Ηταν μια δίκη ρουτίνας. Ο Πακιστανός υπήκοος που εμφανίστηκε στα μέσα Οκτωβρίου ενώπιον του Μονομελούς Εφετείου Κακουργημάτων Αθηνών κατηγορείτο για παράνομη διακίνηση ναρκωτικών κατ’ εξακολούθησιν και ήταν προσωρινά κρατούμενος για άλλες παρόμοιες πράξεις. Στην κατοχή του είχε βρεθεί ακατέργαστη κάνναβη μεικτού βάρους 3 γραμμαρίων σε ένα πλαστικό σακουλάκι. Τελικά κρίθηκε ένοχος και του επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης οκτώ ετών και πρόστιμο 10.000 ευρώ. Τι είχε μεσολαβήσει;
Καθώς δεν είχε συνήγορο επιλογής του, ο κατηγορούμενος εκπροσωπήθηκε από δικηγόρο που διορίστηκε με το καθεστώς της νομικής βοήθειας. Η υπεράσπισή του, όμως, δεν ζήτησε την αναγνώριση ελαφρυντικών, δεν προέβαλε τον ισχυρισμό της κατοχής για ιδία χρήση, ούτε παρενέβη όταν ο μοναδικός μάρτυρας κατηγορίας, ένας αστυνομικός, δεν θυμόταν πλέον την υπόθεση και απλώς επιβεβαίωνε την προανακριτική κατάθεση που του διάβαζε η εισαγγελέας. Το χρονικό της δίκης αποτυπώθηκε σε έκθεση που συνέταξε δικηγόρος, ο οποίος παρακολουθούσε από το ακροατήριο την υπόθεση στο πλαίσιο του έργου «Παρατηρητήριο για τη Νομική Βοήθεια».
Αξιολόγηση και προτάσεις
Από τον Ιούνιο μέχρι και τον Οκτώβριο (προτού επιβληθούν νέοι περιορισμοί λόγω της πανδημίας) τρεις δικηγόροι παρακολουθούσαν ως παρατηρητές δίκες κακουργημάτων σε πρώτο και δεύτερο βαθμό στην Αθήνα, για να συλλέξουν στοιχεία σχετικά με την παροχή νομικής βοήθειας, στο πλαίσιο προγράμματος το οποίο υλοποιείται από την Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Στόχος είναι μέσα σε ένα έτος να συλλεχθούν και να αναλυθούν στοιχεία από τουλάχιστον 300 δίκες. Αφού μελετηθεί και αξιολογηθεί όλο το υλικό, σκοπός είναι να προκύψουν προτάσεις σε νομοθετικό και πρακτικό επίπεδο οι οποίες θα τεθούν υπόψη των αρμόδιων φορέων και του υπουργείου Δικαιοσύνης.
Το καθεστώς νομικής βοήθειας ρυθμίζεται σήμερα από τον νόμο 3226/2004. Εκτιμάται πως περίπου 30 δικηγόροι διορίζονται κάθε εβδομάδα στο Εφετείο Κακουργημάτων της Αθήνας – αριθμός που δεν είναι αμελητέος. «Είναι κοινή διαπίστωση εδώ και χρόνια ότι το σύστημα παροχής νομικής βοήθειας στη χώρα μας, και ιδίως στον χώρο της ποινικής δικαιοσύνης, είναι πολλαπλά προβληματικό», δηλώνει στην «Κ» η Κλειώ Παπαπαντολέων, συντονίστρια του «Παρατηρητηρίου για τη Νομική Βοήθεια». Μεταφέροντας την πρώτη εικόνα που συνθέτουν μέχρι στιγμής τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει οι παρατηρητές των δικών, η κ. Παπαπαντολέων επισημαίνει ότι η πλειονότητα των δικηγόρων που διορίζονται σε κακουργήματα δικάζει επιτόπου, προετοιμάζοντας την υπόθεση μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου και ενώ αυτό δικάζει άλλες υποθέσεις.
«Δεν προσκομίζουν έγγραφα, δεν προτείνουν μάρτυρες υπεράσπισης, δεν προβάλλουν νομικούς ισχυρισμούς, δεν ζητούν ελαφρυντικά ή αναστολή της ποινής. Στις περισσότερες δε υποθέσεις όπου ο κατηγορούμενος είναι αλλοδαπός, η επικοινωνία δικηγόρου – κατηγορουμένου, η οποία γίνεται επίσης μέσα στην αίθουσα, είναι ανέφικτη καθώς δεν υπάρχει διερμηνέας. Αυτά απέχουν πολύ από αυτό που ορίζεται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ως αποτελεσματική προετοιμασία και υπεράσπιση και, φυσικά, πλήττεται ο πυρήνας του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη», λέει. «Το γεγονός ότι υπάρχουν δικηγόροι, πολλοί εξ αυτών νέοι, οι οποίοι κάνουν με ευσυνειδησία τη δουλειά τους, δεν θεραπεύει το πρόβλημα».
Σε σχετικές αναφορές παρατηρητών του προγράμματος για δίκες του Οκτωβρίου που τέθηκαν υπόψη της «Κ», αλλοδαπός κατηγορούμενος για κατοχή ακατέργαστης κάνναβης βάρους 30,4 γραμμαρίων καταδικάστηκε σε κάθειρξη 8 ετών, ενώ άλλος κατηγορούμενος για κλοπή 10 κρεμών από σούπερ μάρκετ καταδικάστηκε σε κάθειρξη έξι ετών. Στην πρώτη υπόθεση δεν υποβλήθηκε κάποιος λεπτομερής ισχυρισμός για αναγνώριση ελαφρυντικών από την υπεράσπιση και στη δεύτερη δεν υπήρχε επικοινωνία με τον κατηγορούμενο και προετοιμασία της υπεράσπισης παρότι εντός της αίθουσας ήταν διαθέσιμος ένας διερμηνέας.
Σε άλλη υπόθεση, αν και ήταν εμφανές πως ο κατηγορούμενος δεν μπορούσε να κατανοήσει επαρκώς τα ελληνικά, η υπεράσπισή του δεν επέμεινε για την παρουσία διερμηνέα. Ο κατηγορούμενος δεν καταλάβαινε απλές λέξεις στα ελληνικά, όπως «οικογένεια», «συσκευασίες», «σύζυγος» και επιβεβαίωνε σε μονολεκτικές απαντήσεις του τόσο τα λεγόμενα της υπεράσπισης όσο και της έδρας ακόμη κι αν αντέφασκαν. Αντιμετώπιζε την κατηγορία της διακίνησης καθώς πάνω του βρέθηκε ηρωίνη 6 γραμμαρίων σε μορφή σκόνης. Κρίθηκε ένοχος και του επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης έξι ετών.
Το έργο «Παρατηρητήριο για τη Νομική Βοήθεια» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014- 2021. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ιδρυμα Μποδοσάκη και η οργάνωση SolidarityNow.