Αύριο στο εβραϊκό νεκροταφείο των Ιωαννίνων θα ενταφιαστεί η Εσθήρ Κοέν, η μία από τους δύο (έως χθες) εν ζωή Εβραίους της πόλης από τους ελάχιστους που επέζησαν του Ολοκαυτώματος.
Η Εσθήρ Κοέν είχε προκαλέσει συγκίνηση στο πανελλήνιο το 2014, όταν κατά την επίσκεψη στα Γιάννενα του τότε προέδρου της Γερμανίας, Γιοακίμ Γκάουκ, για να αποτίσει φόρο τιμής στους κατοίκους του μαρτυρικού χωριού Λυγγιάδες που σφαγιάστηκαν στην Κατοχή από γερμανικά στρατεύματα, δεν δίστασε να του καταθέσει τα μεγάλα «γιατί» που της κατέτρωγαν την ψυχή και για τα οποία, παραμονή της συνάντησης, είχε μιλήσει στην «Κ». «Αισθάνομαι περίεργα. Είμαι ταραγμένη. Θέλω να τον ρωτήσω πού βρέθηκε τόσο μίσος για να κάψουν ζωντανούς εκατομμύρια ανθρώπους επειδή έτυχε να έχουν διαφορετική θρησκεία. Πρέπει άραγε να δεχθώ τη συγγνώμη; Τίποτα δεν μπορεί να συγχωρέσει αυτό που μας έκαναν. Δεν απέμεινε συγγενής να με συνοδεύσει όταν θα πεθάνω. Δεν άφησαν κανέναν, τους έκαψαν όλους», είχε πει.
Τα λόγια της αποδείχθηκαν προφητικά. Τα έφερε η μοίρα έτσι ώστε αύριο να μην υπάρχει ομόθρησκος, δικός της, να τη συνοδεύσει έως το μνήμα. Και όχι λόγω κορωνοϊού. Από τους 1.825 Γιαννιώτες Εβραίους που μετέφεραν στο Αουσβιτς οι Γερμανοί το 1943, επέζησαν και επέστρεψαν μόνο οι εκατό και εξ αυτών πλέον εν ζωή βρίσκεται μόνο μία γυναίκα που ζει στην Αθήνα.
Ο σύζυγος της Κοέν πέθανε πριν από τρία χρόνια και η κόρη της έφυγε στις αρχές της δεκαετίας του ’60 στο Ισραήλ, όταν ένας καθηγητής της στα Γιάννενα την αποκάλεσε, όπως μας είπε η Εσθήρ, «παλιοεβραία».
Αυτός που θα μεταβεί στο νεκροταφείο για να της απευθύνει το ύστατο χαίρε είναι ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων (αριθμεί γύρω στα είκοσι μέλη νεότερης γενιάς) και δήμαρχος της πόλης, Μωυσής Ελισάφ. Αν το «γιατί;» της Κοέν απευθυνόταν στον πάστορα (προτού γίνει πρόεδρος) Γκάουκ, το μεγάλο παράπονό της είχε αποδέκτη την τοπική κοινωνία. «Οταν μας έβγαζαν από τα σπίτια μας και μας έσερναν στους δρόμους για να μας πάνε στη Γερμανία, δεν τράβηξε κανένας γείτονας ούτε το κουρτινάκι για να δει τι γίνεται…»
Με τον θάνατο της Εσθήρ Κοέν, ο κατάλογος των Ελλήνων Εβραίων – ζωντανών μαρτύρων του Ολοκαυτώματος μικραίνει. Δεν ξεπερνούν τους είκοσι οι εν ζωή και δεν θα είναι μακριά η μέρα που θα εκλείψουν. Δεν ήταν πολλοί από τους επιζήσαντες, πάντως, που με την επιστροφή είχαν το κουράγιο να αφηγηθούν αυτά που βίωσαν, και ένας από τους λόγους ήταν ότι δεν τους πίστευαν. Οι περισσότεροι βυθίστηκαν στη σιωπή και επιδόθηκαν σε σκληρό αγώνα επιβίωσης.
«Γιατί σιωπήσατε πολλά χρόνια, γιατί;» την είχα ρωτήσει. «Γιατί φοβόμασταν. Δεν μας αγάπησε κανένας, δεν μας πίστευαν, το καταλαβαίνετε αυτό;» μας είχε εξομολογηθεί, δακρύζοντας, σε μια συνέντευξη-ποταμό.