Υπάρχει μία γλυκιά αντίθεση κάθε Οκτώβριο στα βρετανικά πανεπιστήμια. Καθώς τα δέντρα γδύνονται αργά γεμίζοντας τους δρόμους κίτρινα φύλλα, οι πανεπιστημιακοί χώροι ανθίζουν, σφύζουν από ζωή και γνωρίζουν την δική τους άνοιξη. Για πρώτη φορά φέτος, η φύση θα συγχρονιστεί με τον ακαδημαϊκό κύκλο και τα περίφημα αγγλοσαξονικά “campus” (σ.σ. παραδοσιακές πανεπιστημιουπόλεις με πάρκα, φοιτητικές εστίες, χώρους διδασκαλίας, εστίασης κ.α.) θα μαραθούν πριν καλά ανθίσουν. Δυστυχώς, αυτή είναι η εικόνα που αντιμετωπίζουμε σήμερα με λύπη όσοι υπηρετούμε με αγάπη την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Και αν η εικόνα ενός άδειου πανεπιστημιακού κτιρίου προκαλεί λύπη, η εικόνα μίας άδειας πανεπιστημιούπολης είναι αποκαρδιωτική. Οι φετινοί πρωτοετείς φοιτητές είναι άτυχοι, δεν θα ζήσουν την φοιτητική εμπειρία, όπως τους αξίζει. Μαζί τους κι εμείς, δεν θα απολαύσουμε το ακαδημαϊκό έτος, όπως συνήθως. Πόσες διαδικτυακές, διδακτικές ώρες μπορούν να καλύψουν την αναγκαία φυσική επαφή φοιτητή-καθηγητή; Καμία. Πόσες ηλεκτρονικές συναντήσεις μπορούν να αντισταθμίσουν τα οφέλη της ζωντανής επικοινωνίας στο αμφιθέατρο; Καμία. Μία χρονιά με άδεια αμφιθέατρα, είναι μία άδεια ακαδημαϊκή χρονιά.
Το αμφιθέατρο ως χώρος προσφέρει μία μοναδική μαθησιακή εμπειρία η οποία δημιουργείται από το πρώτο μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο της ακαδημαϊκής συνάντησης. Η διάλεξη είναι μία καλοστημένη παράσταση, με καλή προετοιμασία στο γραφείο, σωστή εκτέλεση στο αμφιθέατρο, ένα ευπρόσδεκτο χειροκρότημα και ευχάριστη κόπωση στο τέλος. Στην δια ζώσης εκπαίδευση, ένας σχετικά έμπειρος καθηγητής μπορεί να έχει τον απόλυτο έλεγχο του ακροατηρίου, ενώ κάτι ανάλογο είναι το μόνιμο ζητούμενο πίσω από μία οθόνη. Μέσα στο αμφιθέατρο, ο καθηγητής μπορεί να ακούσει την βαριά ανάσα, να εντοπίσει το χαμένο βλέμμα και να χρησιμοποιήσει τη βουβή ανατροφοδότηση για να βελτιώσει το μαθησιακό αποτέλεσμα. Η φυσική αμεσότητα στην δια ζώσης διδασκαλία είναι αναντικατάστατη. Η σχέση με τον φοιτητή δημιουργείται και δοκιμάζεται σε φυσικό χώρο γιατί όλες οι ανθρώπινες σχέσεις πρέπει να δημιουργούνται και δοκιμάζονται σε φυσικό χώρο.
Από την πλευρά του φοιτητή, η παιδαγωγική αξία της δια ζώσης εκπαίδευσης είναι επίσης ασύγκριτη. Η ατμόσφαιρα, η διάδραση και η ακαδημαϊκή κοινωνικότητα είναι σημαντικά στοιχεία που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της εμπειρίας. Η φυσική υπόσταση του αμφιθεάτρου δημιουργεί ένα μαθησιακό περιβάλλον που δεν μπορείς να το βρεις σε ένα σπίτι ή ένα γραφείο. Ο φοιτητής γίνεται συμμέτοχος στη διάλεξη με τις θέσεις, τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις του. Όμως, τα ερεθίσματα για την υγιή σύγκρουση απόψεων, τον πειραματισμό, τη σύνθεση είναι αρκετά περιορισμένα όταν είσαι αποκομμένος από το σύνολο. Επί παραδείγματι, ένας φοιτητής που θα διστάσει να ρωτήσει μέσα σε μία φυσική αίθουσα, δεν θα σκεφτεί καν την ερώτηση σε μία ψηφιακή αίθουσα εάν δεν τον κεντρίσει το περιεχόμενο.
Με αυτό το άρθρο, σε καμία περίπτωση δεν υποτιμώ την εξ αποστάσεως εκπαίδευση για την οποία έχω επίσης εργαστεί στο παρελθόν και θεωρώ τα οφέλη της σπουδαία. Προσφέρει προσβασιμότητα στη γνώση απανταχού, δίνοντας ευκαιρίες για προσωπική και επαγγελματική ανέλιξη. Η τεχνική αμεσότητα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, την καθιστά μία μέθοδο που μπορεί κάλλιστα να υποκαταστήσει, αλλά όχι να αντικαταστήσει την δια ζώσης. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει, να βελτιώνεται με σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία, αλλά ταυτόχρονα να αναγνωρίζονται τόσο οι δυνατότητες, όσο και οι προφανείς περιορισμοί της. Σε μία εποχή που η έννοια του “κλασικού” συγχέεται με το αναχρονιστικό και το μοντέρνο υπερτερεί του “παλιού”, η εξίσωση των πάντων γίνεται σχετικά εύκολα.
Η πανδημία θα αποτελέσει μία καλή αφορμή για πολλές αναγκαίες αλλαγές και μία χρήσιμη δικαιολογία για αχρείαστες συζητήσεις. Για αυτόν το λόγο, πριν αποφασίσουμε για την έλευση των ψηφιακών πανεπιστημίων, ας συζητήσουμε πρώτα για το μέλλον της εκπαίδευσης εν γένει. Ας οραματιστούμε την επόμενη γενιά επιστημόνων που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τρέχοντα, καίρια προβλήματα όπως η κλιματική κρίση, οι κοινωνικές ανισότητες, η σύγχρονη σκλαβιά και η επερχόμενη φτωχοποίηση λόγω της πανδημίας. Τα πανεπιστήμια οφείλουν να θέσουν τα σωστά όρια μεταξύ της δια ζώσης και ψηφιακής διδασκαλίας. Οι φοιτητές οφείλουν να γνωρίζουν την διαφορά ανάμεσα στις δύο μεθόδους και να επιλέγουν συνειδητά τα προγράμματα σπουδών τους. Ανάλογοι διαχωρισμοί είναι χρήσιμοι για να μπορούμε να συνεχίσουμε να προσφέρουμε υψηλής ποιότητας εκπαίδευση σε αληθινά σκεπτόμενους ανθρώπους.
Στο πανεπιστήμιο όπου εργάζομαι, καλωσορίσαμε και φέτος όλους τους φοιτητές μας με πλατιά χαμόγελα. Δεν τα είδαν, αλλά τα ένιωσαν. Η αμοιβαία προσμονή για τις περιορισμένες διαλέξεις αναδεικνύει την υπεροχή του αμφιθεάτρου έναντι της οθόνης. Εάν άφησε ένα καλό η πανδημία στο πανεπιστήμιο, αυτό είναι η υπενθύμιση της κλασικής αξίας της δια ζώσης εκπαίδευσης και της διαχρονικής, ανώτερης ποιότητάς της.
*Ο Δρ Κάρολος Παπαδάς είναι επίκουρος καθηγητής Μάρκετινγκ και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος “Global Marketing” στο Πανεπιστήμιο του York του Ηνωμένου Βασιλείου.