Ο COVID-19 έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως ένας «δημοκρατικός ιός» που πλήττει εξίσου φτωχούς και πλουσίους, ακόμη και πρίγκηπες. Ωστόσο, οι συνέπειες αυτής της πανδημίας δεν είναι οι ίδιες για όλους. Αν είσαι ανασφάλιστος, αν δεν έχεις άλλη επιλογή από τον συνωστισμό των μέσων μαζικής μεταφοράς, αν δεν έχεις την πολυτέλεια να χάσεις το μεροκάματο για να κάνεις καραντίνα, έχεις πολλές πιθανότητες να βρεθείς αντιμέτωπος με τον ιό. Και ακόμη περισσότερες να είσαι ο μεγάλος χαμένος αυτής της κρίσης, έστω κι αν βγεις νικητής στη μάχη με την ασθένεια. Μπορεί λοιπόν ο covid να μην κάνει διακρίσεις, αλλά σίγουρα μεγεθύνει τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες που κυμαίνονται σε εξωφρενικά επίπεδα σε όλο τον πλανήτη.
Φέτος, την περίοδο που εκατομμύρια άνθρωποι έχαναν τη δουλειά τους εξαιτίας της πανδημίας, οι περίπου δύο χιλιάδες δισεκατομμυριούχοι του πλανήτη έβλεπαν το εισόδημά τους να αυξάνεται. Σύμφωνα με στοιχεία της τράπεζας UBS και της εταιρείας ορκωτών λογιστών PwC, μόνο το τετράμηνο Απριλίου-Ιουλίου του 2020, οι 2.189 πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο αύξησαν τον πλούτο τους κατά 27,5%. Αυτή η μειονότητα, όπως υπολογίζει έκθεση της μη κυβερνητικής οργάνωσης Oxfam, τη φετινή χρονιά έφτασε να κατέχει περισσότερο πλούτο από 4,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους, δηλαδή από το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Πέρα όμως από το πρωτόγνωρο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, το 2020 αναμένεται να μείνει στην ιστορία για πολλά ακόμη αρνητικά ρεκόρ. Οι προβλέψεις των διεθνών διακυβερνητικών οργανισμών είναι ιδιαίτερα δυσοίωνες. Το Παγκόσμιο πρόγραμμα τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών εκτιμά ότι 270 εκατομμύρια άνθρωποι θα βρεθούν αντιμέτωποι με την πείνα μέχρι το τέλος του χρόνου. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας προβλέπει ότι θα χαθούν 25 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Η UNESCO εκτιμά ότι η μείωση των ΑΕΠ θα στοιχίσει τουλάχιστον 210 δισεκατομμύρια δολάρια από τους προϋπολογισμούς για την εκπαίδευση το επόμενο έτος, ενώ η πανδημία έχει ήδη κρατήσει εκτός εκπαίδευσης 290 εκατομμύρια παιδιά. Τέλος, η Παγκόσμια Τράπεζα αναμένει για πρώτη φορά τα τελευταία 25 χρόνια αύξηση της ακραίας φτώχειας, δηλαδή του αριθμού των ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από 1,9 δολάρια τη μέρα.
Και μπορεί η πλειοψηφία των φτωχότερων ανθρώπων να ζει μόλις σε 5 χώρες της Ασίας και της Αφρικής, δηλαδή σε αναπτυσσόμενες χώρες του λεγόμενου Νότου, ωστόσο η φτωχοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός απειλούν πλέον και ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που ζουν σε αστικά περιβάλλοντα σε αναπτυγμένες χώρες στον πλούσιο «Βορρά». Για παράδειγμα, στη Νέα Υόρκη, την πόλη όπου ζουν οι περισσότεροι δισεκατομμυριούχοι, 3,4 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το 50% των ενηλίκων, σύμφωνα με στοιχεία του οργανισμού Robinhood, έχει ζήσει κάτω από το όριο της φτώχειας τουλάχιστον για ένα από τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, οι 21 δισεκατομμυριούχοι της Μέσης Ανατολής, που είδαν τον πλούτο τους να αυξάνεται κατά δέκα δισεκατομμύρια από την αρχή της πανδημίας, συγκέντρωναν καθημερινά 63 εκατομμύρια δολάρια. Ποσό, σύμφωνα με την Oxfam, διπλάσιο του ποσού που απαιτείται για την αποκατάσταση της ζημιάς που προκλήθηκε από την έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού τον Αύγουστο.
Ωστόσο, αυτή η εξωφρενική συγκέντρωση πλούτου στα χέρια των λίγων, προϊόν κυρίως της τελευταίας δεκαετίας, δε φαίνεται να ταρακουνά αρκετά τις περισσότερες κυβερνήσεις στον κόσμο που εξακολουθούν να έχουν ως πρώτο τους μέλημα τη «διάσωση της οικονομίας». Τι σημαίνει όμως διάσωση της οικονομίας και γιατί είναι πιο σημαντική από εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές που χάνονται κι έναν πλανήτη που καταστρέφεται; Ο covid μας έκανε τη χάρη να μας δείξει πόσο λανθασμένο είναι το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθούμε. Πόσο λάθος είναι να θεωρούμε τις επενδύσεις σε δημόσιες υπηρεσίες, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, μέρος του προβλήματος και όχι μέρος της λύσης. Πόσο λάθος ήταν η επιλογή των κυβερνήσεων στην τελευταία οικονομική κρίση να διασώσουν τις τράπεζες και τις μεγάλες επιχειρήσεις, μεγιστοποιώντας τα κέρδη μιας μικρής μειοψηφίας και οδηγώντας τη μεγάλη πλειοψηφία στη φτωχοποίηση.
Στην ActionAid εδώ και περίπου μισό αιώνα δουλεύουμε μαζί με τους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες φτώχειας και αποκλεισμού για να καταπολεμήσουμε αυτή την κατάφορη αδικία που λέγεται φτώχεια. Μέσα από την εκπαίδευση, την ψυχολογική, οικονομική και νομική υποστήριξη αλλά και τη συλλογική δράση, δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για να μπορέσουν οι άνθρωποι να σταθούν στα πόδια τους, να αλληλοϋποστηριχθούν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Θεωρώντας τη φτώχεια ως μια παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν πρέπει να αφήσουμε τον Covid-19 να γίνει η νέα δικαιολογία για μείωση των προϋπολογισμών για δημόσια υγεία και εκπαίδευση, για οπισθοδρόμηση των κοινωνικών κατακτήσεων, για περιορισμούς στη δράση των φορέων της κοινωνίας των πολιτών.
Αυτή η πανδημία πρέπει να γίνει η αφορμή για να απαιτήσουμε περισσότερη διαφάνεια και λογοδοσία των κέντρων λήψης αποφάσεων. Για να διεκδικήσουμε την αύξηση των φόρων των εταιρειών που επιτρέπουν στους εκατομμυριούχους να γίνουν δισεκατομμυριούχοι. Για να πιέσουμε τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές με γνώμονα τον σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Αυτή η πανδημία πρέπει να γίνει η αφορμή για να πάμε μπροστά και όχι πίσω. Κι αυτή η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της φτώχειας ας μη γίνει η αφορμή για μια ακόμη ευχή αλλά για έναν αγώνα που πρέπει να κάνουμε όλοι μαζί με τους ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της φτώχειας.
*Η Ασπασία Κάκαρη είναι υπεύθυνη του Τμήματος Επικοινωνίας, Συνηγορίας και Εκστρατειών της ActionAid.