Η περίοδος της πανδημίας αποτέλεσε ένα «μάθημα» συνταγματικού δικαίου για όλους μας. Προβληματιστήκαμε, συμφωνήσαμε και διαφωνήσαμε πάνω σε δύσκολα συνταγματικά ζητήματα, κυρίως σε σχέση με τους περιορισμούς των ατομικών μας ελευθεριών. Αναδείχθηκαν ζητήματα, όπως η ύπαρξη ορίων στη δυνατότητα της κρατικής εξουσίας να επιβάλλει περιορισμούς των ατομικών μας ελευθεριών, η προστασία μας από «έξυπνες» τεχνολογικές εφαρμογές γεωεντοπισμού και συλλογής δεδομένων, η στροφή προς τις κρατικές δομές και ιδίως στο εθνικό σύστημα υγείας και πολλά άλλα.
Ο δημόσιος διάλογος γύρω από τα ζητήματα αυτά ανέδειξε όμως και ορισμένες παθογένειες όσον αφορά την αντίληψή μας για τα ατομικά δικαιώματα. Η πιο σημαντική είναι ίσως η επιλεκτική επίκληση και υπεράσπιση των δικαιωμάτων. Από τη μία, καταγγέλλουμε την κρατική εξουσία επειδή δεν λαμβάνει επαρκή μέτρα προστασίας της υγείας περιορίζοντας τα δικαιώματα των άλλων και, από την άλλη, καταγγέλλουμε με την ίδια σφοδρότητα την κρατική εξουσία επειδή περιορίζει τα δικά μας δικαιώματα.
Η καθημερινότητα φαίνεται δυστυχώς να επιβεβαιώνει την παρατήρηση αυτή. Η υποχρέωση του κράτους να προστατεύει την ανθρώπινη υγεία πρέπει μεν να περιορίζεται στο αναγκαίο μέτρο με βάση την αρχή της αναλογικότητας, έχει όμως καθολική ισχύ και δεν πρέπει να προσκρούει σε «άβατα». Το εάν δικαιολογείται συνταγματικά η γενική απαγόρευση όλων των συναθροίσεων ή μόνον αυτών όπου δεν τηρούνται τα επιβαλλόμενα μέτρα προστασίας, αποτελεί ένα συνταγματικό ζήτημα και έχει απασχολήσει ήδη τη νομολογία αλλοδαπών ανωτάτων δικαστηρίων. Εάν πάντως είναι συνταγματική η γενική απαγόρευση των συναθροίσεων, πρέπει να ισχύει και για τις τελετουργίες κάθε θρησκείας και κάθε δόγματος. Ακόμη και το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας δεν μπορεί να εξαιρεθεί. Το Σύνταγμά μας το λέει πολύ λιτά και περιεκτικά: «Κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του προς το κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους».
Ο,τι όμως ισχύει για την απαγόρευση των θρησκευτικών συναθροίσεων, ισχύει και για τις υπόλοιπες συναθροίσεις, είτε αφορούν τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου είτε τον εορτασμό της επετείου του Πολυτεχνείου. Η επίκληση των δικαιωμάτων δεν μπορεί να είναι επιλεκτική, ανάλογα με το εάν αφορά εμάς ή τους άλλους, ανάλογα με το εάν η συνάθροιση είναι σημαντική ή όχι, μεγάλη ή μικρή, επετειακή ή όχι κ.λπ. Αυτή είναι τελικά και η αξία των ατομικών δικαιωμάτων. Προστατεύουν εξίσου όλους τους φορείς του δικαιώματος χωρίς καμία διαφοροποίηση. Ισως να σπεύσει να αντιλέξει κανείς: Μα τόσο «ουδέτερα» είναι αυτά τα ατομικά δικαιώματα; Κάθε άλλο! Η ομοιόμορφη εφαρμογή ή ο ομοιόμορφος περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων, χωρίς επιλεκτικές και à la carte ευαισθησίες, έχουν πολύ βαρύ αξιακό φορτίο. Διαφυλάσσουν τόσο την ελευθερία όσο και την ισότητα. Και αυτό δεν είναι λίγο.
* Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ.