«Ξέρεις να χειρίζεσαι τα κιάλια;», με ρωτάει ο Νίκος Προμπονάς της Birding in Greece. «Μην ανησυχείς, βλέπεις απέναντι τον ευκάλυπτο, κοίταξε ευθεία κάτω και εστίασε στον βράχο που μπαίνει στο νερό. Διακρίνεις ένα μαύρο πουλί, είναι Κορμοράνος». «Το βλέπω, το βλέπω», αναφωνώ παρασυρμένη από τον ενθουσιασμό. Είμαι σχεδόν βέβαιη ότι ήταν εύκολη ανάθεση. Ολα όμως έχουν βαθμό δυσκολίας, για παράδειγμα, νωρίς το πρωί το χρυσαφί χρώμα του καλαμιώνα κρύβει επιδέξια τα βραχάκια. Τα μάτια χρειάζονται χρόνο προσαρμογής για να ξεχωρίσουν λεπτομέρειες. Είκοσι λεπτά νωρίτερα είχαμε συναντηθεί στην είσοδο του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευθύνης «Αντώνης Τρίτσης» επί της Φυλής – κεντρική θεωρείται εκείνη από τη Λεωφόρο Δημοκρατίας. Το πάρκο βρίσκεται ανάμεσα στους Δήμους Ιλίου, Αγίων Αναργύρων και Καματερού και αποτελεί τμήμα ενός κτήματος 2.500 στρεμμάτων. Εκτάσεις που αποκτήθηκαν κατά την περίοδο του Οθωνα και αποτέλεσαν ένα Πρότυπο Κέντρο Γεωργίας και Κτηνοτροφίας.
Ο Νίκος Προμπονάς, μέλος της Επιτροπής Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων, παρατηρεί τα πουλιά για περισσότερο από 40 χρόνια και δέχθηκε πρόθυμα να με μυήσει στο χόμπι της παρατήρησής τους, ανατρέποντας ευχάριστα όλα όσα φανταζόμουν, όπως ότι θα στεκόμαστε ακίνητοι και αμίλητοι ή ότι αφού δεν έχει δράση, θα είναι –μάλλον– βαρετό. Από τους πιο έμπειρους παρατηρητές στην Ελλάδα, διοργανώνει εκδρομές σε σημαντικούς βιότοπους, εξορμήσεις για παρατήρηση συγκεκριμένων ειδών, φωτογράφιση πουλιών, κ.ά. Γνωρίζει έτσι πώς να προσεγγίσει τον παρατηρητή. «Βοηθάμε τους ανθρώπους να συλλέξουν εμπειρίες και να περάσουν ευχάριστα», λέει. Ξεκινώντας τον δικό μας περίπατο παρατήρησης, μου πρότεινε να κάνουμε τη μικρή διαδρομή ενός χιλιομέτρου, που έχουν σχεδιάσει στο πάρκο, και όχι τη μεγάλη των τριών χιλιομέτρων, ώστε να δω και να ακούσω πουλιά, χωρίς να κουραστώ. Ναι, μαθαίνεις και να ακούς τα πουλιά. Οι έμπειροι παρατηρητές αφουγκράζονται όχι μόνο το κρώξιμο, αλλά και τον ήχο των φτερών, το πέταγμά τους και άλλες συνήθειες, για να μάθουν να τα αναγνωρίζουν.
Μέσα στη μεγάλη λίμνη κολυμπούσαν κορμοράνοι, φαλαρίδες, νερόκοτες και μία ντουζίνα οικόσιτες πάπιες. Οταν το 1987 αποφασίστηκε η δημιουργία ενός σύγχρονου πάρκου, το υγρό στοιχείο, που σπάνιζε στην Αττική, θεωρήθηκε απαραίτητο και έτσι προχώρησαν στη διαμόρφωση τριών τεχνητών λιμνών, στα μέρη όπου παλιότερα υπήρχαν νερόλακκοι από εποχικά ρέματα. Σύντομα γέμισαν από ψαθιά, νεροκάλαμα, βατράχια και φρύνους, υδρόβια και παρυδάτια πουλιά.
Η μεγάλη διαδρομή περνάει μέσα από το πευκοδάσος, όπου κυριαρχεί η Χαλέπιος Πεύκη. Εκεί το καλοκαίρι θα συναντήσετε και Τσαλαπετεινούς. Εμείς, ωστόσο, φτάνοντας στο κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «Κέντρο της Γης», στρίψαμε αριστερά και περπατήσαμε παράλληλα με το κανάλι για να πάμε στη μεγάλη λίμνη. Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε τις εκτάσεις με τις φιστικιές, τις ελιές και τις αμυγδαλιές, όπου προσπάθησα να δω μια μικρή πράσινη φτερωτή μπαλίτσα, τον Δεντροφυλλοσκόπο – ίσα που τα κατάφερα. Ολα τα δένδρα, οι θάμνοι και οι ανοικτές εκτάσεις είναι εξίσου σημαντικά για την παρουσία των πουλιών στο πάρκο, ένα από τα τελευταία καταφύγια άγριας ζωής στην Αθήνα.
Τα μέλη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας που παρατηρούν τα πουλιά του πάρκου για μία 25ετία έχουν καταγράψει 198 διαφορετικά είδη –από τα 456 που υπάρχουν σε ολόκληρη τη χώρα. Ανάμεσά τους σπάνια είδη που ξεχειμώνιασαν ή έκαναν στάση κατά τη μετανάστευση, όπως η χαλκόκοτα, ο ήταυρος και ο πορφυροτσικνιάς. Ο πληθυσμός των υδροβίων που αναπαράγεται αυξάνεται σταθερά. Παράλληλα, είδη πουλιών ιδιαίτερα ασυνήθιστα για τον αστικό ιστό είδη, όπως ο σταχτοτσικνιάς ή ο δεντροσπουργίτης, παρατηρούνται εύκολα εδώ.
Στη μικρή λίμνη, κοντά στην 5η είσοδο, σταματήσαμε και μου έδειξε μια πανέμορφη αλκυόνη στην απέναντι όχθη. Καθόμουν στο παγκάκι και αναρωτήθηκα πόσο επηρεάζει ο θόρυβος της πόλης τα πουλιά, αλλά ο Νίκος μου εξήγησε ότι τα πουλιά έχουν «προσαρμοστεί» και ότι εκεί μέσα προστατεύονται αρκετά. Απόδειξη οι φωνακλάδες πράσινοι παπαγάλοι που υπήρχαν σχεδόν παντού! www.birdingingreece.gr
Στα μονοπάτια ενός πρότυπου Κέντρου Γεωργίας και Κτηνοτροφίας
Κατά την τουρκοκρατία στην περιοχή υπήρχαν μεγάλα τσιφλίκια που τα χρόνια της απελευθέρωσης πέρασαν σε χέρια εύπορων οικογενειών. Την περίοδο 1848-1861 η βασιλική οικογένεια συνάπτει σύμφωνα και αποκτά ένα ενιαίο κτήμα 2.500 στρεμμάτων, με σκοπό τη δημιουργία ενός πρότυπου Κέντρου Γεωργίας και Κτηνοτροφίας. Στο αγρόκτημα φυτεύτηκαν χιλιάδες οπωροφόρα και ελαιόδενδρα, 3.700 μουριές, 180 στρέμματα αμπέλια, σπάνια καλλωπιστικά φυτά από το εξωτερικό. Το 1857 με εντολή της Αμαλίας στους έξι λόφους που περιβάλλουν το κτήμα προστέθηκε ένας έβδομος τεχνητός και το κτήμα ονομάστηκε «Επτάλοφος», όπως η Κωνσταντινούπολη. Μετά το 1870, το κτήμα πέρασε σε ιδιώτες (Σίμων Σίνας, Γεώργιος Παχύς, Giovani Baptista Serpieri). Στις μέρες μας, στόχος του πάρκου είναι η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. Γι’ αυτό τον λόγο η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία υλοποιεί προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε συνεργασία με τον Οργανισμό Διοίκησης και Διαχείρισης, ώστε τα παιδιά, κυρίως, να γνωρίσουν τα πουλιά και τη ζωή στα διάφορα οικοσυστήματα. Ειδικά διαμορφωμένες εκπαιδευτικές διαδρομές – Η «Διαδρομή της Λίμνης», η «Διαδρομή του Δάσους» και η «Διαδρομή του Αγρού»– παρουσιάζουν στον επισκέπτη τα βασικά στοιχεία των τριών οικότοπων του πάρκου και πληροφορούν για τη ζωή στα αλσύλλια και στις αγροτικές καλλιέργειες. Επιπλέον, η Ορνιθολογική διοργανώνει κάθε εποχή του χρόνου ειδικά δρώμενα, όπως παρατήρηση πουλιών κατά τη μετανάστευση (Οκτώβριος και Φεβρουάριος – Μάρτιος), εκδηλώσεις, όπως τη «Γιορτή των Πουλιών» το φθινόπωρο, τα «Χελιδονίσματα» την άνοιξη και την «Ημέρα Περιβάλλοντος» το καλοκαίρι αλλά και ημέρες παρατήρησης πουλιών (birdwatching), όλο τον χρόνο, με την υποστήριξη έμπειρων ορνιθολόγων και την παροχή ειδικού εξοπλισμού (κιάλια, τηλεσκόπια, οδηγοί πεδίου).
Πότε να πάτε, τι θα δείτε
• Οι καλύτερες εποχές για να επισκεφθεί ένας παρατηρητής πουλιών την Ελλάδα είναι η άνοιξη και το φθινόπωρο, όταν οι μετακινήσεις των πουλιών είναι στην καλύτερη φάση τους. Και ο χειμώνας όμως προσφέρει ευκαιρίες για birdwatching, καθώς πολλά είδη ξεχειμωνιάζουν.
• Ο Αιγαιοτσιροβάκος, το Σμυρνοτσίχλονο, ο Πευκοτσοπανάκος, ο Μαυροπετρίτης, ο Μαυρόγυπας, ο Γυπαετός, ο Στικταετός, ο Κραυγαετός, ο Σπιζαετός, ο Αιγαιόγλαρος αποτελούν σοβαρό λόγο για να επισκεφθεί ένας birder τη χώρα μας.
• Οι έμπειροι παρατηρητές προτρέπουν τον κόσμο να αλλάζει πεδία, να προχωράει δηλαδή μέσα στον χώρο που επισκέπτεται, γιατί αυξάνονται οι πιθανότητες να δει περισσότερα πουλιά, και όχι να μένει σε ένα μέρος και να περιμένει για ώρα να εμφανιστούν τα πουλιά.