Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού και τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται για την εκπόνηση εθνικού σχεδίου με 10 κεντρικούς στόχους για τη στήριξη των παιδιών σε βάθος δεκαετίας, όπως εξήγγειλε πρόσφατα ο πρωθυπουργός, το Γραφείο εθνικού εισηγητή για την καταπολέμηση εμπορίας ανθρώπων του ΥΠΕΞ υπογραμμίζει ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας το οργανωμένο έγκλημα εκμεταλλεύεται τη φτώχεια και την απόγνωση ευάλωτων παιδιών, υποβάλλοντάς τα σε ακραίες μορφές βίας. Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, παρατηρείται πρωτοφανής έξαρση κρουσμάτων σε: εμπορία οργάνων, εμπορία βρεφών, σεξουαλική εκμετάλλευση μέσω Διαδικτύου, εξαναγκαστικούς γάμους, βίαιη στρατολόγηση σε εγκληματική δράση και εξώθηση στην πορνεία και στην επαιτεία.
Η πανδημία μπορεί να βυθίσει έως και 86 εκατομμύρια παιδιά ακόμη στη φτώχεια μέχρι το τέλος της χρονιάς, σύμφωνα με κοινή μελέτη της ΜΚΟ Save the Children και της UNICEF. Το κλείσιμο των σχολείων είχε ως παρεπόμενη συνέπεια και τη διακοπή των σχολικών γευμάτων, τα οποία για πολλούς μαθητές αποτελούσαν τη βασική πηγή διατροφής. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 370 εκατ. μαθητές παγκοσμίως στερούνται τα σχολικά γεύματα λόγω των περιοριστικών μέτρων κατά της πανδημίας, γεγονός που, σύμφωνα με το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών κατά των Ναρκωτικών και του Εγκλήματος (UNODC), αυξάνει τον κίνδυνο εκμετάλλευσης των παιδιών μέσω της καταναγκαστικής επαιτείας και εγκληματικότητας. Επίσης, όσο μεγαλώνει η ένδεια, οι γονείς ενδέχεται να στραφούν στα παιδιά τους για την εξασφάλιση των προς το ζην, με αποτέλεσμα την αύξηση των εξαναγκαστικών γάμων, επιβεβαιώνοντας έτσι την τάση που είχε δείξει η κρίση του Εμπολα στην Αφρική.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι αριθμοί είναι σοκαριστικοί. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία παρακολουθεί την εφαρμογή της οδηγίας κατά της Εμπορίας Ανθρώπων (2011/36/Ε.Ε.), τα παιδιά αποτελούν σχεδόν το ένα τέταρτο όλων των θυμάτων Ε.Α. στην Ε.Ε. Η συντριπτική πλειονότητα των θυμάτων παιδιών ήταν κορίτσια (78%). Επίσης, τα κορίτσια αντιπροσωπεύουν σχεδόν τα τρία τέταρτα (69%) των θυμάτων παιδιών που προέρχονται από χώρες εκτός Ε.Ε. Περισσότερο από το 60% των θυμάτων παιδιών στην Ε.Ε. έχουν διακινηθεί με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση.
Η πανδημία COVID-19 είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της διαδικτυακής διανομής υλικού παιδικής πορνογραφίας (CSAM), η οποία ήταν ήδη σε υψηλά επίπεδα ακόμη και πριν από αυτήν, σύμφωνα με στοιχεία της EUROPOL. Αυτού του είδους η σεξουαλική κακοποίηση έχει το επιπρόσθετο χαρακτηριστικό ότι επαναλαμβάνει τη θυματοποίηση του παιδιού κάθε φορά που αναπαράγεται η σχετική εικόνα ή το βίντεο. Μάλιστα, έχουν αναπτυχθεί νέες μορφές σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών μέσω Διαδικτύου, όπως οι «delivery» ή «drive-thru» υπηρεσίες, όπου οι δράστες προσελκύουν τα παιδιά σε σεξουαλικές δραστηριότητες μέσω της οθόνης, ενώ ενδέχεται να αποθηκεύσουν στιγμιότυπο το οποίο στη συνέχεια είτε διανέμουν είτε το χρησιμοποιούν ως μέσο εκβίασης (capping). Η προσέλκυση ανηλίκων από οργανωμένα κυκλώματα έχει αυξηθεί λόγω των συνθηκών απομόνωσης κατά την πανδημία και συναντάται κυρίως σε πλατφόρμες διαδικτυακών ηλεκτρονικών παιχνιδιών και social media. Μάλιστα, κυκλοφορούν «πρακτικοί οδηγοί» προσέλκυσης ανηλίκων μέσω Διαδικτύου, όπως έχουν εντοπίσει, για παράδειγμα, οι αυστραλιανές αρχές.
Νέες μορφές εγκληματικότητας επίσης έρχονται να προστεθούν στις ήδη γνωστές, ιδιαίτερα στον τομέα της εμπορίας οργάνων. Οι οικονομικές ανισότητες καθιστούν τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού ιδιαίτερα επιρρεπείς στη συμμετοχή τους σε παράνομα δίκτυα εμπορίας οργάνων, προκειμένου να εξασφαλίζουν τα προς το ζην. Καθηλωμένοι οικονομικά και περιορισμένοι στα σπίτια τους, εξετάζουν κάθε πιθανή λύση που εμφανίζεται μπροστά τους – ακόμα και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Τα παιδιά σε κίνηση, και ιδίως τα ασυνόδευτα, εξακολουθούν να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμπορίας και εκμετάλλευσης κατά μήκος των οδών μετανάστευσης προς και εντός της Ε.Ε. Οι διακινητές χρησιμοποιούν συχνά τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης για να εντοπίσουν πιθανά θύματα και έπειτα να προχωρήσουν στην παράνομη μεταφορά τους σε μέρη όπου θα λάβουν χώρα οι πράξεις εκμετάλλευσης.
Ως βασικές συστάσεις πολιτικής αναφέρουμε την παροχή ασφαλών χώρων φιλοξενίας εξειδικευμένων για τα παιδιά θύματα εμπορίας ανθρώπων, τη διασφάλιση καθολικής πρόσβασης στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και υγείας, την παροχή ή επιμήκυνση της προσωρινής παραμονής των ανήλικων μεταναστών, καθώς και την πρόσβαση των θυμάτων στο σύστημα απονομής Δικαιοσύνης κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά και διατήρηση συναγερμού στις διωκτικές αρχές για τη δραστηριοποίηση κυκλωμάτων εμπορίας παιδιών κατά την περίοδο της καραντίνας.
Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι τα σημερινά παιδιά, αύριο μπορεί να γίνουν οι ίδιοι «χρήστες υπηρεσιών» εμπορίας ανθρώπων. Χρέος μας είναι να αποτρέψουμε μια τέτοια εξέλιξη μέσα από την εκπαίδευση και την αφύπνιση της νέας γενιάς κατά της ανησυχητικά εμφανούς ανοχής μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας στην εμπορία και εκμετάλλευση ανθρώπων. Μέσα από κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα, καθώς και την ένταξη της συμπεριληπτικής σεξουαλικής εκπαίδευσης και αναπαραγωγικής υγείας στους εκπαιδευτικούς οδηγούς, μπορεί να εδραιωθεί μια νοοτροπία που δεν θα αποδέχεται ότι η ανθρώπινη φύση και αξιοπρέπεια μπορεί να αποτελούν «παρεχόμενη υπηρεσία». Η UNICEF μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο αρωγό στην προσπάθεια αυτή, όπως επίσης το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών κατά των Ναρκωτικών και του Εγκλήματος (UNODC).
Οι συνέργειες της οργανωμένης πολιτείας και της κοινωνίας των πολιτών είναι η βάση για την επιτυχία ενός τέτοιου εθνικού σχεδίου.
* Ο κ. Ηρακλής Μοσκώφ είναι εθνικός εισηγητής για την Εμπορία Ανθρώπων του ΥΠΕΞ.