Η αποφασιστικότητα του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου να μην υπάρξει σύγκρουση μεταξύ κυβέρνησης – Εκκλησίας οδήγησε στον «λειτουργικό συμβιβασμό», όπως τον χαρακτήρισε στην «Κ» κυβερνητικό στέλεχος, στο θέμα του ανοίγματος των ναών τις γιορτές των Χριστουγέννων. Ετσι απετράπη μια κρίση στην κοινωνία αλλά και εντός της Εκκλησίας, χωρίς να παραβλέπονται οι νομικές διαστάσεις του ζητήματος. Η πορεία μέχρι τον συμβιβασμό είχε τρεις τηλεφωνικές επικοινωνίες Μητσοτάκη – Ιερωνύμου, πολλές επαφές ανάμεσα στο Μέγαρο Μαξίμου και στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, ενώ υπήρξε και προσφυγή της Εκκλησίας στους λοιμωξιολόγους, για να προτείνουν πώς μπορεί να λειτουργήσουν οι ναοί χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η δημόσια υγεία. Μεταξύ αυτών ήταν, όπως ανέφερε στην «Κ» εκκλησιαστική πηγή, ο Σωτήρης Τσιόδρας και η πλειονότητα των μελών της επιτροπής των λοιμωξιολόγων που έχει συσταθεί για την πανδημία.
Από την άλλη, ένα τόσο κρίσιμο θέμα έδωσε την ευκαιρία στους δελφίνους του αρχιεπισκοπικού θρόνου να αναδείξουν και τις προσωπικές τους τακτικές, συσπειρώνοντας το «ακροατήριό» τους εντός της Εκκλησίας και στην κοινωνία.
Ειδικότερα, εν αναμονή των κυβερνητικών αποφάσεων για το τι μέλλει γενέσθαι με τη λειτουργία των ναών κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων έως και τα Θεοφάνια, η Ιεραρχία πίεζε να ανοίξουν οι ναοί με τα λιγότερο περιοριστικά μέτρα, λαμβάνοντας υπόψη τη γνώμη των γιατρών. Ωστόσο, τα αυστηρά μέτρα φύλαξης των ναών από αστυνομικές δυνάμεις –ιδίως σε μεγάλες γιορτές όπως πρόσφατα του Αγίου Ανδρέα και του Αγίου Νικολάου–, με στόχο να μην προσεγγίσουν οι πιστοί, είχαν δημιουργήσει καχυποψία. Για «Εκκλησία υπό διωγμόν» έκανε λόγο ο μητροπολίτης Κερκύρας Νεκτάριος, ενώ ο μητροπολίτης Ξάνθης Παντελεήμων κάλεσε τους πιστούς να αγνοήσουν τα μέτρα και τους ιερείς να ανοίξουν τους ναούς. Η αρχική απόφαση της κυβέρνησης (ανακοινώθηκε στις 11/12), για έως εννέα πιστούς εντός των ναών κατά τις θείες λειτουργίες των Χριστουγέννων και των Θεοφανίων, πυροδότησε ακόμη πιο έντονες αντιδράσεις μητροπολιτών. Εστω και με διαφορετικούς τόνους ρητορικής, όλοι ομονοούσαν: η κυβερνητική απόφαση οφείλει να αλλάξει. Χαρακτηριστικά, ο μητροπολίτης Κηφισίας Κύριλλος ανέφερε ότι «δεν μπορούμε να επιλέξουμε εννέα άτομα και δεν θα επιλέξουμε», προσθέτοντας ότι «η ελληνική πολιτεία θα πρέπει να καταλάβει, όπως κι εμείς καταλαβαίνουμε. Η κόπωση είναι μεγάλη και οι αντοχές φτάνουν στο τέλος».
Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ήταν επίσης ξεκάθαρος στη θέση περί επιβεβλημένης αλλαγής της απόφασης. Aλλωστε, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», μητροπολίτες είχαν έλθει σε επαφή με λοιμωξιολόγους ώστε να διαμορφώσει η Εκκλησία πρόταση προς την κυβέρνηση για τον ανώτατο αριθμό των πιστών σε κάθε θεία λειτουργία. Η πρόταση της Εκκλησίας απείχε από εκείνη που αρχικά ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση, αλλά προσέγγιζε την πρόταση που τελικά υιοθετήθηκε και ανακοινώθηκε την περασμένη Τρίτη. Τελικώς, η κυβέρνηση αύξησε τον ανώτατο αριθμό πιστών σε κάθε ναό την ώρα της θείας λειτουργίας σε 25 (και 50 για μητροπολιτικούς ναούς), πρόσθεσε μία επιπλέον θεία λειτουργία την Πρωτοχρονιά, αποφάσισε άνοιγμα των εκκλησιών για ατομική προσευχή, ενώ έδωσε τη δυνατότητα στην Εκκλησία να τελεσθούν περισσότερες λειτουργίες τα Χριστούγεννα (τέσσερις αντί για δύο) και τα Θεοφάνια (έως τρεις αντί για μία), με στόχο να εκκλησιάζονται περισσότεροι πιστοί. Μάσκα και αποστάσεις θεωρούνται δεδομένες.
Η αρχική διάσταση ήταν απόρροια διαπραγματευτικών λαθών; «Το θέμα θα είχε λυθεί πολύ πιο μπροστά, αν δεν υπήρχαν άνθρωποι που “κολλάνε” και μεγαλοποιούν κάποια πράγματα», σχολίασε ο Αρχιεπίσκοπος, και συμπλήρωσε πως «ευτυχώς ο πρωθυπουργός είχε κατανόηση και, με την προσπάθεια και την ενότητα όλων, βρέθηκε λύση που φέρνει την ηρεμία και τη γαλήνη».
Οι διαπραγματεύσεις
Η κρίση αποφεύχθηκε καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», εάν δεν άλλαζε η απόφαση, μητροπολίτες θα λειτουργούσαν τους ναούς με βάση την πρόταση της Εκκλησίας, δηλαδή έναν αυξημένο αριθμό πιστών και αυστηρή τήρηση των προληπτικών μέτρων (μάσκα, αποστάσεις). Για την αναζήτηση κοινού τόπου ο πρωθυπουργός και ο Αρχιεπίσκοπος επικοινώνησαν τηλεφωνικώς τρεις φορές, ενώ συνεχείς ήταν οι επαφές των συνεργατών τους. Καίριο ρόλο φέρεται να έπαιξαν συνεργάτες του κ. Μητσοτάκη, το επιτελείο της υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκης Κεραμέως και μητροπολίτης της Αττικής από την πλευρά της Εκκλησίας.
«Οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται με βάση και τις συνταγματικές επιταγές περί θρησκεύεσθαι, και πάντα αναλογικά με την απειλή και το τι θα αποφασίζεται για το άνοιγμα των άλλων χώρων», ανέφερε στην «Κ» κυβερνητική πηγή, απαντώντας στην κριτική της αντιπολίτευσης ότι η κυβέρνηση «υποκλίθηκε» στην Εκκλησία. «Αλλωστε, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι πιστοί άλλων θρησκειών και δογμάτων», πρόσθεσε.
Ταυτόχρονα, η τελική απόφαση θεωρείται ότι απέτρεψε μια κρίση εντός της Ιεραρχίας, με ευθείες μομφές κατά του κ. Ιερωνύμου. Χαρακτηριστικό είναι ότι, όλο το προηγούμενο διάστημα, η πλειονότητα των μητροπολιτών είχε πάρει θέση –άλλοι με υψηλότερους τόνους άλλοι με χαμηλότερους– κατά της αρχικής κυβερνητικής απόφασης. Ορισμένα δε εκ των σχολίων –και με έναν αντιπολιτευτικό τόνο προς την ηγεσία– άφηναν να εννοηθεί ότι η Εκκλησία εμφανίζεται ενδοτική έναντι της κυβέρνησης. Υπήρξαν βέβαια και μητροπολίτες που δεν τοποθετήθηκαν επισήμως, για ορισμένους εκ των οποίων λέγεται πως τήρησαν στάση σιωπής σκεπτόμενοι την επόμενη μέρα.