Είναι κατανοητό ότι και μόνον στο άκουσμα της λέξης «μετάλλαξη» οι πολίτες ανησυχούν. Ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με έναν ιό που έχει προκαλέσει μια πρωτόγνωρη πανδημία όπως αυτή που βιώνουμε. Ωστόσο, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η μεταλλαξιμότητα είναι μία φυσιολογική εξελικτική διαδικασία για όλους τους ιούς και ότι οι περισσότερες μεταλλάξεις τους είναι, όπως λέμε στην ιολογία, «δηλητηριώδεις», δηλαδή φονικές, όχι για τον άνθρωπο ως ξενιστή, αλλά για τους ιούς. Κάποιες άλλες είναι ουδέτερες, δεν έχουν δηλαδή άμεσα ορατές επιδράσεις, ενώ ελάχιστες είναι επωφελείς για τους ιούς. Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ότι οι κορωνοϊοί, παρά το πολύ μεγάλο γονιδίωμά τους, μεταλλάσσονται πιο αργά σε σύγκριση με άλλους RNA ιούς, όπως ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) ή οι ιοί γρίπης. Ετσι, στο γονιδίωμα του SARS-CoV-2, το αίτιο της τρέχουσας πανδημίας, καταγράφονται περίπου δύο μεταλλάξεις τον μήνα. Αυτό σημαίνει ότι δύο στελέχη του SARS-CoV-2 που έχουν απομονωθεί από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη διαφέρουν, κατά μέσον όρο, μόνο σε 10 βάσεις RNA από τις 29.903 που απαρτίζουν το «γιγάντιο» γενετικό υλικό του νέου κορωνοϊού.
Το αποτέλεσμα είναι ότι τα στελέχη του SARS-CoV-2 που έχουν απομονωθεί μέχρι σήμερα ουσιαστικά ανήκουν όλα στον ίδιο βιολογικό τύπο, ακόμα και αν φέρουν μικρές αλλαγές στις αλληλουχίες του γονιδιώματός τους. Από τις μεταλλαγές που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, μία όμως φαίνεται να έχει ιδιαίτερη βιολογική σημασία για τον ιό.
Η μετάλλαξη αυτή οδηγεί σε αντικατάσταση ενός αμινοξέος (από ασπαρτικό οξύ σε γλυκίνη) στην ακίδα (Spike, S) του ιού, η οποία αποτελεί και κύριο στόχο των εμβολίων τα οποία δοκιμάζονται. Η αμινοξική αυτή αντικατάσταση (D614G) εμφανίστηκε στα τέλη Φεβρουαρίου και γρήγορα επικράτησε, προφανώς επειδή επέτρεψε την καλύτερη προσαρμογή του ιού στον άνθρωπο. Ποιο ήταν το αποτέλεσμά της; Βελτίωσε την ικανότητα πρόσδεσης του ιού στον υποδοχέα του ACE2 στα επιθηλιακά κύτταρα του αναπνευστικού μας συστήματος, αυξάνοντας έτσι τη μεταδοτικότητα αλλά και τη μολυσματικότητά του. Τα τελευταία in vitro και in vivo πειραματικά δεδομένα έρχονται να το επιβεβαιώσουν.
Ομως, υπάρχουν ενδείξεις ότι η ενίσχυση της μολυσματικότητάς του έχει για τον ίδιο τον ιό ένα παράπλευρο αλλά σημαντικό «ενεργειακό» κόστος: την αυξημένη ευαισθησία του στα αντισώματα εξουδετέρωσης. Ετσι, η συγκεκριμένη μετάλλαξη φαίνεται να τον καθιστά ευκολότερο στόχο όχι μόνο για τα εξουδετερωτικά αντισώματα που προέρχονται από φυσική μόλυνση αλλά πολύ πιθανόν και για αυτά που χορηγούνται θεραπευτικά ή αναπτύσσονται μέσω των εμβολίων.
Πολύ πρόσφατα αναφέρθηκαν και άλλες παραλλαγές ή μεταλλάξεις του νέου κορωνοϊού, όπως το στέλεχος 20A.EU1 που απομονώθηκε αρχικά στην Ισπανία και στη συνέχεια εξαπλώθηκε μέσω των ταξιδιωτών σε όλη την Ευρώπη. Υπό διερεύνηση είναι το κατά πόσον η επικράτηση αυτού του στελέχους συνδέεται επίσης με αυξημένη μολυσματικότητα. Επίσης, άλλο μεταλλαγμένο στέλεχός του μεταδόθηκε σε ανθρώπους από βιζόν εκτροφής στη Δανία και αποδεικνύει την ικανότητα του ιού να προσαρμόζεται σε διαφορετικά είδη.
Στο πλαίσιο της εμβληματικής δράσης στα εργαστήρια της ιατρικής σχολής του ΕΚΠΑ, όπως και σε άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα της χώρας μας, μελετώνται στενά τα ιολογικά χαρακτηριστικά και η φυλογενετική εξέλιξη των στελεχών που απομονώνονται στη χώρα μας. Στόχος είναι η κατανόηση των βιολογικών ιδιοτήτων του, άρα και η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του νέου κορωνοϊού.
* Ο κ. Αθανάσιος Τσακρής είναι καθηγητής Μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας Ιατρικής Σχολής.