Γκράβα στα αρβανίτικα σημαίνει γκρεμός. Στη συνείδηση όμως όσων πέρασαν τη μαθητική τους ζωή σε σχολεία της Αθήνας, η Γκράβα ήταν και παραμένει το σχολείο με τους «σκληρότερους» μαθητές. Η φήμη αυτή, άλλοτε δικαιολογημένη και άλλοτε όχι, ξεκινούσε από το ίδιο το μέγεθος του αχανούς σχολικού συγκροτήματος, που έμοιαζε εξωτερικά με φυλακή και έφθασε κάποτε να φιλοξενεί μέχρι και 14.000 μαθητές. Εως το τέλος του έτους, ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων θα πραγματοποιήσει διαγωνισμό για την ενεργειακή αναβάθμιση όλου του συγκροτήματος, ενώ εκπονεί μελέτες για την αρχιτεκτονική και λειτουργική του βελτίωση.
Σύμφωνα με τα αρχεία του ΟΣΚ, στον οποίο ανήκει ιδιοκτησιακά το σχολικό συγκρότημα, το αρχιτεκτονικό σχέδιο της Γκράβας προέκυψε μετά διαγωνισμό το 1970 και ξεκίνησε να χτίζεται το 1973. Οι αρχιτέκτονες που επικράτησαν ήταν οι μοντερνιστές Κ. Παπαϊωάννου, Κ. Φινές, Ν. Χατζηθεοδώρου, οι οποίοι είχαν σχεδιάσει αρκετά δημόσια κτίρια εκείνης της περιόδου (για παράδειγμα, ο κ. Φινές σχεδίασε το κτίριο της Νομικής, Θεολογικής και Διοίκησης του ΑΠΘ, που χτίστηκε το 1961-1978). «Η αυστηρή αντίληψη της εποχής του διαγωνισμού ήθελε το σχολείο εσωστρεφές, να βλέπει μόνο προς τα μέσα, προς τους δικούς του χώρους, να αγνοεί και να αποκλείει την πόλη που αναπτυσσόταν γύρω του με γρήγορους ρυθμούς. Τα σχολεία μελετήθηκαν και κατασκευάστηκαν με κριτήρια τον προσανατολισμό, τον ηλιασμό, άνετους αύλειους χώρους και την εύκολη κατασκευή. Μια κτιριολογία περιορισμένη αλλά ευκρινής, για να βρίσκει ο μαθητής αμέσως αυτό που ήθελε», αναφέρει έκθεση του ΟΣΚ για την Γκράβα.
Ομως οι βασικές αρχές λειτουργίας του αχανούς συγκροτήματος δεν τηρήθηκαν. «Δίοδοι “κόπηκαν”, οι διάδρομοι απομονώθηκαν από τις αυλές, το σχολικό συγκρότημα γέμισε με κάγκελα», επισημαίνει η ίδια πηγή. Μάλιστα, «από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 τροποποιούνται οι χρήσεις των κοινόχρηστων χώρων, απομονώνονται οι αυλές και αποκόπτονται οι προσβάσεις, για να εξυπηρετηθεί η ανάγκη για μαζική στέγαση χιλιάδων μαθητών, που κάποια στιγμή έφθασαν τους 14.000 σε διπλή βάρδια».
Αποτέλεσμα ήταν ο κατακερματισμός του συγκροτήματος. «Το συγκρότημα μετατράπηκε σε έναν χώρο περιχαρακωμένο, εχθρικό για τους μαθητές. Η μορφολογία του πήρε όψη σωφρονιστικού ιδρύματος. (…) Η μυθολογία που αναπτύσσεται γύρω από την Γκράβα, την περιγράφει σαν χώρο βίαιο, βρώμικο, αυτόνομο και παραβατικό. Παλαιοί και νέοι καθηγητές έχουν να διηγηθούν ιστορίες από απειλητικές δράσεις, εμπόριο ναρκωτικών τις προηγούμενες δεκαετίες, κλοπές, αλλά και την ισχυρή προσπάθεια των ίδιων να αναστρέψουν αυτή την κατάσταση».
Η πρώτη επέμβαση στο κτιριακό συγκρότημα της Γκράβας έγινε το 1995-96 και αφορούσε στην επίλυση προβλημάτων θέρμανσης και ύδρευσης. Το 2001 ολοκληρώθηκαν τρία πιλοτικά προγράμματα αναβάθμισης των αύλειων χώρων και των χώρων ειδικής χρήσης και το 2009 ο ΟΣΚ ολοκλήρωσε βασικές παρεμβάσεις, όπως την αντικατάσταση των υαλοπινάκων και τζαμιών και τον εξωτερικό χρωματισμό του.
Σήμερα, το σχολικό συγκρότημα της Γκράβας στεγάζει 4.000 μαθητές και 450 εκπαιδευτικούς σε 16 σχολεία. Ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων, στο πλαίσιο του σχεδιασμού του, θα δρομολογήσει τα επόμενα χρόνια σειρά παρεμβάσεων, αρχής γενομένης από την ενεργειακή αναβάθμιση του συγκροτήματος. Το έργο θα δημοπρατηθεί στο τέλος του έτους με προϋπολογισμό 8,6 εκατ. ευρώ και ορίζοντα ολοκλήρωσης το τέλος του 2015, καθώς χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ. Περιλαμβάνει την τοποθέτηση εξωτερικής θερμομόνωσης, την αντικατάσταση των εξωτερικών κουφωμάτων, τη φύτευση των δωμάτων των 9 κτιρίων κ.ά.
Εκπόνηση μελετών
Οσο για τη συνέχεια; Οπως ανακοίνωσε πρόσφατα ο επικεφαλής του οργανισμού, Ηρακλής Δρούλιας, θα εκπονηθούν μελέτες για την πολεοδομική, αρχιτεκτονική και λειτουργική του αναβάθμιση, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες αντιλήψεις. Πάντως, ο ΟΣΚ αποκλείει το ενδεχόμενο μετεγκατάστασης σχολείων από την Γκράβα, καθώς στο Γαλάτσι… δεν υπάρχει ούτε ένα ελεύθερο οικόπεδο.