Μπαίνοντας βαθύτερα στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, έρχονται μνήμες, και μέτρα, από το πρώτο. Υπάρχει διαφορά όμως: ξέρουμε πολύ περισσότερα για τον ιό και την αντιμετώπιση του, και είχαμε χρόνο για ετοιμασίες, αμφότεροι κράτος και πολίτες. Θεωρώ ότι είναι καιρός για διαφάνεια στην διαχείριση της πανδημίας, και για λύσεις που θα είναι προσαρμοσμένες στις ελληνικές ιδιαιτερότητες.
Το μεν πρόβλημα της διαφανούς επικοινωνίας χρονίζει. Ανέκαθεν αξιωματούχοι θεωρούν ότι αντιμετωπίζουν παιδάκια, όχι ενήλικες (δυστυχώς συχνότατα ο λαός ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους, φερόμενος παιδιάστικα). Τον Απρίλιο το επείγον και αβέβαιο της κατάστασης ίσως δεν επέτρεπε ανοιχτή, λεπτομερή επικοινωνία. Αυτό όμως δεν συντρέχει πια. Πρέπει να δούμε τα δεδομένα, ανοιχτά και χωρίς υπερβολές.
Ποια είναι τα καθαρά δεδομένα, ειδικά από την Ελλάδα, μια και διαφέρουμε από άλλες χώρες σε κοινωνικές συνήθειες και κλίμα; Φταίει η διασκέδαση των νέων αφ’ εαυτού; Έγινε υπερμετάδοση σε ανοιχτούς χώρους, έστω και όπου υπήρξε συνωστισμός; Δεν είναι μόνο θέμα ακεραιότητας αλλά και πραγματισμού: λανθασμένα πορίσματα δίνουν κακές λύσεις. Που στηρίζει η επιτροπή ειδικών τα συμπεράσματα της;
Ενώ δυστυχώς ο ΕΟΔΥ επιμένει να μην δημοσιεύει δεδομένα για στοιχειώδη έστω ανάλυση, διεθνώς είναι σαφές ότι οι συνθήκες διάδοσης COVID-19 είναι πολύ ευνοϊκότερες σε κλειστούς χώρους (βλ. εξαιρετική σύνοψη της El Pais, αναδημοσιευμένο στην Καθημερινή).
Μάλιστα, ούτε καν η μάσκα δεν είναι πανάκεια. Έστω συνάντηση 6 ατόμων σε γραφείο για 4 ώρες. Φοράνε όλοι μάσκα. Φεύγουν οι καλεσμένοι και ο οικοδεσπότης αφαιρεί την μάσκα, θεωρώντας ότι είναι ασφαλής; Φυσικά δεν είναι! Ακόμα και με μάσκες θα κολλούσαν 4 στα 5 άτομα! Πόσο μάλλον αν την βγάλεις σε χώρο γεμάτο ιό!
Παρομοίως συχνή περίπτωση, ο οικοδεσπότης κάθεται μόνος στο γραφείο χωρίς μάσκα, όσο περιμένει τους υπόλοιπους; Κίνδυνος θάνατος. Καθόλου περίεργο ότι στην Βρετανία σήμερα τα σούπερ μάρκετ είναι ο Νο 1 τόπος διάδοσης! Και προ εγκλεισμού, η αυξημένη διάδοση σε χώρους εστίασης/ψυχαγωγίας κατά κανόνα αφορούσε κλειστό χώρο, όχι υπαίθρια.
Ότι η διάδοση είναι τόσο ευκολότερη σε κλειστούς χώρους, ακόμα κι όταν οι άνθρωποι νομίζουν ότι φέρονται υπεύθυνα, λύνει σειρά μυστηρίων. Γιατί την γλύτωσε η Ελλάδα ως τον Οκτώβριο, παρά το γεγονός ότι η κινητικότητα των πολιτών ήταν ιδιαίτερα αυξημένη πριν καν λήξει η πρώτη καραντίνα; Γιατί τα επί μήνες γεμάτα υπαίθρια μπαρ/ταβέρνες δεν οδήγησαν σε επιδημική έκρηξη; Γιατί έχουμε τώρα τέτοια ανατροπή προς το πολύ χειρότερο, πρώτα στην βόρεια Ελλάδα με την νότια να ακολουθεί; Είναι δυνατόν να φταίει απλά η διασκέδαση των νέων, όταν το καλοκαίρι διασκέδαζαν πολύ εντονότερα;
Τα κρούσματα στις διάφορες περιοχές της χώρας, με φανερό το μεγαλύτερο πλήγμα στην Βόρεια Ελλάδα
Αν ισχύει ότι πληρώνουμε το κλείσιμο παραθύρων και ημιυπαίθριων με το που πέσει η θερμοκρασία κάτω από 20°C, τότε η στρατηγική κατά της επιδημίας θέλει τουλάχιστον ραφινάρισμα. Μιλώ για ήπια μεσοπρόθεσμη στρατηγική, που μπορεί να είναι συμπεριφορικά βιώσιμη για καιρό, πέρα από όποιους βραχυπρόθεσμους πλήρεις εγκλεισμούς χρειαστούν.
Η στροφή εναντίον των κλειστών χώρων αλλάζει πολλά. Αντί να κλείνουμε υπαίθριους χώρους, έστω ψυχαγωγίας, πρέπει να σπρώχνουμε τον κόσμο προς αυτούς, όσο υπάρχουν ελεγχόμενες αποστάσεις. Γιατί η ανθρώπινη συμπεριφορά βρίσκει υποκατάστατα. Οι συναντήσεις δεν θα σταματήσουν εντελώς, ούτε με καθολικό εγκλεισμό (σε πολυκατοικίες μένουμε σχεδόν όλοι, κανείς δεν εμποδίζει συναντήσεις με γείτονες). Υπό μερικό εγκλεισμό, κάθε συνάντηση που πια απαγορεύεται σε ανοιχτό χώρο, μπορεί να γίνει με νόμιμη αιτιολογία ή πρόφαση σε κλειστό. Αν υποθέσουμε ότι με περιορισμούς κυκλοφορίας σπρώξουμε 1 στις 5 συναντήσεις σε κλειστό χώρο, μπορεί επιδημιολογικά να είναι χειρότερο! Γιατί η διάδοση είναι πολλαπλάσια ευκολότερη.
Ο βασικός κανόνας πρέπει να είναι πλήρης απαγόρευση σε μπαρ, ταβέρνες κτλ να εξυπηρετούν σε κλειστό χώρο. Αυτό είναι ασυνήθιστο για μας, γιατί έχουμε αγάπη στο βόλεμα, ακόμα κι αν διακινδυνεύουμε βαριά ασθένεια. Σκεφτείτε το κάπνισμα, που για δεκαετίες δεχόμασταν σε κλειστούς χώρους (και ενίοτε συνεχίζει, παράνομα), χωρίς ανοιχτά παράθυρα ούτε καλό εξαερισμό, για να μην αισθανθούμε λίγο κρύο. Σε κλασική επίδειξη χρονικής μυωπίας, προτιμάμε φαίνεται τον καρκίνο από το ξεβόλεμα. Καιρός όμως να ξεβολευτούμε τώρα ενάντια στην COVID-19 παρά να περάσουμε όλο τον χειμώνα κλεισμένοι σπίτι.
Παρομοίως πρέπει να αποθαρρύνονται τα κλειστά καταστήματα, από σούπερ μάρκετ έως ψητοπωλεία. Για τα μεν, προφανώς η παράδοση κατ’ οίκον είναι λύση. Αλλά όλα τα μαγαζιά λιανικής πρέπει να έχουν και υποχρέωση παράδοσης στην εξώπορτα του καταστήματος, με φορητή πληρωμή. Γιατί να μπεις μέσα για να παραγγείλεις/πληρώσεις ένα σουβλάκι ή να αγοράσεις μια κονσέρβα τόνο;
Για να συμβούν όλα αυτά πρέπει να επικοινωνηθεί σαφώς ότι οι μάσκες δεν είναι στολές βιολογικού πολέμου – επιτρέπουν την έξοδο σωματιδίων, ειδικά όταν δεν φοριούνται σωστά. Όπως είπαμε, η παραμονή ωρών σε εντελώς κλειστό χώρο, ακόμα και με μάσκα, επιτρέπει διάδοση. Πρέπει λοιπόν το κράτος να ενθαρρύνει όλες οι συναντήσεις να γίνονται διαδικτυακά (όπως κάνουμε εδώ και μήνες στα πανεπιστήμια μας, με ακόμα και δεκάδες συμμετέχοντες). Αν κάποια συνάντηση πραγματικά πρέπει να γίνει από κοντά, να γίνεται σε ανοιχτό χώρο ή έστω αεριζόμενο.
Περισσότερη και καλύτερη επικοινωνία του πώς διαδίδεται ο ιός λοιπόν, και συνειδητοποίηση από πλευράς πολιτείας ότι υπάρχει σχέση υποκατάστασης μεταξύ κλειστών και ανοιχτών χώρων. Σε μια χώρα που θα μπορούσαμε να ζούμε υπαίθρια 320 μέρες τον χρόνο, ίσως είναι καλύτερο να ξεβολευτούμε λίγο, παρά να γίνουμε ερημίτες μέχρι να κατέλθει ο από μηχανής θεός του εμβολίου.
* Ο κ. Σωτήρης Γεωργανάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City, Πανεπιστήμιο Λονδίνου.