Ελλάδα και διασπορά: προς μια νέα σχέση

Οι Ελληνες ήταν ανέκαθεν διασπορικός λαός, αλλά όχι με την τυπική έννοια του όρου. Από τα χρόνια του δεύτερου αποικισμού (8ος – 6ος αιώνας π.Χ.) μέχρι τον 20ό αιώνα, ο Ελληνισμός εκτός συνόρων έπαιξε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στα δρώμενα της μητρόπολης. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι η Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε εκτός ελλαδικού χώρου, με τη βοήθεια της Φιλικής Εταιρείας και των ελληνικών κοινοτήτων στην Ευρώπη. Αργότερα, η ελληνική διασπορά στήριξε με θέρμη τους αγώνες για την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδελφών στη Μακεδονία και στην Ηπειρο. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί ομογενείς από τη βόρεια Αμερική και την Αίγυπτο συστρατεύθηκαν ενάντια στον φασισμό. Αλλοι διεξήγαγαν εράνους για την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στη δοκιμαζόμενη πατρίδα. Μετά το τέλος του πολέμου, ο υπερπόντιος Ελληνισμός των ΗΠΑ, του Καναδά και της Αυστραλίας αγκάλιασε χιλιάδες χήρες και ορφανά, αλλά και νεαρούς άνδρες, που ήθελαν να κάνουν μια καινούργια αρχή στη ζωή τους.
 
Λόγω της ισχυρής ταυτότητας και του νόστου για τη γενέθλια γη, οι ξενιτεμένοι συχνά επιδίωκαν την ενσωμάτωση και όχι την αφομοίωση στις χώρες φιλοξενίας. Η πρώτη γενιά έφτιαξε τις δικές της κοινότητες, στηριζόμενη στο όμαιμον, ομόθρησκον, ομόγλωσσον και ομότροπον του Ηρόδοτου. Οι επόμενες γενιές απώλεσαν σταδιακά ορισμένα πολιτισμικά τους στοιχεία, αλλά διατήρησαν την ανιδιοτελή αγάπη για την αρχέγονη πατρίδα. Μέσα σε πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα, οι απόδημοι Ελληνες κατόρθωσαν να υψώσουν τη δική τους φωνή όταν οι περιστάσεις το επέβαλαν.
 
Η ελληνοαμερικανική κοινότητα έχει στηρίξει με παρεμβάσεις της τα εθνικά δίκαια εδώ και δεκαετίες. Η οργάνωση AHEPA υποστηρίζει τη σύγκλιση των αμερικανικών και των ελληνικών συμφερόντων, αφού και οι δύο χώρες βασίστηκαν στα ελληνικά ιδεώδη. Ελληνοαμερικανοί πολιτικοί, όπως ο Τζον Μπραδήμας και ο Πολ Σαρμπάνης, έδωσαν μεγάλες μάχες στο Κογκρέσο για τη δίκαιη επίλυση του Κυπριακού. Η σημερινή γενιά των Ελληνοαμερικανών πολιτικών συνεχίζει αυτή την παράδοση προσφοράς, με σκοπό την περαιτέρω σύσφιγξη των ελληνοαμερικανικών σχέσεων και την τιθάσευση της τουρκικής επιθετικότητας στην Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης, η ελληνοαμερικανική κοινότητα στηρίζει τον ρόλο και το έργο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την εχθρική στάση του τουρκικού κράτους.
 
Ταυτόχρονα με τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις του, ο απόδημος Ελληνισμός συνεχίζει να επεκτείνεται και να προσαρμόζεται στις συνθήκες της εποχής. Με τη βοήθεια του Διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών, ομογενείς 2ης, 3ης και 4ης γενιάς ανταλλάσσουν απόψεις και υφαίνουν το νήμα της νέας ελληνικότητας. Με αυτοπεποίθηση και δυναμισμό, η διασπορά συνδιαμορφώνει τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Χιλιάδες επιστήμονες, καλλιτέχνες και επιχειρηματίες διαπρέπουν ανά την υφήλιο, εκπροσωπώντας άτυπα και μεμονωμένα τον οικουμενικό Ελληνισμό. Αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν την ελληνικότητα με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, αλλά δεν παύουν να συνιστούν κομμάτι του έθνους. Η παγκοσμιοποίηση δίνει την ευκαιρία για μια καλύτερη διασύνδεση των απανταχού Ελλήνων· η πρόοδος της τεχνολογίας μειώνει συνεχώς την αίσθηση της απόστασης.
 
Η δραματική επιδείνωση του περιβάλλοντος ασφαλείας γύρω από την Ελλάδα επιτάσσει την οικοδόμηση μιας νέας σχέσης ανάμεσα στη μητρόπολη και στη διασπορά, σε οριζόντια βάση. Οι κοινότητες του εξωτερικού δεν είναι προέκταση του ελληνικού κράτους, αλλά στενός και φυσικός σύμμαχός του. Τίποτα δεν θα τονώσει περισσότερο το ηθικό των απόδημων Ελλήνων από την ισχυροποίηση της Ελλάδας και της Κύπρου. Οι δύο κρατικές οντότητες του Ελληνισμού παραμένουν το ψυχικό σημείο αναφοράς κάθε ανθρώπου ελληνικής καταγωγής.
 
Η ελληνική διασπορά με την εξωστρέφειά της μπορεί να προσφέρει μια ανεξάντλητη πηγή καινοτόμων ιδεών. Η πρόσφατη τηλεδιάσκεψη του πρωθυπουργού με ελληνικής καταγωγής υψηλόβαθμα στελέχη φαρμακευτικών ομίλων καταδεικνύει τις ευκαιρίες που αναδύονται για τη χώρα. Νέα επιχειρηματικά και ακαδημαϊκά δίκτυα πρέπει να τεθούν σε λειτουργία μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και διασποράς, καθώς η ανθρωπότητα θα εξέρχεται από την πανδημία. Ετσι θα ανακοπεί η διαρροή του ελληνικού επιστημονικού δυναμικού στο εξωτερικό και θα δημιουργηθούν πολύτιμες θέσεις εργασίας. Με τις κατάλληλες κινήσεις, η Ελλάδα μπορεί να γίνει η Καλιφόρνια της Ευρώπης. Μια χώρα που θα βρίσκεται στην πρωτοπορία της έρευνας και θα ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον. Αυτή θέλουμε να είναι η Ελλάδα του 21ου αιώνα.
 
* Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο King’s College London και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Ο κ. Γιώργος Χωριάτης είναι ο ύπατος πρόεδρος της οργάνωσης AHEPA.