Ο σεβασμός των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία δεν αποτελεί απλή θεσμική δέσμευση του κράτους, σε συμμόρφωση διεθνών κανόνων και συμβάσεων. Πέρα από αυτό πρόκειται για ηθική υποχρέωση και ανάδειξη υψηλού επιπέδου πολιτισμού σε μια ευνομούμενη πολιτεία.
Πολύ συχνά και σε πολλούς συμπολίτες μας γεννάται το ερώτημα για τις πραγματικές συνθήκες του ελληνικού αστικού περιβάλλοντος, σε σχέση με την ασφαλή, αξιοπρεπή και αυτόνομη καθημερινότητα και διαβίωση όχι μόνο των ατόμων με αναπηρία αλλά και όλων των ευάλωτων ομάδων πολιτών – των ηλικιωμένων, των παιδιών, των γονέων που μάταια προσπαθούν να κυλήσουν ένα παιδικό καροτσάκι, των ταξιδιωτών που κουβαλάνε μια βαλίτσα, των απλών ανθρώπων που έτυχε να τραυματιστούν. Και το ερώτημα αυτό είναι φυσικά ιδιαιτέρως εύλογο, διότι πλήθος διατάξεων θεσμοθετημένων επί σειράν ετών, «διακηρύσσουν» ότι έχουν προβλέψει αν όχι τις τέλειες, τουλάχιστον πολύ καλές και σοβαρές λύσεις. Γιατί λοιπόν οι ελληνικές πόλεις κάθε άλλο παρά προσβάσιμες είναι; Εντέλει πού βρίσκεται το πρόβλημα;
Αναζητώντας την απάντηση, θα πρέπει να αναλογιστούμε τα πραγματικά στοιχεία. Και αυτά δεν είναι άλλα, παρά τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του αστικού χώρου – δηλαδή οι στενοί δρόμοι και τα ακόμα πιο στενά ή ακόμη και ανύπαρκτα πεζοδρόμια, η άναρχη και παράνομη στάθμευση, η άναρχη, χωρίς πρόγραμμα και λογική, τοποθέτηση πλήθους στοιχείων αστικού εξοπλισμού πάνω σε όλες τις εν δυνάμει ροές κίνησης πεζών, οι κακές και χωρίς συνέχεια εφαρμογές των οδηγών τυφλών, οι ράμπες ΑμεΑ χωρίς αντίκρισμα, τα δεκάδες προβλήματα των υφιστάμενων κτιρίων που κάθε άλλο παρά προσβάσιμα είναι.
Στην παραπάνω πραγματικότητα, πρέπει να προστεθεί η αδυναμία του κρατικού μηχανισμού, όλα τα προηγούμενα χρόνια, να εφαρμόσει τη νομοθεσία, να υλοποιήσει «ολιστικές» παρεμβάσεις και να προωθήσει την αλλαγή στην κουλτούρα των πολιτών.
Σήμερα, στο νέο νομοσχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας θεσμοθετούνται σοβαρές διορθωτικές διατάξεις που σχετίζονται κυρίως με τον νέο οικοδομικό κανονισμό και τις κατασκευές στον κοινόχρηστο χώρο, αλλά και για την προσαρμογή των υφιστάμενων κτιρίων, οι οποίες αποτελούν αποτελεσματικές και ευέλικτες λύσεις, ικανές να εξασφαλίσουν την προσβασιμότητα του αστικού περιβάλλοντος. Οι διατάξεις αυτές έχουν στην «καρδιά» της λογικής τους, και για να έχει οποιοδήποτε νόημα κάθε παρέμβαση, την εφαρμογή της «προσβάσιμης αλυσίδας» – δηλαδή σειρά αλληλένδετων και συμπληρωματικών διαμορφώσεων και κατασκευών και όχι αποσπασματικά έργα χωρίς συνέχεια, λογική και προγραμματισμό.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι με το νέο νομοσχέδιο για πρώτη φορά αντιμετωπίζεται το θέμα στην πηγή του προβλήματος: στη δυνατότητα να εφαρμοστούν τόσο οι ισχύουσες διατάξεις όσο και νέες βελτιωμένες και συμπληρωματικές, τοις πράγμασι! Το χωροταξικό νομοσχέδιο ενεργοποιεί με τις διατάξεις του τον απαραίτητο διοικητικό μηχανισμό, ο οποίος παρότι προβλεπόταν στον πρόσφατο νόμο 4495, δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα να ενεργοποιηθεί και να ανταποκριθεί στο ύψος των περιστάσεων. Ο μηχανισμός αυτός θα αναλάβει να συντονίσει και να συνδράμει την εφαρμογή της νομοθεσίας ξεκινώντας από την κάθε περιφέρεια, με τη σύσταση «βελτιωμένων» περιφερειακών επιτροπών προσβασιμότητας. Με τις σχετικές διατάξεις επαναπροσδιορίζονται τόσο η σύνθεση της κεντρικής επιτροπής προσβασιμότητας του ΥΠΕΝ και των περιφερειακών επιτροπών προσβασιμότητας, όσο και οι αρμοδιότητές τους, με τρόπο που θα εξασφαλίζει την άρτια ανταπόκρισή τους.
Ο τελικός στόχος είναι η καθολική προσβασιμότητα στα κτίρια και στον κοινόχρηστο δημόσιο χώρο για τα άτομα με αναπηρία και για τα εμποδιζόμενα άτομα, και τελικά για όλους μας, σε ένα περιβάλλον που σέβεται τους πολίτες και τα δικαιώματά τους. Αμέσως μετά την ψήφιση του χωροταξικού νομοσχεδίου θα υπογραφεί η κοινή υπουργική απόφαση που είναι ήδη έτοιμη και θα περιλαμβάνει τις τεχνικές οδηγίες σχεδιασμού αστικών οδών και κοινόχρηστων χώρων. Επομένως, οι δήμοι θα διαθέτουν πλέον σύγχρονα εργαλεία σχεδιασμού για να αξιοποιήσουν τα χρηματοδοτικά προγράμματα του Πράσινου Ταμείου, του «Αντώνης Τρίτσης» και του ΕΣΠΑ, με στόχο οι ελληνικές πόλεις να αλλάξουν και η βιώσιμη προσβασιμότητα να γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας.
* Ο κ. Ευθύμης Μπακογιάννης είναι επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ, γενικός γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος.