H πιο κρίσιμη καμπή της μάχης έφθασε σε μέρες εορταστικές, πιθανότατα καθοριστικές για τη συνέχεια, καθώς σε κομβικής σημασίας ανάγεται η συμπεριφορά των πολιτών, αφού θα κρίνει το πότε θα επιστρέψουμε έστω και σε μια μερική κανονικότητα.
Με όλη την Ευρώπη αλλά και τη χώρα μας να έχουν υποδεχθεί τις πρώτες δόσεις των εμβολίων έναντι της COVID-19, που θα επιτρέψουν μετά δέκα μήνες πανδημίας χαμόγελα αισιοδοξίας, ο μεγάλος φόβος ειδικών επιστημόνων και Αρχών είναι μην υπάρξει «λίγο πριν από το νήμα» χαλάρωση στην τήρηση των μέτρων. Η μεγάλη ευχή όλων είναι να επιδείξουν οι πολίτες (όλοι μας…) αυτοσυγκράτηση μέσα στις γιορτές για να μην οδηγηθούμε σε μια νέα και καταστροφική για το καταπονημένο ΕΣΥ έξαρση της πανδημίας.
«Τα “καλά” και τα “κακά” της συμπεριφοράς μας στις γιορτές θα τα δούμε στην επιδημιολογική εικόνα της χώρας 15 έως 20 ημέρες μετά. Που σημαίνει ότι έως τις 15 Ιανουαρίου θα φανούν τα αποτελέσματα των Χριστουγέννων και έως τις 20 Ιανουαρίου τα αποτελέσματα της Πρωτοχρονιάς», επισημαίνει στην «Κ» ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου, μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας για τον νέο κορωνοϊό, Αθανάσιος Εξαδάκτυλος. Ο αριθμός των θανάτων ασθενών με COVID-19 παραμένει υψηλός, όπως και ο αριθμός των νοσηλευομένων στα νοσοκομεία και στις μονάδες εντατικής θεραπείας.
«Δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να επιβαρυνθεί επιπλέον το ΕΣΥ», σημειώνει ο κ. Εξαδάκτυλος και εξηγεί: «Τον Οκτώβριο ο αριθμός των διασωληνωμένων ήταν διψήφιος. Μέσα σε ένα μήνα οι ασθενείς στις ΜΕΘ έφθασαν τους 600. Εάν μια νέα έξαρση των κρουσμάτων έχει ως αφετηρία 400-450 διασωληνωμένους ασθενείς, φανταστείτε μέσα σε ένα μήνα ο αριθμός αυτός πού μπορεί να φθάσει. Ειδικά τώρα που είμαστε στην καρδιά του χειμώνα και χρειαζόμαστε επιπλέον προσπάθεια για να περιορίσουμε την πανδημία».
Οι γιορτές αυτές μπορεί να είναι διαφορετικές, αλλά φέρουν και την ελπίδα του εμβολίου που θα οδηγήσει στη σταδιακή αποδέσμευσή μας από τον ασφυκτικό κλοιό του κορωνοϊού. Προς το παρόν η διαθεσιμότητα των εμβολίου είναι χαμηλή και, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κυβέρνησης, ο εμβολιασμός των ηλικιωμένων ατόμων και των ευπαθών ομάδων πληθυσμού θα ξεκινήσει από τον ερχόμενο Φεβρουάριο και θα χορηγηθεί με συγκεκριμένη σειρά σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού, ανάλογα με τις ποσότητες των εμβολίων που θα παραλαμβάνει η χώρα. Στο διάστημα που μεσολαβεί είναι κρίσιμο να ενημερωθούν όλοι για το εμβόλιο, την ασφάλεια και την αναγκαιότητά του, ώστε να λάβουν με νηφαλιότητα την απόφαση του εμβολιασμού.
Πάντα σε εγρήγορση
Ο καθηγητής Φαρμακολογίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Φαρμακολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Ευάγγελος Μανωλόπουλος, απαντώντας σε ερωτήσεις της «Κ» για τα εμβόλια έναντι της COVID-19, περιγράφει τον τρόπο δράσης του εμβολίου που θα φθάσει πρώτο στη χώρα μας, σημειώνοντας το εντυπωσιακά υψηλό ποσοστό αποτελεσματικότητάς του που ξεπερνάει το 90% και το οποίο δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τις μεταλλάξεις του ιού που εντοπίστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τονίζει ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές και δεν είναι σε θέση να επηρεάσει το DNA των ανθρώπινων κυττάρων. Προειδοποιεί πάντως ότι τα μέτρα ατομικής προστασίας, όπως η μάσκα, οι αποστάσεις και η υγιεινή των χεριών, θα συνεχίσουν να μας ακολουθούν για τους επόμενους μήνες και έως ότου εμβολιαστεί σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού ώστε να υπάρξει ανοσία αγέλης.
Όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τον εμβολιασιμό
1. Γιατί πρέπει να κάνω το εμβόλιο έναντι της COVID-19;
Για δύο λόγους. Ο ένας αφορά την ατομική προστασία. Ο καθένας όταν εμβολιάζεται προστατεύει τον εαυτό του από την πιθανότητα σοβαρής νόσησης. Δύο μήνες μετά την έναρξη του εμβολιασμού, κάθε άτομο που εμβολιάζεται θα βγαίνει από την εξίσωση της πιθανής εισαγωγής στο νοσοκομείο, νοσηλείας σε ΜΕΘ και διασωλήνωσης. Ο άλλος λόγος είναι ότι εάν εμβολιαστούμε αρκετοί, θα προστατευθεί το κοινωνικό σύνολο, αφού θα δημιουργηθεί η ανοσία αγέλης, συνθήκη αναγκαία για να απαλλαγούμε για τα καλά από τους κοινωνικούς περιορισμούς.
2. Τί είδους εμβόλια έναντι της COVID-19 θα κυκλοφορήσουν;
Υπάρχουν τουλάχιστον δέκα δια-φορετικοί τύποι εμβολίων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή υπό ανάπτυξη. Σχεδόν όλοι στοχεύουν την πρωτεΐνη ακίδα (Spike) του κορωνοϊού, την οποία ο ιός χρησιμοποιεί σαν άγκυρα για να προσδεθεί και να εισέλθει στα κύτταρα του οργανισμού. Από αυτά, τα πιο ελπιδοφόρα είναι τα εμβόλια που χρησιμοποιούν αδενοϊούς (που είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος παρασκευής εμβολίων για τη γρίπη και άλλες ιογενείς λοιμώξεις) και τα mRNA εμβόλια τα οποία αναμένονται να φτάσουν πρώτα στη χώρα μας.
3. Τί είναι τα mRNA εμβόλια και πώς δρουν;
Eνα mRNA είναι ένα «αγγελιο-φόρο» RNA που περιλαμβάνει την πληροφορία που χρειάζεται το κύτταρο για να συνθέσει μια πρωτεΐνη. Τα συγκεκριμένα mRNA εμβόλια περιλαμβάνουν την πληροφορία για να συνθέσουν τα ανθρώπινα κύτταρα την πρωτεΐνη ακίδα του κορωνοϊού. Το mRNA των εμβολίων είναι πολύ ευαίσθητο και γι’ αυτό είναι περιβλημένο με λιπίδια τα οποία το προστατεύουν και το βοηθούν να εισέλθει στα κύτταρα και να φτάσει στις περιοχές όπου γίνεται η σύνθεση της πρωτεΐνης. Αυτή η πρωτεΐνη που παράγεται εκλύεται στον οργανισμό και ενεργοποιεί την άμυνά του να παραγάγει αντισώματα και άλλα συστήματα ανοσιακής απόκρισης. Ετσι λοιπόν όταν ο κορωνοϊός εισέλθει στον οργανισμό, η άμυνα είναι ήδη έτοιμη: τον αναγνωρίζει, του επιτίθεται και τον εξουδετερώνει. Να τονιστεί ότι το mRNA δεν έχει τη δυνατότητα να φτάσει ποτέ στον πυρήνα του κυττάρου όπου είναι φυλαγμένο το DNA μας.
4. Πόσο αποτελεσματικά είναι τα εμβόλια;
Τα εμβόλια και ιδιαιτέρως τα mRNA εμβόλια έχουν εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα, η οποία ξεπερνάει το 90%. Αυτό έχει φανεί και στα δύο εμβόλια που θα κυκλοφορήσουν πολύ σύντομα στη χώρα μας και ισχύει σε όλες τις διαφορετικές ομάδες πληθυσμού (νέοι, ηλικιωμένοι, υγιείς και ασθενείς).
5. Πόση προστασία παρέχουν σε περίπτωση μετάλλαξης του SARS-CoV-2, όπως αυτή που εντοπίστηκε πρόσφατα στο Ηνωμένο Βασίλειο;
Τα εμβόλια είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να «επιτίθενται» στον ιό σε πολλά διαφορετικά σημεία. Η μετάλλαξη που εντοπίστηκε, στη χειρότερη περίπτωση, τροποποιεί τον ιό σε ένα ή δύο χαρακτηριστικά του, που δεν μπορούν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Αρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Αλλωστε από τα εμβόλια της γρίπης γνωρίζουμε ότι χρειάζονται χιλιάδες μεταλλάξεις και τουλάχιστον τρία με πέντε έτη για να τροποποιηθεί ο ιός σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην αναγνωρίζεται από ένα εμβόλιο. Αλλά ακόμα και σε μια τέτοια μελλοντική περίπτωση, θα είναι εύκολο να τροποποιηθεί το εμβόλιο σε μια επόμενη έκδοσή του.
6. Πόσο ασφαλή είναι τα mRNA εμβόλια;
Oλα τα εμβόλια είναι ασφαλή, όπως έχει φανεί από την κλινική εμπειρία και τη χρήση τους για δεκαετίες στην παγκόσμια κοινότητα. Ιδιαιτέρως τα mRNA εμβόλια έχουν πλεονεκτήματα που τα καθιστούν ακόμη πιο ασφαλή από τα κλασικά, δεδομένου ότι, όπως προαναφέρθηκε, δεν μπορούν να επηρεάσουν το DNA. Αρα η πιθανότητα για μακροπρόθεσμες παρενέργειες είναι απειροελάχιστες.
7. Υπάρχουν αντενδείξεις για τον εμβολιασμό;
Με τις γνώσεις που έχουμε αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει καμία κατάσταση που να πρέπει να θεωρήσουμε ως απόλυτη αντένδειξη. Ωστόσο, σε κάποιες κατηγορίες του πληθυσμού, και συγκεκριμένα στις εγκύους και στα παιδιά κάτω των 16 ετών, δεν συνιστάται η χορήγηση των εμβολίων μέχρι να ολοκληρωθούν μελέτες που να περιλαμβάνουν ικανό αριθμό ατόμων από αυτούς τους πληθυσμούς. Πρέπει να τονιστεί ότι δεν έχει προκύψει λόγος ανησυχίας σε αυτές τις κατηγορίες, αλλά είναι πάγια τακτική των κλινικών μελετών των νέων φαρμάκων και εμβολίων να απαιτούν ειδική διαχείριση αυτών των ευαίσθητων ομάδων. Επίσης, σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα οι μελέτες δεν κατέληξαν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα για το εάν το εμβόλιο μπορεί να ενεργοποιήσει επαρκή ανοσολογική απόκριση.
8. Ποιες είναι οι παρενέργειες των εμβολίων έναντι της COVID-19;
Οι παρενέργειες των εμβολίων είναι οι αναμενόμενες, γνωστές σε όλους και από τα εμβόλια της γρίπης, και έχουν καταγραφεί πλήρως στις κλινικές μελέτες. Αφορούν κυρίως πόνο, πρήξιμο και κοκκίνισμα στο σημείο της ένεσης. Eπιπλέον, μπορεί να προκαλέσουν ήπια συμπτώματα γρίπης όπως μυαλγίες, κεφαλαλγία, κόπωση, πυρετό έως 38,5 βαθμούς Κελσίου, τα οποία διαρκούν έως 48 ώρες. Επίσης, μετά την έγκριση του εμβολίου στο Ηνωμένο Βασίλειο και την έναρξη των εμβολιασμών, καταγράφηκαν κάποια περιστατικά σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης σε άτομα με γνωστό ιστορικό έντονων αλλεργικών αντιδράσεων. Για αυτά τα άτομα ο Βρετανικός και ο Αμερικάνικος Οργανισμός Φαρμάκων συνιστούν ιδιαίτερη προσοχή κατά τη χορήγησή των εμβολίων, αλλά δεν την απαγορεύουν. Για τις περισσότερες και συνηθισμένες αλλεργίες του πληθυσμού, οι εμβολιασμοί συνεχίζονται κανονικά και δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Σε κάθε περίπτωση, μετά τον εμβολιασμό, το άτομο παραμένει στο εμβολιαστικό κέντρο για 15 έως 30 λεπτά ώστε να αντιμετωπιστεί άμεσα ενδεχόμενη αλλεργική αντίδραση.
9. Εάν κάνω το εμβόλιο, κινδυνεύω να κολλήσω τον ιό και αντίστοιχα να τον μεταδώσω;
Αυτό που έχουν δείξει οι μελέτες για τα εμβόλια που θα κυκλοφορήσουν στην Ελλάδα είναι ότι προστατεύουν από τον κίνδυνο σοβαρής νόσησης. Το εμβόλιο είτε παρεμποδίζει πλήρως την είσοδο του ιού στον οργανισμό είτε σημαντικά. Ετσι, ίσως κάποιοι εμφανίσουν συμπτώματα, γεγονός που σημαίνει ότι έχουν προσβληθεί από τον ιό και άρα μπορούν να τον μεταδώσουν. Η πιθανότητα μετάδοσης από ένα εμβολιασμένο άτομο θα είναι μικρότερη σε σχέση με ένα μη εμβολιασμένο, αφού θα έχει κατά τεκμήριο χαμηλότερο ιικό φορτίο.
10. Το εμβόλιο χορηγείται σε δύο δόσεις. Εάν ξεχάσω να κάνω τη δεύτερη δόση, έχω προστασία;
Από τη δημοσίευση των αναλυτικών αποτελεσμάτων της μελέτης του εμβολίου που θα φτάσει πρώτο στη χώρα, προκύπτει ότι ήδη, δύο εβδομάδες μετά τη χορήγηση της 1ης δόσης, τέσσερα στα πέντε άτομα είχαν αναπτύξει υψηλή ανοσία. Βέβαια, για να έχουμε την πλήρη κάλυψη και προστασία του εμβολίου, θα πρέπει να ληφθούν και οι δύο δόσεις.
11. Εάν νοσώ από COVID-19 ή έχω νοσήσει στο παρελθόν, πρέπει να κάνω το εμβόλιο;
Η νόσηση δεν είναι αντένδειξη. Εάν κάποιος που νοσεί κάνει το εμβόλιο, πιθανόν να μην επηρεαστεί ή στην καλύτερη περίπτωση θα ενισχυθεί η φυσική του ανοσία.
12. Πόσο διαρκεί η προστασία που παρέχει το εμβόλιο;
Αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί ακόμα με βεβαιότητα. Οι ενδείξεις είναι ότι η ανοσία διαρκεί για αρκετούς μήνες. Μια αισιόδοξη υπόθεση είναι ότι θα χρειαζόμαστε τον εμβολιασμό κάθε δύο, ίσως και τρία χρόνια.
13. Στην οικογένειά μου έχουν εμβολιαστεί όλα τα άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες πληθυσμού. Χρειάζεται να το κάνω κι εγώ;
Βέβαια. Είναι απαραίτητο να το κάνει ο καθένας για να προστατεύσει τον εαυτό του. Ο κορωνοϊός έχει δείξει ότι μπορεί να προκαλέσει μεγάλες βλάβες και σε άτομα που δεν ανήκουν σε ευπαθή ομάδα πληθυσμού. Δυστυχώς, ακόμα δεν έχουμε τρόπο να γνωρίζουμε εκ προοιμίου ποια είναι αυτά τα άτομα. Ετσι λοιπόν καθένας από εμάς καλό είναι να θεωρεί τον εαυτό του δυνητικά ευάλωτο στη νόσο.
14. Αφού κάνω το εμβόλιο, θα συνεχίσω να λαμβάνω μέτρα ατομικής προστασίας;
Τα μέτρα είναι το μέσο που μας διασφαλίζει, σήμερα και τους επόμενους μήνες, την προστασία τη δική μας και του κοινωνικού συνόλου. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι το εμβόλιο υποκαθιστά τα μέτρα, τα οποία θα συνεχίσουν να είναι μαζί μας μέχρι να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η πανδημία.