Αν χάρηκα κάτι ιδιαίτερα στη μεγάλη βόλτα που έκανα πάνω-κάτω στους ιστορικούς λόφους της Αθήνας, ήταν η αίσθηση του τοπίου μέσα στην πόλη. Μια αίσθηση που με κατέκλυσε. Ναι, ήταν κάτι μοναδικό, τόσο αναζωογονητικό και αναπάντεχο, που με γέμισε σκέψεις όχι μόνο για το τι υπάρχει γύρω αλλά κυρίως για το τι επιτρέπουμε στον εαυτό μας να βιώνει. Αν περπατήσεις και ξεχαστείς στου Φιλοπάππου, στην Πνύκα, στο Αστεροσκοπείο, και κατρακυλήσεις μετά ώς το Θησείο και χαθείς όπου θέλεις στα στενά ολόγυρα, τότε ίσως νιώσεις αυτό το μεγαλείο που είναι η Αθήνα. Μεγαλείο μέσα σε μια ασύλληπτη εκδοχή της ταπεινότητας. Ευγενής ταπεινότης, γνήσιο μέταλλο, ορυχείο αρχαίο.
Μου αρέσει να αρχίζω αυτόν τον περίπατο από το Ηρώδειο. Αν είναι να συναντήσω φίλους και να περπατήσουμε παρέα είναι ένα καλό σημείο συνάντησης, εκεί στο πλατύσκαλο ανόδου, αλλά ακόμη και αν είμαι μόνος, το Ηρώδειο είναι από μόνο του ένας φανός. Ορίζει αυθόρμητα αφετηρία και προορισμό μαζί. Ξέρω ότι με περιμένει περπάτημα, αλλά τέτοια εποχή είναι η καλύτερη ευκαιρία να χαρεί κανείς τους λόφους με την πρώτη βλάστηση του φθινοπώρου, όπως και την άνοιξη, Μάρτιο ή Απρίλιο, χαρά Θεού! Δεν χρειάζεται να ξέρεις πολλά, ούτε είναι απαραίτητο να έχεις μελετήσει χάρτες και βιβλία. Αν το έχεις κάνει τόσο το καλύτερο, αλλά αυτό που προέχει είναι να αφεθεί κανείς σε αυτό το συνταίριασμα φύσης και ανθρώπων έργα. Είναι κάτι που πάντα συγκινεί, αλλά εδώ, καθώς αρχίζουμε την ανάβαση στον λόφο των Μουσών, δηλαδή στου Φιλοπάππου, ο ίδιος ο τόπος σε τραβάει προς τα πάνω. Είναι ένα προσκύνημα.
Από το Ηρώδειο ήδη είναι ορατή η γλυπτική διαμόρφωση του Πικιώνη στο δάπεδο και στα μονοπάτια. Αυτή θα μας ακολουθήσει έως επάνω στην κορυφή του Φιλοπάππου, στην ανάβαση ανάμεσα στα πεύκα και στις «στάσεις» για ξεκούραση ή για τη θέα. Από θέα, άλλο τίποτε, αλλά πρώτα ο Πικιώνης θα μας ποτίσει με εκείνη την ποίηση που πρέπει να τη βρεις εσύ, δεν έρχεται εκείνη να σε πάρει από το χέρι. Πρέπει να είσαι ανοικτός, και προσηλωμένος. Το δίκτυο γύρω από την Ακρόπολη και τους λόφους που δημιούργησε ο Πικιώνης στα τέλη της δεκαετίας του ’50 είναι το αποτύπωμα ενός φιλοσοφικού σχεδιασμού, ένα συνταίριασμα μαρμάρου, πέτρας και τσιμέντου (ναι, και τσιμέντου και πόσο ποιητικό μπορεί να είναι και αυτό όταν η προσέγγιση είναι σχεδόν σαν μετάληψη).
Ανηφορίζοντας τον λόφο του Φιλοπάππου, η πρώτη στάση στον Αη Δημήτρη τον Λουμπαρδιάρη είναι αναπόφευκτη και γύρω από το εκκλησάκι, που ο Πικιώνης αναμόρφωσε πάνω στη μεταβυζαντινή μήτρα του, βλέπει κανείς εκείνη τη συναίρεση ιερού και γήινου, λόγιου και λαϊκού. Στο πλάι της εισόδου του ναού, αξίζει μια στάση για να μελετήσει κανείς την εξωτερική τοιχοποιία και την εκδοχή όλων των μοτίβων μιας διαχρονίας του ελληνισμού, με πέτρα και πηλό. Λογιοσύνη με λαϊκότητα. Από πάνω είναι το εγκαταλελειμμένο τουριστικό περίπτερο, αλλά ας συνεχίσουμε την ανηφόρα που είναι μεγάλη με ωραίες στάσεις για θέα προς τη θάλασσα και τη δυτική Αττική στα δεξιά, και θέα προς την Ακρόπολη, αριστερά.
Ανταμοιβή
Η διαδρομή θα φαίνεται πιο φροντισμένη στο μέλλον (σύμφωνα με προγράμματα εξωραϊσμού), αλλά αξίζει να μείνουμε στα θετικά. Η βλάστηση είναι αποτέλεσμα διαδοχικών φυτεύσεων με αττικά είδη, προπολεμικά αλλά κυρίως μεταπολεμικά. Η ανάβαση ώς το μνημείο του Φιλοπάππου ανταμείβει με θέα που προσφέρει την Αθήνα στο πιάτο.
Οι νύμφες, οι δοξασίες και η ιερότητα μιας προσωπικής περιπλάνησης
Λόφος Μουσών (Φιλοπάππου) – Πνύκα – Λόφος Νυμφών (Αστεροσκοπείο). Η τοπιογραφία των λόφων που στεφανώνει την Ακρόπολη είναι ένα αχανές πάρκο, μια ελεύθερη έκταση οριοθετημένη με πολύ διακριτικό τρόπο που μπορεί να σε βγάλει από του Μακρυγιάννη στο Θησείο αποφεύγοντας τον πεζόδρομο Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου.
Είναι μια εμβάπτιση στους λόφους με τα ιερά, τις νύμφες, τις δοξασίες, τη μαγεία, το ανορθολογικό των μύθων και την ιερότητα της προσωπικής περιπλάνησης. Κατηφορίζοντας από το μνημείο του Φιλοπάππου, ίσως από εναλλακτικό μονοπάτι, θα βγούμε και πάλι κοντά στον Αη Δημήτρη τον Λουμπαρδιάρη. Από εκεί θα κινηθούμε δεξιά στο μεγάλο διαμορφωμένο μονοπάτι που θα μας βγάλει σταδιακά στην Πνύκα.
Η διαδρομή είναι πανέμορφη μέσα στο πράσινο και στα αριστερά, στο μέσον περίπου, θα σταθούμε να δούμε από ψηλά την Κοίλη Οδό, μια πλατιά εμπορική οδό όπου διακρίνονται οι αυλακιές από τους τροχούς (οι ροδακιές κατά τον Τίτο Πατρίκιο). Λίγο πιο κάτω, ανάμεσα στα δένδρα, προσπαθήστε να διακρίνετε το στέγαστρο το ΚΠΙΣΝ στο Δέλτα. Αν η μέρα είναι καθαρή, το άνοιγμα προς τη θάλασσα συγκινεί (θυμίζει όσα είχε περιγράψει ο Αντερσεν όταν είχε ανεβεί στην Ακρόπολη).
Στο μεγάλο πλάτωμα της Πνύκας, η θέα προς τον Ιερό Βράχο αλλά και τον Λυκαβηττό και το κέντρο της Αθήνας που απλώνεται γοητευτικό παρά την ασφυκτική πυκνότητα. Εχουμε φτάσει στην καρδιά των τριών λόφων, στην καρδιά της διαδρομής μας, που θα μας οδηγήσει με λίγο περπάτημα ακόμη και αφού κατεβούμε μερικές απότομες σκάλες στον Λόφο των Μουσών, στο Αστεροσκοπείο.
Πρώτα και πριν ακόμη διακρίνουμε το κομψό κτίριο του Αστεροσκοπείου (που ο Θεόφιλος Χάνσεν είχε παραγγείλει να μείνει ανέπαφο, Servare Intaminatum) το ειδυλλιακό κτίριο διοίκησης, μέσα σε κήπους, μια παρένθεση του αστικού 19ου αιώνα στα αρχαία μάρμαρα. Εχουμε φτάσει στην περίμετρο του Αστεροσκοπείου που το βλέπουμε αριστερά μας, με τον τρούλο του, να στεφανώνει τον πευκόφυτο λόφο. Είμαστε στις παρυφές του Θησείου. Δεξιά, θα δείτε όμορφα νεοκλασικά σπίτια αλλά η διαδρομή μας είναι προς τα αριστερά. Σε κάποιο σημείο θα έχουμε αριστερά το Αστεροσκοπείο και δεξιά τον ναό της Αγίας Μαρίνας. Είναι ένα όμορφο σημείο, συχνά ανεμοδαρμένο, απόκοσμο, διαχρονικά αθηναϊκό. Το παλιό εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας διασώζεται επίσης, αλλά η κατηφόρα μας οδηγεί στην πλατεία γύρω από την εκκλησία.
Υπάρχει η γεύση μιας γαλανόλευκης «νησιώτικης» πλατείας, με διώροφα μεσοπολεμικά σπίτια, λουλούδια και ηρεμία ελκυστικής γειτονιάς. Ολο και κατηφορίζουμε και αν θέλουμε μπορούμε να κινηθούμε προς την οδό Ακάμαντος και να δούμε και άλλα ωραία παλιά σπίτια του Θησείου έως ότου καταλήξουμε στην Αποστόλου Παύλου. Εκεί, θα έχουμε το δίλημμα. Να πάμε προς την Αρχαία Αγορά ή προς το Μουσείο της Ακρόπολης;