Πολλές μικρές διαδρομές, πολλές καθηλωτικές εικόνες, πολλές εστίες ενδιαφέροντος, πολλές εναλλαγές θέματος, περιλαμβάνει ο περίπατος από την είσοδο στη Βραυρώνα ώς το τέρμα του παραλιακού δρόμου της Χαμολιάς. Καταπράσινα ή υγρά λιβάδια, πυρόξανθοι αρμυρικώνες, οργωμένοι αλλά και κατάφορτοι με λαχανικά αγροί, ο σπουδαίος αρχαίος ναός της Αρτέμιδος, η παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Γεωργίου, ο μοναδικός υγρότοπος Βραυρώνας με τους 17 διαφορετικούς βιότοπους, λυγισμένοι από τον βοριά πευκώνες, πορτοκαλοκόκκινες βραχώδεις ή αμμουδερές ακτές και ο γαλάζιος ορίζοντας του Ευβοϊκού.
Διατρέξαμε όλη τη διαδρομή με μικρές παρακάμψεις μετά τις πρόσφατες βροχές, και το νερό, πρωταγωνιστής στην περιοχή από την αρχαιότητα, καθρέφτιζε με μεγαλύτερη ένταση τα εναλλασσόμενα τοπία. Ο χείμαρρος Ερασίνος, που έρρεε πανδαμάτωρ ανάμεσα σε καλλιέργειες και καλαμιώνες, είχε πλημμυρίσει χωράφια, τον ναό της Ατρέμιδος (πλημμυρίζει μετά κάθε δυνατή βροχή) και είχε δημιουργήσει λιμνούλες στον υγρότοπο πριν εκβάλει ήρεμα στον πορτοκαλόγκριζο κλειστό ρηχό κόλπο με τα δεκάδες πουλιά. Ο Ερασίνος πλημμυρίζει την περιοχή από την αρχαιότητα. Η Βραυρώνα κατοικήθηκε κατά τη νεολιθική εποχή και ήταν ένας από τους 20 δήμους που αποτέλεσαν το μετέπειτα αθηναϊκό κράτος. Ο ναός της Αρτέμιδος, που λατρευόταν στη Βραυρώνα από τον 8 αιώνα π.Χ., σταμάτησε να λειτουργεί τον 3 αι. π.Χ. όταν καταχώθηκε μετά μεγάλες πλημμύρες και η περιοχή εγκαταλείφθηκε. Ομως το ζωοποιό αυτό νερό είναι που κάνει το έδαφος εύφορο, ποτίζει τα αμπέλια, τα οποία καλλιεργούνται εκεί από την προϊστορική εποχή, τις φιστικιές, τις συκιές, τις ελιές, τα κηπευτικά, το υδάτινο στοιχείο είναι που δημιούργησε τον περίφημο προστατευόμενο (δίκτυο Natura 2000) υγρότοπο των 27 τ. χλμ.
Ξεκινάμε τον περίπατο από το πάρκινγκ του Μουσείου της Βραυρώνας και παίρνουμε τον χωματόδρομο προς τις εκβολές του Ερασίνου. Οταν συναντήσουμε στα αριστερά την πινακίδα της Ορνιθολογικής, με πληροφορίες και τον χάρτη της διαδρομής, μπορούμε να ακολουθήσουμε το σηματοδοτημένο μονοπάτι το οποίο κατευθύνεται προς την καρδιά του υγρότοπου, περνάει δίπλα από τον αρχαιολογικό χώρο του ναού της Αρτέμιδος (η βασιλική του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται λίγο βαθύτερα), και κατηφορίζει προς τις εκβολές του ποταμού. Τη διαδρομή αυτή είναι καλό να τη διατρέξει κανείς όταν ο χώρος δεν είναι πλημμυρισμένος. Πάντως, ένα ζευγάρι γαλότσες, για εκείνους που θέλουν να περιηγηθούν με προσοχή στον υγρότοπο, είναι χρήσιμες. Αν τα νερά απαγορεύουν τη διέλευση, θέα στον υγρότοπο προσφέρει η συνέχεια της χωμάτινης διαδρομής προς την παραλία.
«Είναι μια περιοχή η οποία συνδυάζει τη φύση με τον πολιτισμό, γι’ αυτό και το πρόγραμμα που υλοποιούμε εδώ και 12 χρόνια στη Βραυρώνα λέγεται “Συνύπαρξη φύσης και πολιτισμού”», σημειώνει η Ρούλα Τρίγκου, συντονίστρια επικοινωνίας της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και υπεύθυνη για το πρόγραμμα της Βραυρώνας. «Η περιοχή έχει παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτη από την αρχαιότητα έως σήμερα, καθώς απαγορεύεται η δόμηση και το κυνήγι. Και όλο αυτό το πλούσιο ψηφιδωτό βιοτόπων που εναλλάσσονται με καλλιέργειες, καλαμιώνες, θαμνώνες, βάτα και σκίνα, θαμνοκυπάρισσα, δάση πεύκης, δημιουργεί ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό, το οποίο φιλοξενεί πολλά άγρια είδη. Υπάρχει πλούσια ορνιθοπανίδα, έχουμε καταγράψει περισσότερα από 230 είδη πουλιών. Αυτή την εποχή μπορεί να δει κανείς μικροπούλια, όπως είναι οι τσίχλες, που έρχονται να διαχειμάσουν στην περιοχή, ερωδιούς – αργυροτσικνιάδες, σταχτοτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, μικροτσικνιάδες. Στους καλαμιώνες φωλιάζουν νερόκοτες, στα υγρά λιβάδια χαλκόκοτες. Είναι ωραία εποχή για να παρατηρήσει κανείς αρπακτικά, όπως οι γερακίνες, οι κίρκοι, οι φιδαετοί, να δει βραχοκιρκίνεζα, ακόμη και κύκνους, που έρχονται την περίοδο αυτή. Η παραλιακή ζώνη έχει άφθονη τροφή για γλάρους, γλαρόνια, αλκυόνες. Επίσης η περιοχή είναι πλούσια σε ερπετά, αμφίβια και μικρά θηλαστικά, έχουμε καταγράψει 17 είδη ερπετών και αμφιβίων και 22 είδη θηλαστικών, όμως αυτή την εποχή φίδια, σαύρες, χελώνες είναι σε χειμερία νάρκη, αλλά υπάρχουν αλεπούδες, κουνάβια, νυφίτσες», εξηγεί η κ. Τρίγκου.
Η Ορνιθολογική «τρέχει» όλο το πρόγραμμα προστασίας και ανάδειξης του υγρότοπου (www.ornithologiki.gr/vravrona) μαζί με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και τον Δήμο Μαρκοπούλου, με δράσεις εκπαίδευσης, ενημέρωσης, αποκατάστασης του οικοσυστήματος και ανάκαμψης της άγριας ζωής που απειλείται από τη ρίψη σκουπιδιών, λαθραλιεία και λαθραίο κυνήγι, ρύπανση με φυτοφάρμακα, διέλευση τροχοφόρων μέσα από τον υγρότοπο.
Μια οικογένεια, σκαρφαλωμένη σε ένα παλιό κτίσμα, διερευνά με τα κιάλια τον υγρότοπο. «Μόλις είδα μια οικογένεια ερωδιών, καρδερίνες και έναν κορμοράνο που ψάρευε μέσα στα νερά», λέει η μητέρα. Στις παρυφές του βάλτου μια άλλη οικογένεια με μικρότερα παιδιά θαυμάζουν τους γλάρους και τις αστραφτερές πτυχώσεις της άμμου ανάμεσα στα αλόφυτα.
Κατά μήκος της δαντελωτής ακτής στην παραλία της Χαμολιάς
Εχουμε ήδη διατρέξει τον χωματόδρομο από το μουσείο της Βραυρώνας μέχρι τις εκβολές του Ερασίνου –και ενδιαμέσως τη διαδρομή (500 μ.) μέσα στον υγρότοπο αν αυτή είναι δυνατή– και συνεχίζουμε στον χωματόδρομο δίπλα στον κόλπο. Στα αριστερά η θάλασσα, στα δεξιά το πευκοδάσος, που εναλλάσσεται με μεικτή βλάστηση από κέδρους, μυρτιές, ασφάκες.
Σε 1,3 χλμ. από την έναρξη της διαδρομής ο χωματόδρομος γίνεται μονοπάτι ανάμεσα σε μάντρες σπιτιών και ύστερα από 200 μ. καταλήγει στην παραλία του οικισμού της Νέας Βραυρώνας.
Συνεχίζουμε στον ασφαλτοστρωμένο παραθαλάσσιο δρόμο και στο 1,5 χλμ. συναντάμε την παραλία της Χαμολιάς. Ο δρόμος, που το καλοκαίρι σφύζει από αυτοκίνητα και λουόμενους, τώρα είναι άδειος, το τοπίο απαρτίζουν μόνο πεύκα, η πορτοκαλοκόκκινη βραχώδης δαντελωτή ακτή και η γκριζογάλανη θάλασσα. Πού και πού κάποιος ποδηλάτης, δύο τρεις περιπατητές, στη θάλασσα ένα μικρό ψαροκάικο και ένας λάτρης του SUP (StandUp Paddleboarding), της σανίδας πάνω στην οποία ο σέρφερ στέκεται όρθιος και κωπηλατεί. Υστερα από 900 μέτρα και κάτω από ένα κάτασπρο εκκλησάκι μέσα στην πράσινη βλάστηση, μια μικρή βραχώδης χερσόνησος. Μπροστά της, δύο βραχονησίδες και η αίσθηση ότι βρίσκεσαι κι εσύ πάνω σε νησίδα. Συνεχίζουμε τη διαδρομή για άλλα 400 μέτρα, έως την είσοδο των κατασκηνώσεων «Απόστολος Παύλος».
Στην επιστροφή, στα 1.300 μέτρα και λίγο πριν από την παραλία της Χαμολιάς, ένας χωματόδρομος στα δεξιά οδηγεί σε έναν γραφικό λοφίσκο, με ένα κιόσκι στην κορυφή, όπου μπορεί κανείς να καθίσει και να αγναντέψει τη θέα προς όλη την περιοχή της Βραυρώνας και τη γειτονική Λούτσα. Δεν κατεβήκαμε από το ίδιο μονοπάτι αλλά με κατεύθυνση την παραλία, από την οποία ένα νοητό μονοπάτι, γεμάτο με άνθη κρόκων, διατρέχει τη δεξιά βραχώδη ακτή, στο τέλος της οποίας κρύβεται, πάλι στα δεξιά, η αμμουδερή παραλία της Μικρής Χαμολιάς.
Σύνολο διαδρομής, μαζί με την επιστροφή και χωρίς τη βόλτα μέσα στον υγρότοπο, 8,6 χλμ. Μαζί με τις στάσεις, χρόνος περιπάτου, 3,5 ώρες.