Η Κύπρος ισοβαθμεί στην 87η θέση με 53 βαθμούς με τα νησιά Φίτζι, το Γιβραλτάρ, την Αλβανία, τα νησιά Μπαρμπέιντος και την Κίνα. Υψηλότερα βρίσκονται οι ΗΠΑ, που με 63 βαθμούς βρίσκονται στην 26η θέση μαζί με το Ομάν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Μάλτα, το Ισραήλ, τις βρετανικές κτήσεις στην Καραϊβική, τα νησιά Σεντ Κιτς και Νεβί, το Τρίνινταντ και τις βρετανικές κτήσεις στον Ειρηνικό.
Η έρευνα συντάχθηκε από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Σάντα Μπάρμπαρα και του British Columbia. Η βαθμολογία κάθε χώρας αποτελεί συνάρτηση των εξής παραγόντων, που μετρήθηκαν στα όρια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ, η θαλάσσια έκταση εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο), η οποία εκτείνεται στα 200 ναυτικά μίλια (370 χλμ.) από την ακτογραμμή της: την καθαρότητα των νερών, το ποσοστό στο οποίο μπορεί να θρέψει τον πληθυσμό της χώρας, τα μέτρα κάθε χώρας για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, τη βιοποικιλότητα, την προστασία των ακτών, τις δυνατότητες αναψυχής, την αλιεία, την υποστήριξη της τοπικής οικονομίας και τη γενικότερη αίσθηση που αποπνέει το φυσικό τοπίο.
Ενα χρήσιμο εργαλείο
Σκοπός του Δείκτη Υγείας των Ωκεανών και θαλασσών είναι να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για τη λελογισμένη χάραξη περιβαλλοντικής πολιτικής από τα κράτη, καθώς και για τον σχεδιασμό των βιομηχανικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τους. Στα σχέδια των ερευνητών είναι η ανανέωση του Ocean Health Index κάθε χρόνο. Η κατάσταση των θαλασσών αντικατοπτρίζει και την κατάσταση κάθε «γειτονιάς». Μια γενικότερη ματιά στον παγκόσμιο χάρτη δείχνει ότι οι περιοχές που βρίσκονται σε εμπόλεμη σύρραξη, χώρες της Αφρικής που διαθέτουν υπό εκμετάλλευση πόρους κ.λπ. έχουν χαμηλότερη βαθμολογία από ό,τι εκείνες στο εσωτερικό, που δεν βρίσκονται σε πολιτική αστάθεια και επομένως έχουν περιθώριο να δώσουν βάρος στην περιβαλλοντική τους πολιτική. Εντύπωση προξενεί η μηδενική αναφορά των ερευνητών σε μεγάλες και πρόσφατες περιβαλλοντικές καταστροφές που σαφώς επηρέασαν την κατάσταση των θαλασσών, όπως το δυστύχημα στον Κόλπο του Μεξικού το 2010 στις εγκαταστάσεις της ΒΡ, με διαρροή που διήρκεσε περίπου τρεις μήνες (20/4 – 15/7) και η οποία υπολογίζεται σε 17 έως 35 εκατομμύρια γαλόνια πετρελαίου.
Απειλούνται τα θαλασσοπούλια του Αιγαίου
Ανεξαρτήτως της θέσης στην οποία ταξιδεύουν οι επιβάτες των πλοίων, από και προς τα νησιά του Αιγαίου, μοιράζονται ένα κοινό προνόμιο: έχουν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν θαλασσοπούλια του Αιγαίου, εκτός από τους γνωστούς γλάρους. Και πέρα από την προσωπική τους αναψυχή και ικανοποίηση στη θέα τους, μπορούν να συμβάλουν έμμεσα στην προστασία τους, καταγράφοντας τις παρατηρήσεις τους σε έντυπα που για δεύτερη χρονιά μοιράζει η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία στα πλοία των Blue Star Ferries και SuperFast Ferries στις γραμμές των Κυκλάδων, Κρήτης, Δωδεκανήσων και βορειοανατολικού Αιγαίου.
Ο θαλασσοκόρακας, ο αιγαιόγλαρος, ο ασημόγλαρος, ο μικροσκοπικός υδροβάτης, ο αρτέμης και ο μύχος ανήκουν στα είδη που μπορεί να παρατηρήσει ο ταξιδευτής. Τα τρία πρώτα δεν φεύγουν από την ακτή, ενώ τα άλλα τρία ξανοίγονται στο πέλαγος, ώστε να αναζητήσουν την τροφή τους. Η εντατική αλιεία στις παράκτιες ζώνες στερεί από τον αιγαιόγλαρο τα αφρόψαρα, που αποτελούν τη μοναδική τροφή του. Το είδος, μάλιστα, που έχει σκούρο κόκκινο ράμφος και μετράει 350 με 500 ζευγάρια, είναι απειλούμενο. Οταν το ανθρώπινο πόδι πατήσει σε πιο ερημικές ή ακατοίκητες νησίδες, διώχνει τους ενήλικους αιγαιόγλαρους που φωλιάζουν εκεί και τα αυγά τους μένουν εκτεθειμένα στον ήλιο, αλλά και σε ασημόγλαρους, γάτες και αρουραίους. Συναντάται στο νότιο και ανατολικό Αιγαίο.
Διαφορετικός από τα υπόλοιπα, ο θαλασσοκόρακας συνήθως στέκεται στα βράχια ή αναζητεί ψάρια μισοβυθισμένος στο νερό. Δίχτυα αλλά και πετρελαιοκηλίδες αποτελούν κίνδυνο για τον «ψαρά» αυτόν, που συναντάται περισσότερο στο κεντρικό και βόρειο Αιγαίο. Εις βάρος των άλλων θαλασσοπουλιών έχει πολλαπλασιαστεί ο ασημόγλαρος, ο γνώριμος γλάρος που ακολουθεί τα πλοία και πετάει και πάνω από τη στεριά. Βρίσκοντας τροφή σε χωματερές, έχει πολλαπλασιαστεί υπερβολικά, ξεπερνώντας τις 100.000 ζευγάρια στην Ελλάδα, αρπάζει αυγά και νεοσσούς άλλων ειδών αλλά και τις καλύτερες φωλιές.
Από τα Κανάρια και τις Αζόρες έρχεται το καλοκαίρι σε ακατοίκητες νησίδες της Μεσογείου ο αρτέμης, που μοιάζει με γλάρο αλλά είναι συγγενής των άλμπατρος, ενώ ο σκουρόχρωμος συγγενής του, ο μύχος, μένει μόνιμα στη Μεσόγειο. Μετά την αναπαραγωγική περίοδο, πετάει ώς τη Μαύρη Θάλασσα για να τραφεί και περί τα τέλη Οκτωβρίου επιστρέφει στο Αιγαίο. Σε μόλις 30 ζευγάρια εκτιμάται ότι ζει στην Ελλάδα ο μικρούλης υδροβάτης, για τον οποίο λίγα πράγματα είναι γνωστά.