Είναι πολλές οι συγκινήσεις που προσφέρει ένας περίπατος σε γνώριμα μέρη, όταν τα βλέπεις μέσα από ένα πρίσμα διαφορετικό. Πριν από λίγες ημέρες «σκόνταψα» διαδικτυακά πάνω σε έναν διαδραστικό χάρτη της ΕΥΔΑΠ, που χρησιμοποιώντας τα δίκτυα ύδρευσης της Αθήνας συνδέει σημεία της ως σταθμούς ενός conceptual υδάτινου ταξιδιού. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Εθνικός Κήπος, η οδός Αρδηττού, οι Λεωφόροι Αμαλίας και Βασιλίσσης Ολγας συνθέτουν μια θεματική διαδρομή, που οι στάσεις της λειτουργούν ως γέφυρες του παρελθόντος με το παρόν της πόλης.
Με αφετηρία τη σύγχρονη δημόσια βρύση της ΕΥΔΑΠ στην αρχή της Ερμού, γεμίζουμε τα παγούρια μας και ανηφορίζουμε προς την Οθωνος. Στη συμβολή της με την Αμαλίας, βρισκόταν η Πύλη της Μπουμπουνίστρας, μέρος του τείχους του Χασεκή που περιέκλειε την Αθήνα στις αρχές του 19ου αιώνα. Τίποτα δεν υπάρχει που να παραπέμπει σήμερα σε αυτήν παρά η ζωγραφική απεικόνισή της από τον Ιρλανδό περιηγητή Εντουαρντ Ντόντουελ (1805). Η Πύλη πήρε το όνομά της από τα νερά της ομώνυμης πηγής, τα οποία «μπουμπούνιζαν» ορμητικά, καθώς κατέβαιναν από τους Αμπελοκήπους. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από αρχαία οικοδομήματα, μεταξύ των οποίων το μαρμάρινο επιστύλιο του πρόπυλου της Αδριάνειας Δεξαμενής στον Λυκαβηττό. Μέρος του βρίσκεται «κρυμμένο» στον Εθνικό Κήπο, όπου και θα το αναζητήσουμε λίγο αργότερα.
Κατευθυνόμαστε προς τη Βασιλίσσης Σοφίας. Η βόρεια είσοδος του Εθνικού Κήπου, που οδηγεί στον χώρο των ψηφιδωτών δαπέδων της βόρειας πλευράς, τα οποία κατά μία εκδοχή ανήκαν σε ρωμαϊκό βαλανείο (λουτρό), είναι προσωρινά κλειστή λόγω εργασιών συντήρησης. Μπαίνουμε από την είσοδο της Ηρώδου Αττικού και μετά τη λίμνη με τις πάπιες κάνουμε δεξιά για μια στάση στην πέργκολα-σιδερένια ομπρέλα, που κάποτε ήταν μαγκανοπήγαδο – εξ ου και το κυκλικό σχήμα της. Κάτω από τον Κήπο περνάει το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο, το οποίο –αν και φραγμένο– λέγεται ότι αρδεύει ακόμη με μικρές ποσότητες το φρεάτιο-δεξαμενή της «ομπρέλας». Συνεχίζουμε με νότιο προσανατολισμό. Διασταυρωνόμαστε με δρομείς και περιπατητές και επιδιδόμαστε σε ένα αυτοσχέδιο κυνήγι θησαυρού: σε ένα μυστικό σημείο, αγκαλιασμένο από την πυκνή βλάστηση, πίσω από την προτομή του ευεργέτη Ιωάννη Γ. Εϋνάρδου, ανακαλύπτουμε το επιστύλιο της Αδριάνειας δεξαμενής με τη ρωμαϊκή επιγραφή.
Βγαίνοντας ξανά στην Αμαλίας, σταματάμε στον αρχαιολογικό χώρο του Ρωμαϊκού Λουτρού (τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ.). Τμήμα του εντοπίζεται εντός του Κήπου και επί της Αμαλίας και αποκαλύφθηκε με αφορμή την κατασκευή φρέατος εξαερισμού του μετρό. Παίρνουμε τη στροφή για τη Βασιλίσσης Ολγας και, με το βλέμμα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, ταξιδεύουμε στο 1931, όταν εγκαινιαζόταν το πρώτο δίκτυο ύδρευσης της Αθήνας από τον Μαραθώνα. Ανάμεσα στις αρχαιότητες είχε χωροθετηθεί σημείο επίδειξης, με τον πίδακα νερού να είναι τόσο εντυπωσιακός που «ο Δίας θα θύμωνε βλέποντάς τον να φτάνει ψηλότερα απ’ τους στύλους του ναού του», σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής. Από εδώ περνούσε και η πορεία του δικτύου θαλασσινού νερού που είχε δημιουργήσει η αμερικανική «Ούλεν» για κατάβρεξη των δρόμων και χρήση από τα δημόσια λουτρά. Συνεχίζοντας προς την Αρδηττού, μαθαίνουμε πως το σιντριβάνι στον κήπο του Ζαππείου υπήρξε το πρώτο της Αθήνας. Κατασκευάστηκε το 1931 για τους σκοπούς των εγκαινίων του έργου ύδρευσης της πρωτεύουσας από τον Μαραθώνα. Στρίβοντας δεξιά στην Αρδηττού, μετά το Ολυμπιακό Κολυμβητήριο του Ζαππείου, δρασκελίζουμε τον βράχο που «κόβει» το πεζοδρόμιο στη μέση – δεν πρόκειται για έναν κοινό βράχο αλλά για ιερό του θεού Πάνα. Προσεγγίζουμε τον περίβολο του ναού της Αγίας Φωτεινής. Απέναντί μας, όπου το ανάγλυφο του εδάφους βαθαίνει, βρισκόταν η κρήνη Καλλιρρόη, από την οποία έπαιρναν νερό οι κόρες της Αθήνας για το γαμικό λουτρό τους. Ανάμεσα στα δένδρα, προβάλλει η τρίτοξη γέφυρα του Ιλισού, έργο του Οθωνα, κάτω από την Αθανασίου Διάκου. Τέλος διαδρομής, με τον πολυσύχναστο δρόμο να «πατά» πάνω σε ένα κομμάτι της αθηναϊκής ιστορίας, που δεν φροντίσαμε όπως του έπρεπε.
Αρδεύοντας τον Εθνικό Κήπο
Τα υπόγεια νερά της περιοχής όπου σχεδόν συναντιούνται Ιλισός, Ηριδανός, Πεισιστράτειο Υδραγωγείο και το δίκτυο Τσακουμάκου (που μετέφερε νερό επί Τουρκοκρατίας) συνετέλεσαν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη και άρδευση του Εθνικού Κήπου. Ωστόσο, δεν έλειπαν τα προβλήματα, καθώς την εποχή εκείνη τα υδάτινα αποθέματα ήταν περιορισμένα. Λέγεται μάλιστα πως τις ώρες που ποτίζονταν τα φυτά του Κήπου, διακοπτόταν η παροχή νερού στην πόλη, γεγονός που προκαλούσε έντονες διαμαρτυρίες. Ενδεικτικό είναι το δηκτικό σχόλιο του Γάλλου συγγραφέα Εντμόν Αμπού: «Οι Αθηναίοι υποφέρουν, αλλά η χλόη έχει πολύ καλώς εις την υγείαν την».
Τοπόσημα και μία άλλη εποχή μέσα από την εφαρμογή «Ανθρώπων Νερό»
Η ψηφιακή εφαρμογή «Ανθρώπων Νερό» σχεδιάστηκε το 2017 από την ΕΥΔΑΠ, στο πλαίσιο της εκπροσώπησης της Αθήνας στη Διεθνή Biennale Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας της Σεούλ. Προϊόν σύμπραξης τριών διαφορετικών υπηρεσιών –Αξιολόγησης και Υποστήριξης Νέων Δραστηριοτήτων, Αρχείου Μελετών και Προδιαγραφών, Διεύθυνσης Επικοινωνίας– φέρνει στο προσκήνιο το πλούσιο ιστορικό αρχείο της ΕΥΔΑΠ, ενώνει τοπόσημα και διαφορετικές εποχές. Θα είχε όμως και τα φόντα, εάν μπορούσε να υποστηριχθεί και να εξελιχθεί περαιτέρω, να λειτουργήσει και ως εκπαιδευτικό εργαλείο, φωτίζοντας πτυχές της εξελικτικής πορείας της Αθήνας μέσα από την ιστορία των δικτύων ύδρευσής της. Ο χάρτης προσφέρει στον χρήστη τη δυνατότητα να μαρκάρει πάνω του δύο διαφορετικά σημεία της επιλογής του και να τα δει να συνδέονται ψηφιακά μέσα από εικόνες αρχείου και σύγχρονο φωτογραφικό υλικό, συνοδευόμενα από τις αντίστοιχες κειμενολεζάντες-πληροφορίες. «Είναι ουσιαστικό το να μπορέσουμε να αντιληφθούμε την πόλη μέσα από τη σχέση της με το νερό, πράγμα που στην Αθήνα δεν συμβαίνει γιατί νερό δεν βλέπουμε στην πόλη, παρά μόνο φτάνοντας στη θάλασσα. Εφηύραμε λοιπόν ένα παιχνίδι –γιατί στην πραγματικότητα τα παλαιά με τα νεότερα δίκτυα νερού της πρωτεύουσας δεν συνδέονται–, παίρνοντας ως δεδομένο ότι τα δίκτυα εξ ορισμού ενώνουν συνθήκες και καταστάσεις», σημειώνει ο Γιώργος Σαχίνης, προϊστάμενος της Υπηρεσίας Αξιολόγησης και Υποστήριξης Νέων Δραστηριοτήτων. «Πατώντας πάνω σε δύο διαφορετικά σημεία του χάρτη, δημιουργείται ένας διάλογος. Αυτή ήταν και η κεντρική ιδέα πίσω από την εφαρμογή: τα δίκτυα ύδρευσης να γίνουν, έστω και για λίγο, δίκτυα σκέψης. Να μας πάνε όλους ένα βήμα παρακάτω». (www.eydap.gr/gis)
Ταυτότητα διαδρομής
Απόσταση: 4 χλμ.
Διάρκεια: 1 ώρα και 20 λεπτά.
Ανύψωση: 24 μ.
Μέση ταχύτητα: 3,1 χλμ. / ώρα.
Θερμίδες 350 kcal.