Το 2021 είναι έτος αφιερωμένο στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, πόσοι ωστόσο γνωρίζουν ότι ένα πάρκο της Αθήνας είναι αφιερωμένο στους πρωταγωνιστές της; Τους Ελληνες που οραματίστηκαν μια Ελλάδα ελεύθερη και αγωνίστηκαν με πάθος δίχως να εγκαταλείψουν τον στόχο τους, ακόμα και τις στιγμές που όλα έδειχναν μάταια. Το Πεδίον του Αρεως είναι το μεγαλύτερο πάρκο της πρωτεύουσας (αν και διοικητικά δεν ανήκει στον Δήμο Αθηναίων) με έκταση περίπου 280 στρέμματα.
Για όσους ζούσαν σε Εξάρχεια, Πολύγωνο, Γκύζη, Κυψέλη και τις περιοχές κάτω από την Ομόνοια ήταν «η διαφυγή τους», η πιο κοντινή στην πόλη εξοχή. Εδώ έπαιξαν, διασκέδασαν, ερωτεύτηκαν, παντρεύτηκαν και βάφτισαν τα παιδιά τους στις δύο εκκλησίες που υπάρχουν μέσα στο πάρκο. Οι υπόλοιποι –κυρίως οι άνω των σαράντα– το γνωρίσαμε από τις προεκλογικές πολιτικές συγκεντρώσεις, τις παραστάσεις στο Αλσος και τον αθλητικό σύλλογο του Πανελληνίου.
Δυστυχώς, για μεγάλο διάστημα το πάρκο είχε εγκαταλειφθεί, και χάνοντας τη ζωντάνια του έπαψε να είναι ελκυστικό και ασφαλές για τους επισκέπτες. Τελικά το 2008 αποφασίστηκε η ανάπλασή του (που ολοκληρώθηκε το 2010 από το αρχιτεκτονικό γραφείο Τομπάζη) με σκοπό τη δημιουργία ενός χώρου περιπάτου και πρασίνου, όπου οι άνθρωποι θα εμπνέονται από το ένδοξο παρελθόν των ηρώων του και θα μπορούν να αθληθούν, να περπατήσουν, να το κατοικήσουν ξανά. Ας μην ξεχνάμε ότι η ταυτότητα ενός χώρου διαμορφώνεται από τους ανθρώπους του.
Το μοναδικό μνημείο
Το επισκέφθηκα μεσημέρι καθημερινής και θεώρησα ότι λόγω τηλεργασίας και τηλεκπαίδευσης δεν θα είχε κόσμο. Λάθος εκτίμηση. Από μωρά στα καρότσια μέχρι ηλικιωμένοι σε αμαξίδια έκαναν τον περίπατό τους, έπαιζαν σκάκι στα παγκάκια, διάβαζαν ή απλώς συζητούσαν και απολάμβαναν τον μεσημεριανό ήλιο. Τα παιδιά έπαιζαν μπάλα, βόλεϊ, έκαναν ποδήλατο με τον μπαμπά, προπονούνταν στα πατίνια και το σκέιτμπορντ. Μπήκα από την είσοδο στη συμβολή της λεωφόρου Αλεξάνδρας με τη Μαυροματαίων όπου επί της υποδοχής βρίσκεται ο ανδριάντας του βασιλέως Κωνσταντίνου Α΄. Στην Ελλάδα είναι το μοναδικό μνημείο μονάρχη που διατηρήθηκε και αυτό γιατί αναγνωρίστηκαν οι αγώνες του στρατηλάτη Κωνσταντίνου στους Βαλκανικούς Πολέμους. Με την αστική ταυτότητα των γύρω περιοχών να έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία είκοσι χρόνια –η Κυψέλη, τα Πατήσια, η Λεωφόρος Αλεξάνδρας δεν έχουν την αίγλη παλαιότερων εποχών– προσπάθησα να καταλάβω την «ανθρωπογεωγραφία» των επισκεπτών του.
Επειτα από μιάμιση ώρα μέσα στους δρόμους και τις αλάνες του πάρκου διαπίστωσα ότι, πράγματι, σε αυτό το κάτω κομμάτι μέχρι και την κεντρική πλατεία με το διάσημο αναψυκτήριο της «Γαρδένιας», συναντάς περισσότερους αλλοδαπούς, μετανάστες από ό,τι στο επάνω κομμάτι, όπου στο άνοιγμα μπροστά από το διάσημο θέατρο «Αλσος» θα δείτε κυρίως σκυλιά να παίζουν με τους ιδιοκτήτες τους στο γρασίδι. Οσο περνούσε η ώρα, όμως, αυξάνονταν μέσα στο πάρκο και οι αθλητές που επιδίδονταν σε διάφορες δραστηριότητες: κοιλιακούς κάτω από το άγαλμα της Αθηνάς, προπόνηση TRX με ιμάντες κρεμασμένους σε δένδρα, ασκήσεις γιόγκα με στρώματα κατά γης και φυσικά τρέξιμο και βάδην – σε όλους τους ρυθμούς.
«Κατά την ανάπλαση όλες οι διαφορετικές θεματικές του πάρκου –ο Ροδώνας, η Γωνιά με τις άριες, η Υδάτινη διαδρομή στα πλατάνια, ο Δρόμος των Ηρώων του 1821, κ.ά.– αντιμετωπίστηκαν με κοινή προσέγγιση. Απομακρύνθηκαν τα άρρωστα και άσχημα δένδρα και έγιναν ήπιες δομικές παρεμβάσεις. Για παράδειγμα, απομακρύνθηκε το τσιμέντο που καταχρηστικά είχε χρησιμοποιηθεί και δόθηκε έμφαση στις καμπύλες των διαδρομών με σκοπό να ενισχύεται το στοιχείο της έκπληξης στον περιπατητή», εξηγεί ο γεωπόνος και αρχιτέκτων τοπίου Ανδρέας Μπαρμπούτσης, υπεύθυνος μελέτης εφαρμογής της ανάπλασης.
Οι ταμπέλες θα σας βοηθήσουν να προσανατολιστείτε και να περιηγηθείτε με άνεση μέσα στο πάρκο. Θα διαπιστώσετε ότι δεν πραγματοποιήθηκαν όλα όπως προέβλεπε η αρχική μελέτη ανάπλασης, για παράδειγμα, ο Ροδώνας δεν αναπτύχθηκε όπως θα περίμενε κανείς και το νερό στην Υδάτινη διαδρομή δεν κύλησε ποτέ στους καταρράκτες και τα ρυάκια, όμως η συντήρηση ενός τέτοιου έργου είναι εξαιρετικά απαιτητική, γι’ αυτό θα έπρεπε να προβλεφθεί. Από την άλλη, ξαναζωντάνεψε ένα πάρκο που βρίσκεται σε διάλογο με το αστικό τοπίο και μας συνδέει με μια περίοδο της Ιστορίας αναγνωρίσιμη σε όλους τους Ελληνες, το 1821.
Από τις δύο εκκλησίες και το άγαλμα της Αθηνάς στους 600 φοίνικες
• Ο Δρόμος των Ηρώων του ’21 έχει διακοσμηθεί κατά μήκος του –και από τις δύο πλευρές– με 21 προτομές αγωνιστών της Επανάστασης. Τα γλυπτά τοποθετήθηκαν το 1935 και τα φιλοτέχνησαν γνωστοί καλλιτέχνες της εποχής.
• Μνημείο Ιερού Λόχου: Το μνημείο είναι αφιερωμένο στους πεσόντες στο Δραγατσάνη.
• Αγαλμα Αθηνάς: Το συναντάμε μόλις περάσουμε την είσοδο επί της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Στη βάση του αγάλματος υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στους Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς που πολέμησαν στο πλευρό της Ελλάδας. Ο χώρος έχει φυτευτεί με ελιές, το δένδρο της Αθηνάς.
• Μέσα στο πάρκο υπάρχουν δύο εκκλησίες: ο Ναός των Ταξιαρχών, με μια αγιογραφία ιταλικού εργαστηρίου του 1850 και στο προαύλιό του ένα μνημείο του Αλέξανδρου Υψηλάντη, και ο Ναός του Αγίου Χαραλάμπους, με αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου. Την εκκλησία έφτιαξαν, αρχικά, οι πρώτοι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή.
• Οι παραστάσεις που ανέβαιναν στο θέατρο «Αλσος» στη δεκαετία του 1950 προσείλκυαν Αθηναίους από όλες τις περιοχές. Το όνομα του επιχειρηματία Γιώργου Οικονομίδη είναι έως τις μέρες μας συνώνυμο με το θέατρο και το Πεδίον του Αρεως.
• Το 2014 υπήρχαν περίπου 400 φοίνικες στο πάρκο, σήμερα ξεπερνούν τους 600, χάρη στη συντονισμένη και έγκαιρη προσπάθεια που έγινε για την αντιμετώπιση του κόκκινου σκαθαριού.
Πληροφορίες
• Το 1900 η περιοχή χρησιμοποιούνταν από τον στρατό για ασκήσεις, γι’ αυτό και χτίστηκε παραδίπλα η Σχολή Ευελπίδων.
• Το 1934 που αποφασίστηκε η μετατροπή του σε πάρκο φυτεύτηκαν 46.000 δένδρα και θάμνοι.
• Το Πεδίον Αρεως έχει συνδεθεί έντονα με την πολιτική ζωή της χώρας. Χαρακτηριστικά εδώ πραγματοποιήθηκε το «Ανάθεμα» στον Βενιζέλο, όταν το 1916 διοργανώθηκε πορεία με τους διαδηλωτές να τοποθετούν πέτρες στη γη (στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα το άγαλμα της Αθηνάς), δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο την αντίρρησή τους για συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που πρότεινε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος – ενάντια στη βούληση του βασιλιά Κωνσταντίνου για ουδετερότητα.