Ενας άνδρας ψάχνει για φαγητό σε κάδο σκουπιδιών στην πλατεία Βικτωρίας. Φοράει μπλε καπέλο που πάνω γράφει με χαρούμενα άσπρα γράμματα «Athens» – Αθήνα. Αλλά η κατάσταση στην πλατεία δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Εκεί δεκάδες άνθρωποι ζουν, υπάρχουν στοιβαγμένοι, μια υγειονομική βόμβα εν μέσω της πανδημίας. Περνούν τον χρόνο τους καθισμένοι πάνω σε χαρτόνια στα πλακάκια της, μην έχοντας κάπου αλλού να πάνε.
«Η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη», λέει στην «Κ» ο 75χρονος Γιάννης Μπούτσης, κάτοικος της περιοχής εδώ και 50 χρόνια. Αρχικά, φοβάται τον συνωστισμό λόγω κορωνοϊού –«δεν φοράει κανένας μάσκα», λέει– αλλά δεν είναι μόνο αυτό. «Ορισμένοι μένουν εδώ με στρώματα» συνεχίζει, υπογραμμίζοντας πως προφανώς στην πλατεία δεν υπάρχουν οι υποδομές για να στηρίξουν τις στοιχειώδεις ανάγκες του κόσμου που διαμένει εκεί.
«Δεν μπορούμε να ανασάνουμε»
Η εικόνα αυτή δεν είναι ξένη πια στους κατοίκους της περιοχής, καθώς εδώ και χρόνια –κάποιοι λένε από το 2004 ακόμα– η πλατεία Βικτωρίας έχει καθιερωθεί ως σημείο συνάντησης –και κάποιες φορές, με κορύφωση το 2015, διαμονής– για πρόσφυγες και μετανάστες. Ο βασικός λόγος είναι πως η πλατεία βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας και έχει σταθμό ΗΣΑΠ, λέει στην «Κ» ο κ. Νίκος Αναστασόπουλος, καθηγητής αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο ΕΜΠ. Τονίζει πως μία από τις πληροφορίες που ανταλλάσσουν πρόσφυγες και μετανάστες μέσω κινητών είναι πως η πλατεία Βικτωρίας είναι τόπος συνάντησης – «το ραντεβού».
«Βλέπω την περιοχή μου να χάνεται, να αλλάζει χέρια», λέει ο Τάσος Μπούμπαλος, 60χρονος περιπτεράς στην πλατεία. «Και είναι βίαιη η αλλαγή που γίνεται», τονίζει, λέγοντας πως είναι διαφορετικό να μη θέλει κανείς τους πρόσφυγες στην Ελλάδα, και διαφορετικό να θέλει η κατάσταση να είναι ελεγχόμενη. «Πόσους μπορείς να συντηρείς; Είναι πολιτισμικό το θέμα», λέει.
«Είναι αδιανόητο…»
Πολλοί από τους κατοίκους που εξέφρασαν μία αντίστοιχη δυσαρέσκεια δεν θέλησαν να δώσουν το όνομά τους για να μη δημιουργήσουν κατακριτέες εντυπώσεις – «δεν μπορείς να διαμαρτύρεσαι, σε λένε αμέσως φασίστα», συμπληρώνει ο κ. Μπούμπαλος. «Είναι αδιανόητο ότι η ελληνική πολιτεία αφήνει ανθρώπους στην πλατεία να τα βγάλουν πέρα με οποιονδήποτε τρόπο», λέει επιχειρηματίας της περιοχής ανωνύμως. «Είναι εξοργιστικό και για εκείνους και για τους κατοίκους της περιοχής».
«Στην περιοχή δεν βγαίνει πια ο κόσμος στην πλατεία, δεν έχουμε πελατεία», λέει ένας εργαζόμενος σε παρακείμενο καφέ. «Εμείς πληρώνουμε όλο το τίμημα αυτής της κατάστασης», αναφέρει.
Ο 35χρονος Χάρης Κουρέας, ο οποίος διατηρεί καφέ δίπλα στην πλατεία τα τελευταία δέκα χρόνια, χαρακτηρίζει την κατάσταση «λίγο αποπνικτική». «Ολοι αυτοί οι άνθρωποι είναι ταλαιπωρημένοι, πονάμε για αυτούς γιατί άνθρωποι είμαστε κι εμείς, κι ας έχουμε μαγαζιά που δεν δουλεύουν γιατί ο κόσμος φοβάται να έρθει εδώ – άμα είσαι στον δρόμο δεν μπορείς να είσαι καθαρός, πώς να το κάνουμε». Ο ίδιος δεν έχει νιώσει ούτε μία στιγμή απειλή ή φόβο. «Θέλουμε απλά να τακτοποιηθεί το πρόβλημα των ανθρώπων στην πλατεία ώστε και εμείς να αισθανθούμε πιο άνετα και αυτοί να μην ασφυκτιούν», τονίζει στην «Κ».
Αλλά δεν είναι μόνο οι Ελληνες κάτοικοι που διαμαρτύρονται για την πλατεία Βικτωρίας. Ο Nasri Badoot ήρθε στην Ελλάδα το 2012 από το Αφγανιστάν. Για χρόνια το πρωί έβαζε πλακάκια, και το βράδυ καθάριζε πατώματα μαγαζιών. Οταν πρωτοήρθε στην Αθήνα, για μία εβδομάδα κοιμόταν στον δρόμο, στην πλατεία. Οκτώ χρόνια μετά, άνοιξε πριν από ένα μήνα κοντά στο μέρος που κοιμόταν τότε, ένα μίνι μάρκετ, εκεί που πριν ήταν ένα πρακτορείο ΠΡΟ-ΠΟ. Λέει στην «Κ» πως στην Ελλάδα είναι χαρούμενος, αλλά στην πλατεία Βικτωρίας όχι. «Εσύ χαρούμενη είσαι, αν βλέπεις αυτό;», ρωτά χαρακτηριστικά δείχνοντας τους ανθρώπους που βρίσκονται με όλα τους τα υπάρχοντα στον δρόμο. «Δεν έχει μπάνιο εδώ, δεν έχει τουαλέτα, πώς να κοιμηθείς;».
Η Στέλλα Νάνου, υπεύθυνη επικοινωνίας της Υπατης Αρμοστείας στην Αθήνα, υποστηρίζει πως η κατάσταση στην πλατεία Βικτωρίας συνδέεται με την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να σταματήσει την παροχή στέγασης σε όσους πάρουν το πολυπόθητο άσυλο. «Είναι απόλυτα κατανοητός ο στόχος να διατεθούν περισσότεροι πόροι και θέσεις για αιτούντες άσυλο στην ενδοχώρα για να αποσυμφορηθούν τα νησιά», λέει, τονίζοντας πως είναι απαραίτητα τα μέτρα κοινωνικής ένταξης των προσφύγων. «Δεν είναι λύση να μεταφέρεται το πρόβλημα από τα νησιά στην ενδοχώρα και από την ενδοχώρα στην πλατεία Βικτωρίας», αναφέρει στην «Κ».
«Ζούμε εδώ, κοιμόμαστε εδώ, με το κεφάλι μας στο δάπεδο»
Περίπου 25.000 πρόσφυγες έχουν μετακινηθεί από τα νησιά στην ενδοχώρα από την αρχή του έτους, σύμφωνα με στοιχεία από το υπουργείο Μετανάστευσης. Κοντά στους 4.000-5.000 αναγνωρισμένοι πρόσφυγες έφυγαν μόνο από τη Λέσβο μέσα στο καλοκαίρι, λέει στην «Κ» ο κ. Μάνος Λογοθέτης, γενικός γραμματέας Υποδοχής Αιτούντων Ασυλο.
«Από αυτούς και από άλλους που έφυγαν από άλλες δομές, μία μειοψηφία έφτασε στην πλατεία Βικτωρίας», υπογραμμίζει ο κ. Λογοθέτης, αφού πολλοί είτε εντάχθηκαν στο πρόγραμμα HELIOS του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, που βοηθάει αναγνωρισμένους πρόσφυγες να βρουν στέγη και να μάθουν ελληνικά, μεταξύ άλλων δράσεων, ή βρήκαν μόνοι τους δουλειά και στέγη. Μέσα στο καλοκαίρι έχουν μεταφερθεί από την πλατεία σε άλλες δομές γύρω στα 1.700 άτομα. Ο κ. Λογοθέτης υπογραμμίζει πως κανένας πρόσφυγας δεν αιφνιδιάστηκε με τη διαδικασία που ξεκίνησε τον Ιούνιο, κατά την οποία μόλις κάποιος αναγνωριστεί ως πρόσφυγας, έχει έναν μήνα για να αποχωρήσει από τη δομή στην οποία βρίσκεται. «Ποτέ δεν έγινε βίαιη έξοδος από τις δομές», λέει ο ίδιος.
«Το να πούμε πως θα κάνουμε κέντρο υποδοχής στην πλατεία Βικτωρίας δεν γίνεται, οι διαδικασίες δεν γίνονται στις πλατείες», συμπληρώνει, τονίζοντας πως υπήρχε η πληροφορία ότι αν αυτοί οι άνθρωποι έρχονταν στην Αθήνα, το κράτος θα τους υποστήριζε. «Δεν μπορεί ένα κράτος να μην έχει όριο στις παροχές που κάνει, κυρίως επειδή η χρηματοδότηση είναι από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή», λέει στην «Κ». «Πρέπει να φύγουμε από τον ιδρυματισμό της πλήρους προστασίας», συμπληρώνει.
Για να μπορέσει όμως κανείς να μπει στα μαθήματα ελληνικών του HELIOS, πρέπει πρώτα να έχει νοικιάσει σπίτι, επισημαίνει ο κ. Λευτέρης Παπαγιαννάκης, επικεφαλής συνηγορίας του SolidarityNow. «Ενας άνθρωπος που βγαίνει από ένα νησί, δεν έχει μιλήσει ποτέ ελληνικά στη ζωή του, δεν ξέρει την Αθήνα καθόλου, πρέπει μέσα σε ένα μήνα από τη στιγμή που αναγνωρίζεται να έρθει να βρει σπίτι», λέει.
Ο Δήμος Αθηναίων είναι «παρών» στην πλατεία Βικτωρίας καθαρίζοντας τον χώρο καθημερινά, λένε αρμόδιες πηγές στην «Κ», ενώ ο κ. Παπαγιαννάκης αναφέρει πως ο δήμαρχος «κάνει πολλά πράγματα, πολύ περισσότερα από όσα θα έπρεπε να κάνει», τονίζοντας πως θα έπρεπε να υπάρχει διαμοιρασμός προσφύγων στη χώρα, καθώς η Αθήνα έχει ήδη περισσότερους από όσους αντέχει. Η κατάσταση στην πλατεία Βικτωρίας είναι αποτέλεσμα έλλειψης πολιτικής ένταξης των αναγνωρισμένων προσφύγων στη χώρα, συμπληρώνει. Ο κ. Λογοθέτης υποστηρίζει πως αυτή θα αλλάξει άμεσα, καθώς το κράτος έχει ένα ολιστικό πλάνο προκειμένου «να αποσυμφορηθεί πλήρως και για πάντα η πλατεία Βικτωρίας», το οποίο θα ανακοινώσουν οι αρμόδιες αρχές.
Ωστόσο, αυτές οι συζητήσεις γίνονται ερήμην μιας ομάδας ανθρώπων που ψάχνουν για «μια γωνιά κάτω από τον ήλιο». Η 65χρονη Shabibi Shadat και η 28χρονη κόρη της έχουν πάρει άσυλο, αλλά εδώ και ένα μήνα κατοικούν στην πλατεία Βικτωρίας. «Ζούμε εδώ, κοιμόμαστε εδώ, με το κεφάλι μας στο δάπεδο, κι όταν έρχεται η αστυνομία πηγαίνουμε στα σοκάκια», λένε στην «Κ». «Είμαστε δύο γυναίκες μόνες, δεν είχαμε άλλο μέρος να πάμε, δεν είχαμε άλλη επιλογή».
«Τα άτομα που βλέπετε στην πλατεία δεν έχουν χρήματα, δεν έχουν σπίτι, χρειάζονται φάρμακα και δεν έχουν λεφτά για να τα πάρουν», λέει ο 28χρονος Αφγανός Reza Kahwary, ο οποίος επίσης έλαβε άσυλο και μένει στην πλατεία. Ο ίδιος λέει πως δεν μπορεί να βρει δουλειά, πως είναι πολύ δύσκολο να κοιμάται κανείς στον δρόμο, πως κοντεύει να τρελαθεί, πως έχει να κάνει μπάνιο πάνω από 20 μέρες, πως πολλοί του φωνάζουν να γυρίσει στη χώρα του, πως ούτε εκείνος θέλει να κοιμάται στην πλατεία Βικτωρίας. Θέλει να πάει στην Ελβετία, όπου βρίσκεται η μητέρα του. «Είναι άρρωστη», λέει, «αλλά τώρα δεν μπορώ να βοηθήσω καν τον εαυτό μου, πώς θα βοηθήσω εκείνη;».
Ο 33χρονος Farhed ήρθε στην Ελλάδα από το Ιράν πριν από ένα χρόνο, για να μην μπει στη φυλακή επειδή έγινε χριστιανός. Μένει κοντά στην πλατεία, και δουλεύει διερμηνέας για μία εκκλησία προτεσταντών. «Το ξέρουμε πως οι Ελληνες έχουν κουραστεί με αυτή την κατάσταση», δηλώνει στην «Κ», «το ξέρουμε πως η Ελλάδα δεν είναι μια χώρα που μπορεί να μας διαχειριστεί όλους, και δεν είναι δίκαιο μόνο η Ελλάδα να διαχειρίζεται ένα πρόβλημα ολόκληρης της Ευρώπης».
«Σημείο εισόδου»
«Η Ελλάδα έχει μια συγκεκριμένη γεωγραφική και γεωπολιτική θέση και σημασία», τονίζει στην «Κ» ο καθηγητής του ΕΜΠ κ. Νίκος Αναστασόπουλος. «Λόγω κρίσεων διαφόρων μορφών υπάρχει μια διαρκής ροή μεταναστευτικών πληθυσμών προς τον Βορρά και τη Δύση – η Ελλάδα τυχαίνει να είναι σε ένα σημείο εισόδου, μια πύλη», λέει ο ίδιος, συμπληρώνοντας πως αυτές οι ροές θα συνεχίσουν να υπάρχουν.
Και διαρκώς αυξάνονται, όπως φαίνεται από στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου. Το 2013, έγιναν 4.814 αιτήσεις για άσυλο στην Ελλάδα – το 2019, 77.285. Ο κ. Αναστασόπουλος υποστηρίζει πως αν δεν ήταν η πλατεία Βικτωρίας ο τόπος συνάντησης, τότε θα ήταν κάποια άλλη περιοχή της πρωτεύουσας. Πηγές της Αστυνομίας λένε στην «Κ» πως στην πλατεία βρίσκονται κατά μέσον όρο ημερησίως 60 -70 άνθρωποι – οικογένειες με παιδιά, νεογέννητα μωρά. «Δεν έχουν πού να πάνε», αναφέρει η ίδια πηγή. «Είναι ανθρώπινο το θέμα».
Ορισμένοι από όσους βρίσκονται αυτή την περίοδο στην πλατεία είναι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, ενώ άλλοι, όπως ο 43χρονος Ghasem από τo Αφγανιστάν, βρίσκονται παράτυπα στη χώρα. Υποφέρει στο κεφάλι από ένα χτύπημα που του προκάλεσαν οι Ταλιμπάν, οι οποίοι τον φυλάκισαν για χρόνια. Στην Ελλάδα ήρθε να βρει τη γυναίκα του και τα πέντε τους παιδιά που ήρθαν στην Ευρώπη όσο εκείνος ήταν στη φυλακή. «Η κατάσταση είναι τραγική, δεν έχω πού να κοιμηθώ, δεν νιώθω τίποτα καλό», λέει στην «Κ». «Το μόνο που με νοιάζει είναι να μάθω νέα από την οικογένειά μου».