Ο «Λόφος Παιδιού» στο Γαλάτσι είναι ένας χώρος 4,5 στρεμμάτων, κοντά στο σχολικό συγκρότημα της Γκράβας. Από το 1985 είχε χαρακτηριστεί χώρος πρασίνου, χωρίς να αποκτηθεί. Ομως το 1994 μια απόφαση νομάρχη ήρθε να ανατρέψει την πορεία μετατροπής του σε κοινόχρηστο χώρο, επιτρέποντας την οικοδόμηση σχολείου.
Σε μια πυκνοχτισμένη περιοχή όπως το Γαλάτσι και με δεδομένο ότι δίπλα υπήρχε ήδη το μεγαλύτερο σχολικό συγκρότημα της Αθήνας, η απόφαση έμοιαζε παράλογη. Οι κάτοικοι προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ακολούθησαν δικαστικοί αγώνες, όμως η εκκρεμότητα παρέμενε. Μέχρι τα τέλη του 2012, οπότε ο Λόφος Παιδιού αποκτήθηκε με χρήματα του Πράσινου Ταμείου για να μετατραπεί σε κοινόχρηστο.
Μέχρι στιγμής, 22 τέτοιοι χώροι στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις είχαν την ίδια, θετική κατάληξη. Ωστόσο, εκατοντάδες άλλοι παραμένουν «στον αέρα» και μάλιστα με την τύχη τους να απειλείται καθώς η πρόσφατη αλλαγή στη νομοθεσία (ν.4067/12) περιορίζει την επανεπιβολή απαλλοτριώσεων, με έναν όρο πολύ λογικό μεν (για τους ιδιοκτήτες των δεσμευμένων χώρων που ταλαιπωρούνται επί δεκαετίες χωρίς αποτέλεσμα), αμετάκλητο δε: για να διαταχθεί εκ νέου η δέσμευση χώρου για τη μετατροπή του σε πάρκο, ο δήμος πρέπει να εγγράψει στον προϋπολογισμό τη σχετική δαπάνη, ώστε να αποδείξει ότι μπορεί, ειδάλλως ο χώρος πρέπει να αποχαρακτηριστεί.
Ο όρος αυτός δεν θα ήταν σκληρός, ακόμα και στην ιδιαίτερα δύσκολη για τα οικονομικά των δήμων περίοδο που ζούμε, αν απελευθερωνόταν (πέραν του 2,5% ετησίως) η δυνατότητα που είχε δοθεί από την ίδρυσή του, στο Πράσινο Ταμείο να απαλλοτριώνει ελεύθερους χώρους με τα έσοδα των ρυθμίσεων για τα αυθαίρετα και τους ημιυπαίθριους.
Οι πρώτες απαλλοτριώσεις αποδεικνύουν του λόγου το αληθές: χάρη στις προσπάθειες που κατεβλήθησαν, στα τέλη του 2012 ολοκληρώθηκε (με τη διάθεση 23,6 εκατ. ευρώ από τους πόρους του 2011) η απόκτηση των πρώτων 22 ελεύθερων χώρων. Οι χώροι βρίσκονται στους εξής δήμους: Γαλατσίου (Λόφος Παιδιού), Μεσολογγίου, Πάτρας (Ρομάντζα), Ωραιοκάστρου, Ιλίου (2 χώροι), Χανίων, Αγρινίου, Νέας Ιωνίας (πλατεία Παπαφλέσσα και ακόμα ένας χώρος), Θεσσαλονίκης (βυζαντινά τείχη, πλατεία Μουσχουντή, οδός Σαχτούρη), Αθηναίων (Ελαιώνας), Καλλιθέας (Λόφος Σικελίας), Βόλου, Ηρακλείου (2 χώροι), Αγίου Δημητρίου, Νίκαιας-Ρέντη (τρεις χώροι). Επιπλέον δεσμεύτηκαν 12 εκατομμύρια από τους διαθέσιμους πόρους του 2012 για ακόμα τέσσερις χώρους: στο Περιστέρι, την Καβάλα, τον Αλιμο και την Τρίπολη. Πρόκειται για χώρους στους οποίους έπρεπε να γίνει άρση απαλλοτρίωσης και με τη δέσμευση πόρων ήταν εφικτό να γίνει επανεπιβολή.
Τα πιο μεγάλα ποσά
Τα μεγαλύτερα ποσά που διατέθηκαν (ή δεσμεύτηκαν) αφορούσαν:
– Δήμος Αθηναίων, Ελαιώνας, 8,3 εκατ. ευρώ. Ο δήμος προέταξε την απαλλοτρίωση έκτασης στον Ελαιώνα, για την υλοποίηση της διπλής ανάπλασης από άλλες απαλλοτριώσεις σε πυκνοδομημένες γειτονιές της πρωτεύουσας (Κυψέλη, Πατήσια, Αμπελόκηποι, Γκύζη κ.α.). Η σχετική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου ελήφθη το Σεπτέμβριο του 2012 και η διαδικασία απόκτησης του χώρου είναι ένα βήμα πριν από την ολοκλήρωσή της. Με δεδομένη την κακή οικονομική συγκυρία, όμως, η ΠΑΕ Παναθηναϊκός διεκδίκησε και τελικά πέτυχε την επαναλειτουργία του γηπέδου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, απόφαση που ουσιαστικά στέλνει στις ελληνικές καλένδες το πολυσυζητημένο εγχείρημα.
– Δήμος Περιστερίου, 5,9 εκατ. ευρώ. Τα χρήματα θα διατεθούν για να καλύψουν το μερίδιο του δήμου στην απαλλοτρίωση χώρου 5,5 στρεμμάτων που είχε χρησιμοποιηθεί την προηγούμενη δεκαετία ως καταυλισμός σεισμοπλήκτων, επί της οδού Αναπαύσεως. Ο χώρος βρίσκεται κοντά στο Αλσος Περιστερίου και διεκδικείται από τον δήμο εδώ και 20 χρόνια.
– Δήμος Αλίμου, 2,5 εκατ. ευρώ. Τα χρήματα έχουν δεσμευτεί ώστε να καλυφθεί το μερίδιο του δήμου για την απόκτηση του Λόφου Πανί (4 στρέμματα), μιας από τις ωραιότερες περιοχές στον Αλιμο, 500 μέτρα από τη θάλασσα. Η θετική έκβαση της υπόθεσης, ωστόσο δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη, καθώς υπάρχουν προσφυγές ιδιοκτητών ενάντια στον χαρακτηρισμό του ως αρχαιολογικού χώρο.
– Δήμος Πατρέων, 2,2 εκατ. ευρώ. Με τους πόρους του Πράσινου Ταμείου αποκτήθηκε οικόπεδο 2,2 στρεμμάτων στην περιοχή Ρομάντζα, στο παραλιακό μέτωπο, με μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης προς όφελος των πολιτών.
– Δήμος Καλλιθέας, 2,2 εκατ. ευρώ. Πρόκειται για έκταση 2,3 στρεμμάτων επί των οδών Δόξης και Γρ. Λαμπράκη στον λόφο Σικελίας. Η διεκδίκηση έχει περάσει από πολλά κύματα. Οι ιδιοκτήτες αποζημιώθηκαν με τίτλους μεταφοράς συντελεστή δόμησης, αλλά προσέφυγαν στα δικαστήρια επειδή δεν μπόρεσαν τελικά να τους αξιοποιήσουν. Εν τω μεταξύ ο δήμος είχε μετατρέψει μέρος του χώρου σε παιδική χαρά και η συνέχεια δόθηκε στα δικαστήρια.
Περιορισμοί και αδυναμίες
Πόσοι είναι οι χώροι στην Αθήνα και τις άλλες μεγάλες πόλεις που έχουν δεσμευτεί επί δεκαετίες για να μετατραπούν σε κοινόχρηστους χώρους και δεν έχουν ακόμα απαλλοτριωθεί; Κανείς δεν γνωρίζει. Κάθε μεγάλος δήμος, όμως, μετρά τουλάχιστον 10-20 τέτοιους χώρους. Ενα, έστω μικρό, μέρος αυτών θα μπορούσε να αποκτηθεί με τη χρήση του 1,5 δισ. ευρώ που έχει μέχρι σήμερα συγκεντρωθεί στο Πράσινο Ταμείο αποκλειστικά γι’ αυτό τον σκοπό.
Οι προτάσεις των δήμων
«Μέχρι στιγμής έχουν αξιοποιηθεί ή βρίσκονται σε διαδικασία αξιοποίησης τα 35,6 εκατομμύρια ευρώ», εξηγεί στην «Κ» ο πρόεδρος του Πράσινου Ταμείου, κ. Κώστας Σερράος. «Κύρια αιτία είναι η αδυναμία των δήμων να καταθέσουν ώριμες προτάσεις. Το Πράσινο Ταμείο έχει αυστηρούς κανόνες για τη χρηματοδότηση των δράσεών του, οπότε ο ενδιαφερόμενος δήμος πρέπει να έχει ολοκληρώσει την απαραίτητη προεργασία. Δεν είναι όμως το μόνο πρόβλημα: ο περιορισμός του 2,5% (σ.σ. το 2011 ορίστηκε ότι το Πράσινο Ταμείο απαγορεύεται να χρησιμοποιεί περισσότερο από το 5% των πόρων του ετησίως, περιορισμός που το 2012 έγινε 2,5%) αναμφίβολα περιορίζει τις δυνατότητές μας. Αν το ποσοστό αυτό μειωθεί κι άλλο, δεν θα υπάρχει λόγος ύπαρξης του Ταμείου.
Το πρόβλημα είναι ότι οι δύο ρυθμίσεις (σ.σ. για ημιυπαίθριους και αυθαίρετα) βασίζονται στη φιλοσοφία του «περιβαλλοντικού ισοζυγίου», δηλαδή της ανακούφισης που προσφέρουν τα έσοδα της «τακτοποίησης» των περιοχών όπου βρίσκονται τα αυθαίρετα, με τη δημιουργία νέων ελεύθερων χώρων. Για να λειτουργήσει όμως αυτό, πρέπει να γίνει σε εύλογο διάστημα. Οσο μειώνεις τους πόρους, το διάστημα αυξάνεται. Δεν έχει νόημα οι χώροι να αποκτηθούν σε 15-20 χρόνια, αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα».
Οσο για το 2013; Οπως εξηγεί ο κ. Σερράος, τα διαθέσιμα για όλο το έτος (βάσει του 2,5%) είναι μόλις 48 εκατ. ευρώ. Από αυτά, 9,6 εκατ. ευρώ θα διατεθούν για απαλλοτριώσεις ενώ για πρώτη φορά θα διατεθούν και 2 εκατ. ευρώ για απαλλοτριώσεις διατηρητέων κτιρίων.
Οπως είναι επόμενο, οι νέες περικοπές αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων του Πράσινου Ταμείου το 2013: για τα δάση θα διατεθούν 7,5 εκατ. (έναντι 10 εκατ. το 2012), για ολοκλήρωση πολεοδομικού σχεδιασμού 2,5 εκατ. (από 6 εκατ. πέρυσι), για προγράμματα αστικής αναζωογόνησης 15 εκατ. (έναντι 16 εκατ. το 2012) και ούτω καθεξής. Ακόμα 4 εκατ. ευρώ (έναντι 6,8 εκατ. πέρυσι) θα διατεθούν για την κάλυψη παλαιών υποχρεώσεων, του «αμαρτωλού» ΕΤΕΡΠΣ.