Παρότι δεν υπάρχει σαφής εικόνα, οι οργανώσεις προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού και ο Συνήγορος του Πολίτη εκτιμούν ότι η κρίση έχει σπρώξει στην παράνομη εργασία ίσως και 100.000 παιδιά στην Ελλάδα. Το στοιχείο δεν αφορά θύματα trafficking, παιδιά επαίτες που υφίστανται την εκμετάλλευση κυκλωμάτων ή των ίδιων των οικογενειών τους, αλλά κοινωνικές ομάδες που ωθούνται στο περιθώριο εξαιτίας της κρίσης, όπως είναι οικογένειες με άνεργους γονείς, Ρομά, μετανάστες κ.ά.
Τα στοιχεία στην περίπτωση των ανήλικων εργαζομένων είναι ελλιπή και συνάγονται από επιμέρους πληροφορίες, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για παράνομη εργασία. Σύμφωνα με την Επιθεώρηση Εργασίας, κατά το 2012 εκδόθηκαν μόνο 562 βιβλιάρια ανηλίκων συνολικά, ενώ στην Ερευνα Εργατικού Δυναμικού για το τελευταίο τρίμηνο του 2012 η Ελληνική Στατιστική Αρχή εκτιμά τους ανήλικους εργαζόμενους στους 6.238. Ωστόσο, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, η σχολική διαρροή υπολογίζεται το 2012 στο 11,4% του μαθητικού πληθυσμού, πράγμα που σημαίνει ότι περίπου 70.000 παιδιά σταματούν το σχολείο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κάτι που ανησυχεί ιδιαίτερα τους φορείς προστασίας του παιδιού.
Ακόμα, σύμφωνα με τον ILO (Διεθνής Οργανισμός Εργασίας) το 2009, 139.000 νέοι 15-24 ετών καταγράφονταν να είναι εκτός σχολείου και εκτός εργασίας, γεγονός που συνηγορεί υπέρ της μαύρης εργασίας για ένα τουλάχιστον ποσοστό από αυτούς. Το 2010 το νούμερο αυτό είχε ανέβει στους 161.900. Το 2009 υπήρχαν καταγεγραμμένοι 31.400 έφηβοι εργαζόμενοι από 15-19 ετών και το 2010, 25.700. Την ίδια περίοδο ως άνεργοι καταγράφονταν 14.200 (2009) και 15.300 (2010), αντίστοιχα, νέοι έως 19 ετών.
Από νυχτερινά λύκεια
Το υπουργείο Παιδείας δεν δίνει επισήμως στοιχεία για τη σχολική διαρροή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Για τη χρονιά 2011-12 υπάρχουν στοιχεία μόνο για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, που υπολογίζεται στο 0,6%, δηλαδή, περίπου 3.500 παιδιά. Και αν ο δείκτης εγκατάλειψης του σχολείου παρέχει μια ένδειξη για το πιθανό πραγματικό μέγεθος της παιδικής εργασίας στη χώρα μας, σκοτεινή κατηγορία παραμένει και εκείνη των παιδιών που φοιτούν σε νυχτερινά λύκεια και ΕΠΑΛ, ενώ ταυτόχρονα εργάζονται. Από τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με πληροφορίες που δέχεται ο Συνήγορος του Παιδιού από εκπαιδευτικούς και άλλους επαγγελματίες, σκιαγραφείται, αχνά έστω, η εικόνα ότι ίσως και 100.000 ανήλικοι εργάζονται στη χώρα μας, συχνά περιστασιακά, ανασφάλιστοι και πολύ χαμηλά αμειβόμενοι.
«Εχει υπολογιστεί ότι το 70% περίπου των παιδιών που εγκαταλείπουν το σχολείο το κάνουν για να δουλέψουν. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ίσως ένας αριθμός, από 70.000 έως 100.000 ανήλικοι, εργάζονται στη χώρα μας» λέει ο κ. Ηλίας Λυμπέρης, γενικός διευθυντής της Unicef στην Ελλάδα.
«Αποψή μου είναι ότι η φτώχεια που πλήττει πλέον όλο και περισσότερες οικογένειες με σοβαρές συνέπειες στα ίδια τα παιδιά, οδηγεί συχνά αρκετά από αυτά στο μεροκάματο ή στην περιστασιακή απασχόληση, ακόμα και με επιβαρυντικούς όρους, όπως πολύ χαμηλές αμοιβές ή σε ακατάλληλες συνθήκες, με στόχο τη συνδρομή τους στο οικογενειακό εισόδημα» λέει ο Συνήγορος του Παιδιού, κ. Γιώργος Μόσχος.
Αιτία, σύμφωνα με την έρευνα για την κατάσταση των παιδιών στη χώρα μας, που εξέδωσε πρόσφατα η Unicef, είναι η κρίση, η οποία δημιουργεί οικογενειακά περιβάλλοντα που παρουσιάζουν πολλές μειονεξίες ταυτόχρονα, όπως ανεργία του ενός ή και των δύο γονέων σε συνδυασμό με υλική αποστέρηση αγαθών.
«Σύμφωνα με τη διεθνή σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, απαγορεύεται κάθε εργασία που θέτει σε κίνδυνο τη σωματική και πνευματική ανάπτυξή του» λέει ο κ. Λυμπέρης. «Γνωρίζουμε ότι το πρόβλημα δεν προέκυψε τώρα, αλλά είναι στην πραγματικότητα διαχρονικό, καθώς και ότι στο 50% των περιπτώσεων είναι η ίδια η οικογένεια που σπρώχνει τα παιδιά στην εργασία. Ομως η κρίση έχει δημιουργήσει ιδιαίτερες προκλήσεις, τις οποίες το κράτος πρέπει να αντιμετωπίσει» καταλήγει ο ίδιος.
Τι προτείνουν ΟΗΕ και Unicef
ΟΗΕ και Unicef προτείνουν στην Ελλάδα την υιοθέτηση ενός εθνικού σχεδίου δράσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των παιδιών. Συγκεκριμένα, η Unicef ζητεί την εκπαίδευση των επιθεωρητών εργασίας σε θέματα trafficking και παιδικής εργασίας, τη σύσταση ενός κεντρικού φορέα, που να μπορεί να παρακολουθεί το πρόβλημα συστηματικά και την επανασχεδίαση της επιδοματικής πολιτικής, ώστε αυτή να καταστεί αποτελεσματική. Σημειώνει μάλιστα πως η αποτελεσματικότητα των ελληνικών κρατικών παρεμβάσεων έχει μία από τις χαμηλότερες αποδόσεις στην Ευρώπη. Ετσι, ενώ στη Μ. Βρετανία, έπειτα από παρέμβαση του κράτους (φοροαπαλλαγές και επιδόματα) η παιδική φτώχεια πέφτει από το 33% στο 12%, στην Ιρλανδία από το 42% στο 8%, στην Ελλάδα πέφτει από το 40% στο 20% (στοιχεία 2011).
«Γνωρίζουμε ότι πολλές εκατοντάδες ίσως και χιλιάδες παιδιά, ιδίως Ρομά, δεν εγγράφονται ποτέ στο σχολείο και βοηθούν στις εργασίες των οικογενειών τους ή έρχονται στη χώρα μας από γειτονικές χώρες, με στόχο να εργασθούν, κυρίως στους δρόμους, επαιτώντας, παίζοντας μουσική ή πουλώντας μικροαντικείμενα» λέει ο κ. Μόσχος. Ευάλωτα ακόμα είναι τα παιδιά των μεταναστών, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις είναι και ακάλυπτα από περίθαλψη, σύμφωνα με τον κ. Λυμπέρη. «Μια κατηγορία επίσης είναι τα παιδιά της υπαίθρου που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερους κινδύνους από φυτοφάρμακα και ατυχήματα» λέει ο κ. Μόσχος. Η βασική κατηγορία όμως είναι τα παιδιά των φτωχών των πόλεων, που συχνά απασχολούνται παράνομα.