Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη

Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη

Ενα μικρό ταξίδι πίσω στον χρόνο, στη γειτονιά που από τις αρχές του 20ού αιώνα είναι χωνευτήρι ανθρώπων και πολιτισμών

5' 11" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να περπατάς στο Δουργούτι ένα χειμωνιάτικο πρωινό. Αν «κοιτάξεις» πέρα και πίσω από τα γερασμένα κτίρια που ορθώνονται πίσω από τη λεωφόρο Συγγρού, θα γυρίσεις πίσω στον χρόνο, τότε που εδώ απλωνόταν η παραγκούπολη των Αρμενίων και Μικρασιατών προσφύγων και ο Ιλισός φούσκωνε από τις βροχές παίρνοντας μαζί του τις παράγκες και τα όνειρα των ανθρώπων. Η αθηναϊκή γειτονιά όπου γυρίστηκε η «Μαγική Πόλις» του Νίκου Κούνδουρου και η οποία διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στα Δεκεμβριανά, υπήρξε από τις αρχές του 20ού αιώνα χωνευτήρι ανθρώπων και πολιτισμών, χαρακτήρα που διατηρεί μέχρι σήμερα.

Με σημείο εκκίνησης τη στάση τραμ «Κασομούλη», στη διασταύρωση με την οδό Βολταίρου, αφήνουμε πίσω μας το παλιό, καλυμμένο από γκράφιτι βαγόνι που αποτελεί ένα ιδιότυπο τοπόσημο της συνοικίας. Στη συμβολή της Βολταίρου με τη Στρογκόνωφ, βρίσκεται η πολυκατοικία με το γράμμα «Ζ», κρυμμένη πίσω από το μεταλλικό, κάποτε φυτεμένο, πλέγμα που υψώθηκε την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων, πιθανόν «για να μην ενοχλεί» αισθητικά τους επισκέπτες που διέρχονταν τη Συγγρού. Εργο του μοντερνιστή αρχιτέκτονα Αγγελου Σιάγα, η πολυκατοικία οικοδομήθηκε την περίοδο 1938-40, συμπληρώνοντας το συγκρότημα των πολυκατοικιών παραλλήλως της Συγγρού, που είχε αρχίσει να κατασκευάζεται μερικά χρόνια νωρίτερα, κρύβοντας από τη λεωφόρο – είσοδο της πόλης τις παράγκες των προσφύγων. Κάθε πολυκατοικία αντιστοιχούσε σε ένα γράμμα της αλφαβήτας.

Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη-1
Οι πρώτες προσφυγικές πολυκατοικίες οικοδομήθηκαν το 1935-36. (Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)

Στο τέρμα της Στρογκόνωφ συναντάμε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα κτίρια της περιοχής, το ξενοδοχείο Ιντερκοντινένταλ. Χτίστηκε στη θέση όπου λειτουργούσε εργοστάσιο ελαστικών της ΕΘΕΛ, το οποίο αποτέλεσε τόπο συγκέντρωσης και εκτέλεσης των ανδρών του Δουργουτίου κατά το ομώνυμο αιματηρό μπλόκο το καλοκαίρι του 1944.

Η παράλληλη της Στρογκόνωφ, οδός Ντυμόν, έχει πλήθος ιστοριών να αφηγηθεί. Στον αριθμό 7 εγκαταστάθηκε το 1930 η οικογένεια του ποιητή και συγγραφέα Αρη Αλεξάνδρου, όταν μετακόμισε από το Λένινγκραντ στην Αθήνα. Τραπέζι δεν υπήρχε στο φτωχικό σπίτι και ο Αλεξάνδρου έμαθε τα πρώτα του ελληνικά μελετώντας στο περβάζι του παραθύρου. Στη μικρή πλατεία μαζευόταν το παιδομάνι της γειτονιάς για παιχνίδι και υπαίθρια θεάματα: παραστάσεις Καραγκιόζη ανέβαιναν τακτικά, ενώ παραστάσεις έδινε και ο ξακουστός Κουταλιανός. Στο ήσυχο δρομάκι δεν φτάνει η βουή της πόλης – κρυφοκοιτάζουμε μέσα από την ταπεινή είσοδο της πολυκατοικίας στον αριθμό 1. Οι ένοικοι έχουν δώσει χρώμα στο γκρίζο, τοποθετώντας στην εσωτερική σκάλα γλάστρες και λουλούδια. Απέναντι, στην πολυκατοικία «ΣΤ», ένα μπαλκόνι ντυμένο με μπαλόνια φωτίζει τους ξεφλουδισμένους τοίχους, μαρτυρά πως οι άνθρωποι που ζουν εδώ βρίσκουν τον τρόπο να καλλωπίζουν την καθημερινότητά τους.

Κάνοντας τον γύρο του τετραγώνου, από την οδό Ντεκάρτ βγαίνουμε στη Φανοσθένους, τον δρόμο της θρυλικής Αρμένικης Αγοράς, που υποδεχόταν επισκέπτες από όλη την Αθήνα, οι οποίοι την τιμούσαν για τις μοναδικές ανατολίτικες νοστιμιές της. Οταν έβρεχε, τα νερά σχημάτιζαν ρέμα που έφτανε ώς τη Συγγρού, το περίφημο «σέλι» στα αρμένικα. Στη συμβολή με τη Σφιγγός, ορθώνεται η δωδεκαώροφη προσφυγική πολυκατοικία της δεκαετίας του 1970, σήμα-κατατεθέν της γειτονιάς. Την αφήνουμε πίσω μας με επόμενη στάση την πλατεία Θυμάτων Καλαβρύτων – στο κέντρο της υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στους εκτελεσθέντες στο μπλόκο του Δουργουτίου, ενώ στη μακρόστενη προσφυγική πολυκατοικία που βλέπει στην πλατεία χωροθετείται το σπίτι του «Αγγελου» της ομώνυμης ταινίας του Γιώργου Κατακουζηνού. Σαν συγκοινωνούντα δοχεία τα κτίρια επικοινωνούν μεταξύ τους με μικρούς ελεύθερους χώρους, αναπάντεχες ανάσες μέσα στον αστικό ιστό, οι οποίες άτυπα διαμορφώνουν σύντομες διαδρομές περιπάτου.

Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη-2
Οι μικροί ελεύθεροι χώροι προσφέρουν ζωτικές ανάσες. (Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)

Βγαίνουμε στην Κασομούλη και προσπερνώντας τη Θυμοχάρους και τη Σαρκουδίνου, στρίβουμε στη Ρενέ Πυώ. Σύμβολο και συνεκτικός κρίκος της αρμένικης κοινότητας του Δουργουτίου, φιλοξενεί στον αριθμό 2 την Καθολική Αρμένικη Εκκλησία. Στον ίδιο δρόμο λειτούργησε και το πρώτο αρμένικο σχολείο της περιοχής. Η Ρενέ Πυώ μας φέρνει στον θορυβώδη άξονα της Λαγουμιτζή, τον οποίο και διασχίζουμε. Το πάρκο «Δημάρχου Δημήτρη Μπέη», που ορίζεται από τις οδούς Ευρυδάμαντος, Λαγουμιτζή, Χελντράιχ και Ντελακρουά, είναι μια έκπληξη στην πυκνοδομημένη συνοικία. Οι πιτσιρικάδες κάνουν κόλπα με τα πατίνια τους, τα παιδιά της γειτονιάς δίνουν ραντεβού για παιχνίδι και ποδήλατο, η ζωή συνεχίζεται σφιχταγκαλιασμένη με την Ιστορία.

Η δημιουργία μιας αθηναϊκής γειτονιάς μέσα από τα παραπήγματα

Παίρνοντας κατά την επικρατέστερη εκδοχή το όνομά του από την οικογένεια Δουργούτη ή Δουρούτη που κατείχε ιδιοκτησίες γης στην περιοχή, η συνοικία Δουργούτι στον Νέο Κόσμο δεν ήταν τίποτα άλλο παρά χωράφια μέχρι την άφιξη των Αρμενίων προσφύγων που κατέφυγαν εδώ το 1914, για να ξεκινήσουν τη ζωή τους από την αρχή. Ο προσφυγικός χαρακτήρας του Δουργουτίου εδραιώνεται όμως τη δεκαετία του 1920, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Γρήγορα διαμορφώνεται μια ολόκληρη παραγκούπολη από τα αλλεπάλληλα κύματα εκτοπισμένων πληθυσμών. Oπου υπάρχει ελεύθερος χώρος, κάθε οικογένεια στήνει το παράπηγμά της.

Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη-3
Ο παλιός συρμός του τραμ στη στάση «Κασομούλη». (Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)

Με χρήματα που καταβάλλει η Ιταλία στην Ελλάδα ως πολεμικές αποζημιώσεις, χτίζονται το 1924 τα λεγόμενα «Ιταλικά». Πρόκειται για 24 μονώροφα πετρόκτιστα σπίτια, όπου εγκαθίστανται 100 οικογένειες προσφύγων. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 ακολουθεί η ανέγερση επτά πολυκατοικιών, των πρώτων της γειτονιάς, γνωστών ως «βενιζελικά». Τα διαμερίσματα διαθέτουν εσωτερική τουαλέτα και δύο δωμάτια με ηλεκτρικό ρεύμα. Οι πρώτες τέσσερις («Α», «Β», «Γ» και «Δ») σχεδιάζονται από τους αρχιτέκτονες Δημήτρη Κυριακό και Κίμωνα Λάσκαρη, στις αρχές του κινήματος Bauhaus, και συμπληρώνονται αργότερα από τρεις μεγαλύτερες («Ε», «ΣΤ», «Ζ») σε σχήμα Π και Γ, οι οποίες φέρουν την υπογραφή του Aγγελου Σιάγα. Παρά την ανοικοδόμηση, οι παράγκες παραμένουν στη θέση τους, συνεχίζοντας να υποδέχονται νέους οικιστές μετά τον πόλεμο: με την εσωτερική μετανάστευση στα φόρτε της, η φτωχική γειτονιά διατηρεί αναλλοίωτη την κοινωνική φυσιογνωμία της.

Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη-4
Η 12ώροφη προσφυγική πολυκατοικία, τοπόσημο του Δουργουτίου. (Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)

Το 1965 ο Γεώργιος Παπανδρέου με το σύνθημα «θάνατος στην παράγκα» θεμελιώνει σε ενθουσιώδες κλίμα τον νέο οικισμό του Δουργουτίου. Οι παράγκες και τα «Ιταλικά» κατεδαφίζονται, καινούργια συγκροτήματα διαμερισμάτων ανεγείρονται και κατόπιν κλήρωσης διανέμονται στους δικαιούχους συνολικά 865 διαμερίσματα. Η δωδεκαώροφη πολυκατοικία της Σφιγγός 8 είναι και η τελευταία που κατασκευάζει το κράτος γι’ αυτόν τον σκοπό, γεγονός που σηματοδοτεί επίσημα τη λήξη του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα.

Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη-5
Χρώμα στο γκρίζο στα πιο αναπάντεχα σημεία. (Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ)

Νέους κατοίκους θα υποδεχθεί ξανά το Δουργούτι τη δεκαετία του 1980, αυτή τη φορά από τα Βαλκάνια και τις αραβικές χώρες, αλλά και εσωτερικούς μετανάστες από την ελληνική επαρχία, οι οποίοι νοικιάζουν ή αγοράζουν τα διαμερίσματα από τους παλιούς δικαιούχους.

Δουργούτι: μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη-6

Ταυτότητα διαδρομής
Απόσταση: 1,9 χλμ.
Διάρκεια: 40 λεπτά
Υψομετρική διαφορά: 12 μ.
Μέση ταχύτητα: 3 χλμ./ώρα
Θερμίδες: 180

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή