Μοιάζει σαν η πανδημία να γύρισε τον κόσμο ανάποδα. Τι αποτύπωμα θα αφήσει αυτή η εμπειρία; Θα ανανεώσει την εμπιστοσύνη στην επιστήμη ή θα αποχαλινώσει τα ρεύματα του ανορθολογισμού; Θα επαναθεμελιώσει το κοινωνικό κράτος ή θα επαναφέρει το κράτος των περιορισμών και της επιτήρησης; Διανοούμενοι και επιστήμονες απαντούν μέσω του ειδικού αφιερώματος της «Κ».
Γράφουν: Αθανάσιος Αλεξανδρίδης,Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Βασίλης Βαμβακάς, Εφη Γαζή, Ρωμανός Γεροδήμος, Βασιλική Γεωργιάδου, Θοδωρής Γεωργακόπουλος, Νίκος Δρανδάκης, Βασίλειος Θερμός, Μιχαήλ Γ. Ιακωβίδης, Αγγέλα Καστρινάκη , Αντιγόνη Λυμπεράκη, Μάνος Ματσαγγάνης Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος , Καρολίνα Μέρμηγκα, Βασιλική Πέτσα, Γιώργος Πρεβελάκης, Στέλιος Ράμφος, Νικήτας Σινιόσογλου, Δημήτρης Τάρλοου Θεοφάνης Τάσης, Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας, Ηλίας Τσαουσάκης, Αγγελος Χανιώτης, Δημήτρης Χριστόπουλος
Επιμέλεια αφιερώματος: Γιάννης Βαθυάς, Γιούλη Επτακοίλη, Μιχάλης Τσιντσίνης
Στη μεθόριο ενός αμφίρροπου κόσμου
Του Μιχάλη Τσιντσίνη
Ο χρήστης συνδέθηκε για τελευταία φορά πριν από 8 ώρες. Πριν από 10 ώρες. Πριν από 14 ώρες.
Ο φίλος νοσηλευόταν απομονωμένος, όπως όλοι οι ασθενείς με κορωνοϊό. Είχε μαζί του μόνο το κινητό του. Τις πιο δύσκολες ημέρες, δεν μπορούσε να μιλήσει. Ούτε καν να γράψει. Ανοιγε όμως πού και πού τη συσκευή. Η ένδειξη «last seen» που εμφανιζόταν στη διαδικτυακή υπηρεσία μηνυμάτων ήταν το μόνο σημείο ζωής του. Online, ο φίλος μας υπήρχε. Ανέπνεε. Offline, ποιος ήξερε;
Το πρώτο πράγμα που τσάκισε ο ιός ήταν η κοινωνία, με την έννοια της συμμετοχής· του μοιράσματος. Ο άρρωστος έπρεπε να υποφέρει την αρρώστια του χωρίς την παρηγοριά των φίλων και των συγγενών. Αυτοί που ζούσαν μακριά δεν μπορούσαν να σμίξουν με τις οικογένειές τους για τις γιορτές. Αυτοί που ζούσαν κοντά, μόνοι στο διπλανό διαμέρισμα, έπρεπε να μείνουν κλεισμένοι· πιο μόνοι.
Μέχρι και ο μελλοθάνατος φεύγει φιμωμένος από τον αναπνευστήρα, χωρίς να μπορεί να πει αντίο. Κι έπειτα κηδεύεται χωρίς να αποχαιρετιστεί, αφίλητος, μόνο με πέντε – έξι συγγενείς. Ο κορωνοϊός στερεί έτσι από το κοινωνικότερο των ζώων τον πιο ζωτικό λόγο της συμβίωσης – αυτόν που συνοψίζεται στην παλιά γερμανική παροιμία: «Μοιρασμένη χαρά, διπλή χαρά· μοιρασμένος πόνος, μισός πόνος».
Τι αποτύπωμα θα αφήσει αυτή η εμπειρία, όταν η πανδημία τελειώσει;
Θα ανανεώσει την εμπιστοσύνη στην επιστήμη, που κατάφερε μέσα σε τόσο λίγο χρόνο να δαμάσει τον απρόβλεπτο κίνδυνο; Ή μήπως θα αποχαλινώσει τα ρεύματα του ανορθολογισμού, που ήδη διαπότιζαν τις δυτικές δημοκρατίες;
Θα γίνει η υγειονομική κρίση η μήτρα ενός νέου κοινωνικού κράτους; Ή μήπως οι υγειονομικοί περιορισμοί των ατομικών ελευθεριών ευνοούν την ενίσχυση του πατερναλιστικού κράτους της επιτήρησης;
Εφερε η πανδημία πιο κοντά τις γενιές – με τους νεότερους να αυτοπεριορίζονται για χάρη των «ευπαθών»; Ή βάθυνε το χάσμα που ήδη έχασκε ανάμεσα στους προνομιούχους –συνταξιούχους– του 20ού και τους επισφαλείς ημιαπασχολούμενους του 21ου αιώνα;
Είναι η τηλεργασία και η ψηφιακή διακυβέρνηση πανδημική κληρονομιά για καλύτερη ζωή; Ή βρόχος στην ιδιωτικότητα;
Τα media δυσκολεύονται να μετρήσουν αυτόν τον αμφίρροπο κόσμο που μόλις σκιαγραφείται στην γκρίζα μεθόριο μεταξύ δυστοπίας και ουτοπίας. Τα media είναι κουρδισμένα να παρακολουθούν τη διακύμανση της πανδημίας – τα κρούσματα, τις πληρότητες των νοσοκομείων, τις δόσεις των εμβολίων, την «πιο κρίσιμη» μέχρι την επόμενη «πιο κρίσιμη» εβδομάδα. Αλλά δεν έχουν την πολυτέλεια να σταματήσουν για να δώσουν χώρο στον νηφάλιο –διάβαζε και αργό– στοχασμό.
Η «Κ» εκμεταλλεύεται σήμερα το συμβολικό ορόσημο της Πρωτοχρονιάς για να αποβιβαστεί για λίγο από τον συρμό της επικαιρότητας. Ανοίγει, όπως πάντα, τις στήλες της στις ελεύθερες φωνές που αναμετρούνται με τα ερωτήματα της κρίσης.
Της κρίσης; Ελεγαν ότι ξέραμε από κρίσεις. Ελεγαν ότι η φοβερή δεκαετία 2009-2019 είχε σκληραγωγήσει την ελληνική κοινωνία, εξηγώντας και την υπομονή της στο πρώτο κύμα της πανδημίας.
Οι αναγωγές αποδείχθηκαν αφελείς. Το μόνο που μπορεί κανείς να μάθει γενικώς από τις κρίσεις είναι ότι, καθώς εκτυλίσσονται, δεν κομίζουν οι ίδιες τίποτε νέο. Αποκαλύπτουν απλώς και μεγεθύνουν αυτό που ήδη υπάρχει.
Οι κρίσεις είναι τα αδιάκριτα χέρια της Ιστορίας που σε αρπάζουν από τους αστραγάλους και σε αναποδογυρίζουν. Αφήνουν έτσι να πέσει από τις τσέπες σου –τις φανερές και τις μύχιες– ό,τι είχες ενθυλακώσει ή βρισκόταν εκεί ήδη κρυμμένο χωρίς καν να το ξέρεις.
Η κρίση δεν φτιάχνει τους ήρωες και τους δαίμονες. Τους δείχνει.
Ακολουθούν όλα τα άρθρα του αφιερώματος