Εναν αρκετά τακτικό επισκέπτη τείνει να αποκτήσει η Ελλάδα το φθινόπωρο. Εναν επισκέπτη από την οικογένεια των μεσογειακών κυκλώνων, των ονομαζόμενων συχνά και Medicanes, από τις λέξεις Mediterranean και hurricanes. Ο «Ιανός», που πλήττει σήμερα περιοχές της χώρας μας, είναι ο φετινός μουσαφίρης. Το 2019 δεν σχηματίστηκε μεσογειακός κυκλώνας στην ευρύτερη περιοχή μας, αλλά στις 28-29 Σεπτεμβρίου 2018 είχε περάσει από μεγάλο μέρος της Ελλάδας ο «Ξενοφών» (ή «Ζορμπάς», σύμφωνα με την ιταλική ονομασία του) προκαλώντας σημαντικές καταστροφές. Στις 18-19 Νοεμβρίου 2017 ήταν ο «Ζήνων», που έπληξε τα Επτάνησα, τη Δυτική Στερεά και την Αχαΐα. Στις 31 Οκτωβρίου 2016 ήταν ο «Trixie», που πέρασε από τη Δυτική Κρήτη.
Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται συχνότερα Medicanes στην περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Μεσογείου, κυρίως μεταξύ Ιονίου και Λιβυκού Πελάγους, ενώ τις προηγούμενες δεκαετίες εκδηλώνονταν κυρίως στη Δυτική και Κεντροδυτική Μεσόγειο.
Τι είναι όμως ο μεσογειακός κυκλώνας; «Είναι ένα βαρομετρικό χαμηλό με τροπικά χαρακτηριστικά, όπως αποτυπώνεται και στις δορυφορικές απεικονίσεις. Σχηματίζεται με τον αρχικό στροβιλισμό αέριων μαζών διαφορετικής πυκνότητας πάνω στα θερμά νερά της Μεσογείου, γι’ αυτό είναι πιο συνηθισμένη η δημιουργία του τον Σεπτέμβριο, όταν τα επιφανειακά ύδατα της Μεσογείου είναι πιο ζεστά», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Σταύρος Ντάφης, φυσικός – μετεωρολόγος, συνεργάτης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και υποψήφιος διδάκτορας με αντικείμενο μελέτης ακριβώς τους μεσογειακούς κυκλώνες.
«Πρόκειται για σπάνια φαινόμενα, που εκδηλώνονται στη Μεσόγειο 1-2 φορές τομ χρόνο. Αναπτύσσουν τροπικά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα πολύ θερμό πυρήνα και μέγιστες εντάσεις ανέμου πολύ κοντά στο κέντρο, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει σε άλλα μέτωπα κακοκαιρίας. Οι μεσογειακοί κυκλώνες αντλούν την ενέργειά τους από τους υδρατμούς από την επιφάνεια της θάλασσας και μέσω των καταιγίδων. Αντίθετα από τα άλλα συστήματα κακοκαιρίας, αναπτύσσονται από τα κάτω προς τα πάνω. Γι’ αυτό όταν κινούνται πάνω από τη στεριά εξασθενούν. Προκαλούν πολύ ισχυρούς ανέμους, με μέση τιμή 80-90 χιλιομέτρων την ώρα, ενώ σταθερά δίνουν ανέμους πάνω από 60-70 χλμ./ώρα. Οι ριπές μπορεί να ξεπερνούν και τα 120 χλμ./ώρα, ενώ έχουν καταγραφεί και τιμές 160-170 χλμ./ώρα», λέει ο κ. Ντάφης.
Οι Medicanes μεταφέρουν και πολύ μεγάλες ποσότητες βροχής, καθώς έχουν δυνατότητα να αντλήσουν μεγάλο όγκο υδρατμών από τη θάλασσα. «Αυτό προκαλεί παράλληλα φαινόμενα. Δηλαδή δίπλα στο πέρασμα του κυκλώνα μπορεί να εκδηλωθούν εντονότατες βροχοπτώσεις και καταιγίδες, με αποτέλεσμα πολύ επικίνδυνα πλημμυρικά φαινόμενα, όπως συνέβη το 2018», σημειώνει ο συνεργάτης του ΕΕΑ. Ετσι, αν και μερικές φορές οι Medicanes αντιμετωπίζονται ως μικροί αδελφοί των κυκλώνων και των τυφώνων της Αμερικής και της Ασίας, κάτι σαν «κυκλώνες τσέπης», δεν σημαίνει καθόλου πως δεν είναι επικίνδυνα φαινόμενα που χρειάζονται προσοχή.
Η πρώτη καταγραφή μεσογειακού κυκλώνα έγινε τον Σεπτέμβριο του 1969 στη Βόρεια Αφρική. Προκλήθηκαν πλημμύρες και έχασαν τη ζωή τους περίπου 600 άτομα, ενώ 250.000 έμειναν άστεγοι. Βεβαίως, μεσογειακούς κυκλώνες είχαμε και τα προηγούμενα χρόνια, αλλά από το 1969 ξεκίνησε, με τη βοήθεια και των δορυφόρων, η συστηματική καταγραφή και μελέτη του φαινομένου.
Η προηγούμενη από το 2016 εμφάνιση μεσογειακού κυκλώνα στον ελληνικό χώρο ήταν στις 15 Ιανουαρίου 1995, πλησιάζοντας τις ακτές της Μεσσηνίας, χωρίς να «πατήσει» στεριά. Την τελευταία πενταετία έχουμε ήδη εμφάνιση τεσσάρων κυκλώνων και μάλιστα αρκετά έντονων. Αποτυπώνεται κάποια γενικότερη τάση, που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή; «Το φαινόμενο είναι εξαιρετικά σύνθετο και χρειάζεται μελέτη, δεν μπορούμε ακόμα να πούμε με βεβαιότητα πως πρόκειται για συνέπεια της κλιματικής αλλαγής. Το σίγουρο είναι πως καταγράφεται την τελευταία δεκαετία αύξηση της συχνότητας εμφάνισής τους ανατολικότερα», λέει ο κ. Ντάφης.
Σε κάθε περίπτωση, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες της επιφάνειας της θάλασσας συμβάλλουν στον σχηματισμό των τροπικών κυκλώνων και υπάρχει ήδη σαφής τάση ανόδου των θερμοκρασιών στη Μεσόγειο, διαμορφώνεται ένας παράγων για πιο συχνή εμφάνισή τους. Μάλιστα, σχετικές μελέτες για το δεύτερο μισό του 21ου αιώνα κάνουν λόγο για μικρή αύξηση στον αριθμό των κυκλώνων (5%), με σημαντική όμως αύξηση (15%) στο ύψος βροχής που προκαλούν.