Σε συνέδριο επικοινωνίας που έγινε το 2008, εν μέσω της κρίσης των ενυπόθηκων δανείων στις ΗΠΑ, ομάδα διαφημιστών προέτρεπε τα διευθυντικά στελέχη των ΜΜΕ να μη μιλούν για την κρίση, γιατί δεν είχε έρθει ακόμη. Η πραγματικότητα των αριθμών, όμως, δείχνει πως η κρίση στα media ήταν… εδώ από το 2008, αλλά στην Ελλάδα δεν έγινε αντιληπτή, ούτε από την αποχώρηση της Γιάννας Αγγελοπούλου από τον «Ελεύθερο Τύπο» το καλοκαίρι του 2009. Οι εκδότες και οι δημοσιογράφοι επέλεξαν να αδρανήσουν και να μη βελτιώσουν το περιεχόμενο των Μέσων. Η αντιμετώπιση αρχικά της κρίσης και σήμερα της ύφεσης με μειώσεις προσωπικού και αποδοχών είχε άμεσες επιπτώσεις σε δραματική μείωση της απήχησής τους, με εξαιρετικά χαμηλές κυκλοφορίες και συρρικνούμενα έσοδα από τη διαφήμιση και με αμφισβήτηση της αξιοπιστίας τους.
Η «φούσκα» των ΜΜΕ μπορεί να έσπασε, αλλά οι συνέπειες είναι δραματικές, ειδικά σε μια χώρα όπου το θεσμικό καθεστώς είναι χαοτικό. Πλέον το κοινό αναζητεί και άλλες πηγές πληροφόρησης, που δεν χαρακτηρίζονται από αξιοπιστία, αφιερώνοντας όλο και μεγαλύτερο μέρος στο Facebook.
«Λουκέτα»
Το καλοκαίρι του 2009, το μεγάλο σοκ ήταν το κλείσιμο του «Ελεύθερου Τύπου» και του ραδιοφωνικού σταθμού City 99,5 από τη Γιάννα και τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο, οι οποίοι δαπάνησαν αρκετά εκατομμύρια ευρώ για την επαναπροώθηση των δύο Μέσων. Οι ιδιοκτήτες αποζημίωσαν τους εργαζομένους, οι οποίοι ύστερα από κινητοποιήσεις δύο μηνών εξασφάλισαν κι ένα επιπλέον ποσό, εξαιτίας της αιφνιδιαστικής απόφασης για το κλείσιμο των δύο Μέσων. Το πρώτο αυτό μεγάλο «λουκέτο» αποδόθηκε μόνο στις κακές επιλογές της Γιάννας Αγγελοπούλου και στο υψηλό κόστος λειτουργίας της εφημερίδας και του σταθμού.
Λίγο μετά το ξέσπασμα της κρίσης, ωστόσο, άρχισε να αποκαλύπτεται η αποτυχία του συστήματος λειτουργίας των ελληνικών ΜΜΕ, με τις αποζημιώσεις να φαντάζουν πλέον ανεκπλήρωτο όνειρο. Κλείνουν τουλάχιστον 14 εφημερίδες με έδρα την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη: Η «Απογευματινή», η «Απογευματινή της Κυριακής», ο «Αδέσμευτος Τύπος» και ο «Αδέσμευτος Τύπος της Κυριακής» του Δ. Ρίζου, η ημερήσια έκδοση του «Βήματος» κι εκείνη του «Αγγελιοφόρου» στη Θεσσαλονίκη, ο «Φίλαθλος» και η «Αυριανή», η «Ελευθεροτυπία» και η «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», ο «Ελεύθερος», η «Score Live» και οι εβδομαδιαίες «Veto» και «Αποκαλύψεις».
Στον αντίποδα, κυκλοφορούν η «Δημοκρατία» και η «Δημοκρατία της Κυριακής», οι εβδομαδιαίες «Εργασία Τώρα» και «Παραπολιτικά», ενώ το κενό που αφήνει η «Ελευθεροτυπία» σπεύδουν να το καλύψουν τρεις εφημερίδες: η «Εφημερίδα των Συντακτών», ως συνεταιριστικό σχήμα από ομάδα εργαζομένων της «Ελευθεροτυπίας», η «6 Μέρες» από τον Αντώνη Δελλατόλα, η οποία ανέστειλε την κυκλοφορία της, και η ίδια η «Ελευθεροτυπία».
Στην τηλεόραση καταγράφεται το «λουκέτο» στο Alter, υπό την πίεση των χρεών του, που υπερβαίνουν τα 400 εκατ. ευρώ. Οι τράπεζες έχουν στα χέρια τους το μεγαλύτερο κομμάτι του χρέους του Alter, το οποίο φθάνει τα 220 εκατ. ευρώ, ενώ άλλα 180 εκατ. ευρώ έχουν στα χέρια τους διαφημιστικές εταιρείες και εταιρείες media shops. Καθοριστικό ρόλο στην κατάρρευση του καναλιού έπαιξε η επιλογή της διοίκησης των λεγόμενων άυλων αγαθών. Πρόκειται για τις παραγωγές και το τηλεοπτικό πρόγραμμα του καναλιού, που κοστολογήθηκαν σε 370 εκατ. ευρώ. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Κώστας Γιαννίκος προφυλακίζεται για οφειλές στο Δημόσιο συνολικού ύψους 2,8 εκατ. ευρώ από τη μη καταβολή ΦΠΑ και φόρου μισθωτών υπηρεσιών. Το κλείσιμο του καναλιού έχει άμεσες επιπτώσεις και στη διαφημιστική αγορά. Η Leo Burnett εμφανίζει άνοιγμα 24 εκατ. ευρώ εξαιτίας του περίφημου προγράμματος «ανταλλαγής» επιταγών και προαγοράς προγράμματος με τον τηλεοπτικό σταθμό.
Ολοι αρχίζουν να ζουν κάτω από το βάρος των επισφαλειών, δηλαδή της αδυναμίας των διαφημιστικών εταιρειών να καταβάλουν στα ΜΜΕ τα ποσά που οφείλουν. Το «ντόμινο» παρασύρει και τα μεσαία συγκροτήματα περιοδικών. Διαδοχικά κλείνουν η εταιρεία ΙΜΑΚΟ και οι Εκδόσεις Λυμπέρη. Τίτλοι περιοδικών με μεγάλη αναγνωσιμότητα, που διαμόρφωναν το lifestyle της χώρας, όπως το «Nitro» (ΙΜΑΚΟ) και το «Status» (Εκδόσεις Λυμπέρη), εξαφανίζονται, με τους εργαζομένους να πασχίζουν για τις αποζημιώσεις από το αιφνιδιαστικό «λουκέτο». Πετυχημένοι τίτλοι, όπως οι «Hello», «Τηλεκοντρόλ», «7 μέρες TV» και «ΕΓΩ», περνάνε στη νεοσύστατη εταιρεία Alpha Edition (Alpha TV 95% – Αττικές Εκδόσεις 5%) και άλλοι -όπως το «ΟΚ»- στον όμιλο ΑΝΤ1. Στον όμιλο των Εκδόσεων Λυμπέρη, το 2008, εργάζονταν 698 άτομα και τα τελευταία στοιχεία του 2011 ανέφεραν προσωπικό 528 εργαζομένων. Στον όμιλο ΙΜΑΚΟ υπήρχαν 471 εργαζόμενοι και το 2010 μειώθηκαν σε 380, ενώ ο όμιλος των Τεχνικών Εκδόσεων του Κώστα Καββαθά το 2012 είχε 53 εργαζομένους.
Στο ραδιόφωνο το κύμα του σοκ είναι εξίσου μεγάλο. Σταθμοί με απήχηση, όπως ο Flash, εκπέμπουν με πρόγραμμα που βγάζουν οι εργαζόμενοι που δεν αμείβονται. Οι δύο ραδιοφωνικοί σταθμοί των Εκδόσεων Λυμπέρη, Best FM και V FM, όπως και ο σταθμός της ΙΜΑΚΟ, Nitro FM, σταματούν να εκπέμπουν και οι τράπεζες προχωρούν σε πλειστηριασμούς της περιουσίας τους. Μέσα στη βαθιά ύφεση πραγματοποιούνται και επενδύσεις από νέους επιχειρηματίες, όπως η κ. Αλεξάνδρα Δασκαλοπούλου, κόρη του προέδρου του ΣΕΒ Δημήτρη Δασκαλόπουλου, η οποία και απέκτησε διαδοχικά τον Εν Λευκώ και τον Play FM (νυν Freedom FΜ).
Αρθρο 99
Ενας τρόπος αντιμετώπισης της ραγδαίας επιδείνωσης των οικονομικών των εταιρειών ήταν και η προσφυγή στο άρθρο 99 του Πτωχευτικού Κώδικα. Αιτήσεις καταθέτουν το Alter, η Χ. Κ. Τεγόπουλος, η Leo Burnett, Περιοδικός Τύπος, η Τυποεκδοτική (η εκτυπωτική εταιρεία του ΚΚΕ) και οι διαφημιστικές Leo Burnett, Ashley & Holmes, Dot and Dash Communications, United Media, Extra Large Media, Καραμέλλα και Civitas. Στην περίπτωση της Leo Burnett, ενώ εγκρίθηκε η αίτησή της, η εταιρεία στη συνέχεια αποφάσισε να αποσυρθεί από τη διαδικασία. Την ίδια ώρα πτώχευσαν η Adel Saatchi and Saatchi όπως και οι εταιρείες Upset και Μass.
Πάντως, ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τη διαφημιστική αγορά των τελευταίο χρόνο είναι η ίδρυση νέων εταιρειών από πρώην στελέχη διαφημιστικών που έκλεισαν ή αντιμετωπίζουν προβλήματα. Οι νέες εταιρείες απορρόφησαν τους πελάτες που έμειναν «άστεγοι» και μάλιστα πολύ γρήγορα πέτυχαν σημαντικούς τζίρους.
Χρηματιστήριο
Ενα μεγάλο όραμα ήταν η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων ΜΜΕ από το Χρηματιστήριο, από το οποίο αντλήθηκαν συνολικά περισσότερα από 600 εκατ. ευρώ από τις 11 επιχειρήσεις media που διάβηκαν το κατώφλι, τότε, της Σοφοκλέους. Στο Χρηματιστήριο μπήκαν ο Τηλέτυπος (Mega) το 1994 και, από το 1998 και μετά, ο ΔΟΛ, η Χ. Κ. Τεγόπουλος, η Καθημερινή, ο Πήγασος, η ΙΜΑΚΟ, η Ναυτεμπορική, οι Αττικές Εκδόσεις, η Ελεύθερη Τηλεόραση (Alter), οι Εκδόσεις Λυμπέρη, οι Τεχνικές Εκδόσεις. Ο ΔΟΛ επιχειρεί την έξοδο από το ΧΑΑ με δημόσια προαιρετική πρόταση που κατέθεσε ο κάτοχος του 92,1% των μετοχών Στ. Ψυχάρης, ενώ νωρίτερα είχαν αποχωρήσει η ΙΜΑΚΟ και οι Εκδόσεις Λυμπέρη. Σε καθεστώς επιτήρησης των μετοχών βρίσκεται ο ΔΟΛ, ο Πήγασος και ο Τηλέτυπος, ενώ εκτός διαπραγμάτευσης είναι η Ελεύθερη Τηλεόραση και η Χ. Κ. Τεγόπουλος.
Διαφημιστική δαπάνη
Ενας από τους πρώτους τομείς που χτυπήθηκαν αυτά τα χρόνια, δυσανάλογα των περικοπών που έγιναν στους μισθούς, ήταν η διαφήμιση, που συνιστά και τη βασική χρηματοδότηση των ιδιωτικών ΜΜΕ και κυρίως της τηλεόρασης. Η ονομαστική διαφημιστική δαπάνη μειώθηκε συνολικά στα ΜΜΕ κατά 1.525.387.000 ευρώ μέσα σε ένα διάστημα πέντε ετών (2008 – 2012). Το 2008, ενώ είχε ξεκινήσει η ύφεση στην Ελλάδα και είχε ξεσπάσει η κρίση με τα ενυπόθηκα δάνεια στις ΗΠΑ, δεν υπήρχε αντανάκλαση στη διαφημιστική δαπάνη, η οποία είχε κυμανθεί σε υψηλά επίπεδα, στα 2.667.5280.000 ευρώ. Το 2009, ξεκινάει η μείωση κατά περίπου 400 εκατ. ευρώ και στη συνέχεια αρχίζει η συρρίκνωση, φτάνοντας το 2012 στο 1.141.141.000 ευρώ. Το ποσό που διατέθηκε στα Μέσα είναι στην πραγματικότητα κατά πολύ μικρότερο, καθώς η καταμέτρηση γίνεται με την ονομαστική αξία των διαφημίσεων προ των εκπτώσεων και της επιβράβευσης των διαφημιστών. Την έκρηξη στη διαφήμιση, τα χρόνια της ευφορίας, προκάλεσαν κυρίως η τεχνολογία, με τον ανταγωνισμό των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας και την ανάπτυξη δικτύου καταστημάτων, ο δημόσιος τομέας, τα παιχνίδια του ΟΠΑΠ και οι τράπεζες. Από όλες αυτές τις κατηγορίες μόνο η κινητή τηλεφωνία μαζί με τα ηλεκτρικά είδη «τροφοδοτούσε» τα ΜΜΕ με διαφήμιση. Οι υπόλοιπες κατηγορίες διαφημιζομένων είχαν υποχωρήσει κατά πολύ, όπως οι τράπεζες και τα ασφαλιστικά προϊόντα με 24,8 εκατ. ευρώ το 2012, έναντι 57,3 εκατ. ευρώ το 2009. Ο άλλοτε κραταιός δημόσιος τομέας, που μοίραζε διαφήμιση με κομματικά και προσωπικά κριτήρια, περιορίστηκε στα 5,8 εκατ. ευρώ το 2012.
Ο τομέας που υπέστη σοβαρές συνέπειες ήταν τα περιοδικά, τα οποία το 2008 είχαν το 42% της διαφημιστικής δαπάνης, συγκεντρώνοντας 1.113.270.000 ευρώ. Το 2012, τα ονομαστικά έσοδα από τη διαφήμιση περιορίστηκαν στα 351.546.550 ευρώ για τα περιοδικά. Η τηλεόραση στο ίδιο διάστημα έχασε σχεδόν τα μισά της έσοδα, από 860.709.000 ευρώ το 2008, έπεσε στα 469.515.234 ευρώ. Οι εφημερίδες υποχώρησαν στα 255.827.097 ευρώ την περασμένη χρονιά, έναντι εσόδων 478.568.000 ευρώ το 2008, ενώ το ραδιόφωνο έχει περιοριστεί δραματικά στα 64.090.345 ευρώ την περασμένη χρονιά, όταν το 2008 τα έσοδα ανέρχονταν σε 214.982.000 ευρώ.
Κυκλοφορίες
Η κυκλοφορία των εφημερίδων ακολούθησε ανάλογη καθοδική πορεία: Το 2008, ο μέσος όρος της κυκλοφορίας των εφημερίδων ήταν στα 2.175.101 φύλλα. Πέντε χρόνια μετά, ο μέσος όρος των πωλήσεων υποχώρησε κατά 933.015 φύλλα, στο 1.242.085 φύλλα. Η πτώση ήταν σταδιακή. Αρχικά το 2009, έτος με δύο εκλογικές αναμετρήσεις, η μέση κυκλοφορία των εφημερίδων μειώθηκε στα 2.090.069 φύλλα, με απώλεια περίπου 100.000 αναγνωστών. Το 2010 και το 2011 έγινε η μεγάλη «βουτιά», όταν και χάθηκαν κατά μέσο όρο 686.026 φύλλα.
Θέσεις εργασίας
Τo μεγάλο σοκ είναι στις θέσεις εργασίας. Παράλληλα με τους μισθούς, οι οποίοι υποχωρούν μεσοσταθμικά κατά 30%, στις εισηγμένες εταιρείες ΜΜΕ στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών χάνουν τη δουλειά τους μέσα σε πέντε χρόνια, από το 2008 ώς το 2012, 5.188 εργαζόμενοι όλων των ειδικοτήτων. Δεν πρόκειται για τις συνολικές απώλειες στον κλάδο, παρά μόνο στις επιχειρήσεις που βρίσκονται στο Χρηματιστήριο, οι οποίες είναι υποχρεωμένες να δημοσιεύουν στοιχεία για την πορεία τους.
Υπάρχουν και οι περιπτώσεις των εργαζομένων σε επιχειρήσεις που ουσιαστικά έκλεισαν αλλά δεν έλαβαν αποζημίωση, όπως συμβαίνει με τους περίπου 718 του Alter και τους 1.057 της Χ. Κ. Τεγόπουλος («Ελευθεροτυπία») και βρίσκονται σε επίσχεση εργασίας.
Την ερχόμενη Κυριακή θα δημοσιευθεί το δεύτερο μέρος της έρευνας.