«Το πιο σημαντικό είναι αν ο δράστης βλάπτει μόνο τον εαυτό του ή αν με τις πράξεις του κάνει κακό σε τρίτους». Αυτή θα έπρεπε να είναι, σύμφωνα με τον Νίκο Παρασκευόπουλο, καθηγητή Ποινικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η λογική που διέπει τη νομοθεσία για τις παράνομες ουσίες. Για πολλά χρόνια στην Ελλάδα, η φιλοσοφία της νομοθεσίας ήταν πολύ διαφορετική και επικίνδυνα οπισθοδρομική. Ο χρήστης αντιμετωπιζόταν κατά βάση ως εγκληματίας και το εργαλείο διαχείρισης της πάθησής του ήταν η καταστολή και η φυλάκιση.
Ο νέος νόμος περί ναρκωτικών του περασμένου Μαρτίου (4139/ 2013), στην προώθηση του οποίου ο κ. Παρασκευόπουλος συνέβαλε καίρια ως πρόεδρος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, εξορθολόγισε κάπως την κατάσταση. «Η βασική τομή του νόμου είναι ότι παρέχει μια εναλλακτική οδό για τον εξαρτημένο χρήστη. Εχοντας εκτίσει το ένα πέμπτο της ποινής του, μπορεί να αποφυλακιστεί, υπό τον όρο ότι θα παρακολουθήσει πρόγραμμα απεξάρτησης», δηλώνει ο καθηγητής του ΑΠΘ.
Αναβάθμιση της διάγνωσης
Με τον νόμο, η μικρο-διακίνηση από εξαρτημένο χρήστη μετατρέπεται σε πλημμέλημα. Η ίδια η διάγνωση της εξάρτησης αναβαθμίζεται, με τη χρήση -πέραν των εργαστηριακών εξετάσεων- και γνωματεύσεων από ανεξάρτητους ψυχιάτρους. Επιπλέον, όπως παρατηρεί ο κ. Παρασκευόπουλος, παρότι οι ποινές για κάποιες βαριές περιπτώσεις αυξάνονται, «οι ποινές εν γένει έγιναν αναλογικότερες, σε σχέση με την ισοπεδωτική προηγούμενη κατάσταση».
Πιο ήπια είναι και η αντιμετώπιση της απλής χρήσης. Οπως ορίζεται στο άρθρο 29, «όποιος, για δική του αποκλειστικά χρήση, με οποιονδήποτε τρόπο προμηθεύεται ή κατέχει ναρκωτικά, σε ποσότητες που δικαιολογούνται μόνο για την ατομική του χρήση ή κάνει χρήση αυτών ή καλλιεργεί φυτά κάνναβης σε αριθμό ή έκταση που δικαιολογούνται μόνο για την ατομική του χρήση, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι πέντε μηνών» (πριν, μπορούσε να φτάσει το ένα έτος). Επιπλέον, ο απλός χρήστης «μπορεί να κριθεί ατιμώρητος, εάν το δικαστήριο […] κρίνει ότι η αξιόποινη πράξη ήταν εντελώς περιστασιακή και δεν είναι πιθανόν να επαναληφθεί», ενώ δεν καταγράφεται και στο ποινικό μητρώο.
Θετικά κρίνει τις αλλαγές η Μανίνα Τερζίδου, επιστημονική υπεύθυνη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ). Η κ. Τερζίδου σημειώνει ότι το 35% των έγκλειστων στις ελληνικές φυλακές βρίσκεται εκεί για παραβίαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών.
Πέραν της αναποτελεσματικότητας της φυλάκισης ως μεθόδου αποκατάστασης των χρηστών, η επιστημονική υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ αναφέρεται και στο ζήτημα του κόστους: «Οι δαπάνες για έναν χρήστη στη φυλακή είναι 7 με 40 φορές μεγαλύτερες από αυτές για έναν χρήστη σε πρόγραμμα θεραπείας». Σημειώνεται πάντως ότι στην πράξη, ακόμα και πριν από τον νέο νόμο, η απλή χρήση εξαιρετικά σπάνια οδηγούσε κάποιον στη φυλακή.
Σχετικά με την κάνναβη συγκεκριμένα, η χρήση της οποίας έχει θετικές επιπτώσεις έναντι μιας σειράς ασθενειών και σαφώς λιγότερες επιβλαβείς συνέπειες για τον χρήστη και για την κοινωνία, απ’ ότι το τσιγάρο ή το αλκοόλ, κερδίζει ξανά έδαφος τελευταίως στο εξωτερικό το κίνημα της αποποινικοποίησης ή ακόμα και της νομιμοποίησης. Ο έλεγχος της ποιότητας, η εξάλειψη της εγκληματικότητας που σχετίζεται με την παράνομη διακίνηση και τα έσοδα από τη φορολόγηση του κλάδου αποτελούν σοβαρά επιχειρήματα για την έξοδο της καλλιέργειας και εμπορίας κάνναβης από τη σκιώδη οικονομία.
Η κ. Τερζίδου, ωστόσο, είναι ιδιαιτέρως επιφυλακτική: «Η χρόνια χρήση μπορεί να προκαλέσει απώλεια μνήμης και προσοχής, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού. Σε άτομα με προδιάθεση, μπορεί να προκαλέσει ακόμα και ψυχωσικές διαταραχές». Οπως σημειώνει μάλιστα, τα προβλήματα αυτά παρουσιάζουν αυξητική τάση, λόγω των συνθετικών, πιο ισχυρών μορφών της ουσίας, οι οποίες έχουν κατακλύσει την αγορά στην Ελλάδα και την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Σύμφωνα με τη νεότερη έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ προς το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης των Ναρκωτικών και της Τοξικομανίας, την τελευταία πενταετία (2008-2012) αυξήθηκε κατά 119% στην Ελλάδα ο αριθμός των ατόμων που αναζήτησαν βοήθεια από θεραπευτικά κέντρα για προβλήματα συνδεδεμένα με τη χρήση κάνναβης.
Σε Ουρουγουάη, Ελβετία και ΗΠΑ
Οι τελευταίες εβδομάδες διακρίθηκαν από «ηχηρές» εξελίξεις διεθνώς στη νομοθετική αντιμετώπιση της κάνναβης.
Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, η Ουρουγουάη έγινε επισήμως η πρώτη χώρα στον κόσμο που νομιμοποιεί το ναρκωτικό. Η μαριχουάνα θα πωλείται από τον Απρίλιο στα φαρμακεία, με ανώτατο όριο τα 40 γραμμάρια τον μήνα ανά πελάτη. Παράλληλα, κάθε νοικοκυριό έχει πλέον το δικαίωμα να παράγει έως 480 γραμμάρια ετησίως.
Εν τω μεταξύ, την Πρωτοχρονιά άνοιξαν στο Κολοράντο των ΗΠΑ τα πρώτα μαγαζιά λιανικής πώλησης μαριχουάνας, κατόπιν υπερψήφισης της τροπολογίας 64 για την πλήρη νομιμοποίηση της ουσίας στην πολιτεία από τους ψηφοφόρους, τον Νοέμβριο του 2012.
Το ίδιο θα συμβεί στους επόμενους μήνες και στη δυτική πολιτεία της Ουάσιγκτον, που ενέκρινε παρόμοιο μέτρο με δημοψήφισμα την ημερομηνία των τελευταίων εθνικών εκλογών.
Σε ακόμα μία ένδειξη της αλλαγής των καιρών, στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, όπου η νομοθεσία για την κάνναβη είναι ιδιαίτερα αυστηρή, ο κυβερνήτης Αντριου Κόμο ανακοίνωσε την περασμένη Τετάρτη ότι θα επιτραπεί η «περιορισμένη χρήση» για ιατρικούς λόγους, σε 20 νοσοκομεία της πολιτείας – κάτι στο οποίο είχε αντιταχθεί στο παρελθόν και η σχετική πρόταση είχε καταψηφιστεί τέσσερις φορές από το τοπικό Κοινοβούλιο.
Πιο κοντά μας, η Ελβετία αποποινικοποίησε τον Οκτώβριο τη χρήση της ουσίας: η κατοχή λιγότερων των 10 γραμμαρίων συνεπάγεται μόνο ένα πρόστιμο 100 φράγκων, χωρίς καμία περαιτέρω νομική κύρωση.