Ξεφυλλίζοντας κάποιος για πρώτη φορά τον τόμο «Αι Θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», νιώθει θαυμασμό για την επιστημοσύνη και την αισθητική του, που μεταμορφώνεται σε απορία όταν συνειδητοποιεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του εκπονήθηκε στη διάρκεια της Κατοχής και στους ταραγμένους μήνες που ακολούθησαν. Κι αυτό γιατί αν και εκδόθηκε το 1946, τα στοιχεία και οι πίνακες που περιέχει είχαν παρουσιαστεί διεθνώς, σε αυτή τη μορφή, τον προηγούμενο Μάιο.
Αφήνοντας την ανάλυση στους ειδικούς, μιλώ εδώ προσωπικά, για την ουσία του δημιουργικού θαύματος που αποτελεί αυτός ο τόμος. Γιατί όποιος καταλαβαίνει κάτι από τη συνθετότητά του ξέρει ότι θα ήταν άθλος ακόμη και σήμερα, που κι ένας φορητός υπολογιστής εκτελεί πανίσχυρα στατιστικά και σχεδιαστικά προγράμματα, που οι πληροφορίες διακινούνται ψηφιακά, και επιπλέον διαθέτουμε τεράστιο κρατικό μηχανισμό. Τι σόι άνθρωποι ήταν λοιπόν αυτοί οι ελάχιστοι που κατόρθωσαν να εκπονήσουν ένα τέτοιο έργο με φαγωμένα μολύβια και λογαριθμικούς κανόνες, με χαλασμένα τηλέφωνα, περπατώντας σε βομβαρδισμένους δρόμους, και βέβαια με ένα κράτος διαλυμένο, και υπό εχθρική κατοχή; Τι είχαν αυτοί που δεν έχουμε εμείς;
Στην καρδιά των «Θυσιών της Ελλάδος» βρίσκονται η γνώση και το πάθος ενός ανθρώπου, του τριανταδυάχρονου το 1946 Κωνσταντίνου Δοξιάδη. Χωρίς τη γνώση, το έργο δεν θα γινόταν σωστά, και κατά συνέπεια δεν θα επιτελούσε τον σκοπό του, να γίνει δηλαδή εργαλείο για την ανασυγκρότηση της χώρας. Χωρίς το πάθος όμως δεν θα γινόταν καθόλου, και κυρίως γιατί ένας άνθρωπος μόνος δεν μπορούσε να το σηκώσει. Χρειάστηκε η συνδρομή μιας ομάδας νέων, φοιτητών και φοιτητριών του Πολυτεχνείου ως επί το πλείστον, που ακολουθώντας τις δικές του οδηγίες γύρισαν την Ελλάδα, μέτρησαν και κατέγραψαν την καταστροφή.
Ο πατέρας μου ανέφερε συχνά τον στίχο του Σολωμού, που αναφέρεται σε όσους ζουν «στο κρυφό μυστήριο… με λογισμό και μ’ όνειρο». Στις «Θυσίες της Ελλάδος», φαίνεται η δύναμη αυτού του τόσο ρομαντικά γηγενούς συνδυασμού.
* Ο κ. Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας.