Εχουν περάσει περίπου δέκα χρόνια από τότε που η υπόθεση είχε συνταράξει τη φιλήσυχη κοινωνία του Ρεθύμνου. Ποιος ξέρει ποιοι και από πότε γνώριζαν το σκοτεινό μυστικό, όμως κάποια στιγμή η σιωπή έσπασε και μια υπόθεση παιδεραστίας που δεν θα μπορούσε να συλλάβει ούτε η πιο αρρωστημένη φαντασία ήρθε στο φως. Επί χρόνια στο πλαίσιο της προπόνησης μπάσκετ, δεκάδες αγόρια είχαν κακοποιηθεί σεξουαλικά από τον προπονητή τους. Από την έρευνα προέκυψε ότι τα ανήλικα θύματα ξεπερνούσαν τα 50.
Για την Ολγα Θεμελή, αναπληρώτρια καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, αυτή ήταν υπόθεση-σταθμός. Η θρυαλλίδα για να αφιερωθεί στο θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και ειδικότερα στο ζήτημα της δικανικής εξέτασής τους. Αυτά τα 50 παιδιά πόσες φορές θα κατέθεταν και με ποιο πρωτόκολλο; Για πόση ώρα θα εξετάζονταν και πόσο συχνά θα καλούνταν να επαναλάβουν την κατάθεσή τους; Σε πόσους διαφορετικούς κάθε φορά επαγγελματίες θα έπρεπε να μιλήσουν και με ποια εκπαίδευση εκείνοι θα τα εξέταζαν; Οι απαντήσεις ήταν αποκαρδιωτικές. Η κ. Θεμελή ανακάλυψε ότι παρότι το θεσμικό πλαίσιο επιτάσσει την προστασία των ανήλικων θυμάτων κακοποίησης, στην πράξη υιοθετούνται πρακτικές επαναθυματοποίησης των παιδιών. Τα κακοποιημένα παιδιά στην Ελλάδα αναγκάζονται να επαναλάβουν την ιστορία τους στους φορείς του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης έως και 14 φορές. «Τότε ήταν που είπαμε “φτάνει πια”».
Το 2017, με πρωτοβουλία του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου για την Πρόληψη και την Αντιμετώπιση της Θυματοποίησης και της Εγκληματικότητας των Ανηλίκων (ΚΕΣΑΘΕΑ), του οποίου είναι πρόεδρος, θεσμοθετήθηκε (ν. 4478/2017) η δομή «Αυτοτελή Γραφεία Προστασίας Ανηλίκων Θυμάτων – Σπίτι του Παιδιού» που θα λειτουργούσε σε πέντε μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πειραιά, Ηράκλειο, Πάτρα) και όπου θα λαμβάνονταν οι καταθέσεις των ανήλικων θυμάτων κακοποίησης σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο επανατραυματισμού τους. Παράλληλα, τότε συντάχθηκε το πρώτο στην ελληνική έννομη τάξη πρωτόκολλο δικανικής συνέντευξης ανήλικων θυμάτων. Σύμφωνα με την κ. Θεμελή, το Συμβούλιο μίσθωσε σχεδόν όλα τα κτίρια και μέσω της κινητικότητας επέλεξε το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό. Με χρηματοδότηση του ΙΣΝ οι ψυχολόγοι έλαβαν εξειδικευμένη εκπαίδευση στο καλύτερο διεθνώς κέντρο στις ΗΠΑ (National Children’s Advocacy Training Center), ενώ αργότερα με πρωτοβουλία της βρετανικής πρεσβείας κάποιοι εξ αυτών είχαν τη δυνατότητα να μεταβούν στο Λονδίνο και να αποκτήσουν την εμπειρία της λειτουργίας της ανάλογης δομής.
Ομως, όπως διαπιστώνει και με πρόσφατο πόρισμα-καταπέλτη ο Συνήγορος του Πολίτη (Σεπτέμβριος 2020), κανένα από τα «Σπίτια του Παιδιού» δεν έχει ακόμα ανοίξει τις πόρτες του. Χαρακτηρίζοντας τομή τη σύσταση της εν λόγω δομής, ο ΣτΠ διαπίστωσε «σοβαρές καθυστερήσεις στη διεκπεραίωση των διοικητικών διαδικασιών, αδράνεια και παραλείψεις των αρμόδιων υπηρεσιών από το 2017 μέχρι σήμερα», προτείνοντας την άμεση διεκπεραίωση του συνόλου των εκκρεμοτήτων και τον ορισμό χρονοδιαγράμματος για την έναρξη λειτουργίας των πέντε δομών αλλά και τη διερεύνηση τυχόν πειθαρχικών ευθυνών.
Ετσι, παρά την ύπαρξη νέου θεσμικού πλαισίου, ο τρόπος δικανικής εξέτασης των ανήλικων θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης παραμένει ο ίδιος.
«Προανάκριση, κύρια ανάκριση, ακροαματική διαδικασία, πραγματογνωμοσύνη, ιατροδικαστική εξέταση, κ.ά., συνθέτουν ένα καφκικό σκηνικό για το κακοποιημένο παιδί», λέει η κ. Θεμελή. Τα παιδιά καλούνται να μιλήσουν για την πιο τραυματική εμπειρία της ζωής τους σε άτομα που δεν γνωρίζουν καθόλου. «Εχουν προηγηθεί η απώλεια, η προδοσία, η υποταγή, η ενοχή, η μυστικότητα, η ενδοψυχική απορρύθμιση και διατάραξη. Η σεξουαλική παραβίαση στα πρώιμα χρόνια συνεφέλκει όλες τις διαστάσεις της ζωής του θύματος, το οποίο συνήθως επιλέγει τη σιωπή, ύστατη καταφυγή από τα δεινά του τραύματος, από το έσχατο συναίσθημα του πόνου».
Ο κίνδυνος
Η «εξόρυξη» του μυστικού, λέει, απαιτεί «επιδέξιους σκαπανείς». Χωρίς ειδικά εκπαιδευμένους επαγγελματίες, το παιδί ενδέχεται να επηρεαστεί, να καθοδηγηθεί, να πληγωθεί, να οδηγηθεί σε αναληθείς ισχυρισμούς.
«Τα παιδιά σε έρευνες ομολογούν ότι δεν θα είχαν αποκαλύψει ποτέ τη σεξουαλική τους παραβίαση εάν γνώριζαν τι θα ακολουθούσε. Η όλη διαδικασία οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις στη απομάκρυνση από την εύρεση της ουσιαστικής αλήθειας, στη μείωση της πιθανότητας καταδίκης του δράστη και την άσκοπη επανάληψη ψυχοφθόρων και πολυδάπανων διαδικασιών». Τα «Σπίτια του Παιδιού» έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μειώνουν το άγχος και τον φόβο των παιδιών. Ο ειδικός επαγγελματίας λαμβάνει την κατάθεση του παιδιού σε ξεχωριστό δωμάτιο με ειδική επίπλωση και χρώματα, η οποία βιντεοσκοπείται και δεν διαρκεί πάνω από μία ώρα. Οπως λέει η Ολγα Θεμελή, στις ΗΠΑ λειτουργούν πάνω από 1.000 «Σπίτια του Παιδιού», ενώ ο θεσμός έχει αναπτυχθεί στην Ευρώπη ήδη από τη δεκαετία του ’90. «Ακόμα και η Τουρκία διαθέτει εδώ και χρόνια πάνω από 33 “Σπίτια του Παιδιού” σε όλες τις μεγάλες πόλεις της, τα οποία λειτουργούν υποδειγματικά».
Μέσω της «Κ», οι ειδικοί απευθύνουν έκκληση στην πολιτεία, δεδομένης της αύξησης των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας που έφερε ο αναγκαστικός περιορισμός λόγω της πανδημίας, να επισπεύσουν τις διαδικασίες. «Είναι εντυπωσιακό ότι κανείς δεν έδειξε το αναμενόμενο ενδιαφέρον. Στην Ελλάδα η προστασία της ανηλικότητας, δείκτης νομικού πολιτισμού, εξακολουθεί να εκχωρείται σε φιλανθρωπικά σωματεία, εκκλησιαστικά ιδρύματα και ΜΚΟ δίχως επιστημονικό προσωπικό δίχως κανέναν έλεγχο και δίχως καμία πιστοποίηση», καταλήγει η κ. Θεμελή.