Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν την τελευταία πενταετία θεσπίσει έναν «κλιματικό νόμο» για να οργανώσουν –ίσως όχι όλες με την ίδια φιλοδοξία– τη μετάβασή τους σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία. Η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία και το μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής Ευρώπης ανήκει στην ομάδα των χωρών εκείνων που ακόμη δεν έχουν προχωρήσει σε αυτό το βήμα. Είναι ορθή ή λανθασμένη αυτή η επιλογή;
Η Ελλάδα θα μπορούσε να επωφεληθεί από έναν κλιματικό νόμο, για να οργανώσει τη μετάβασή της, να δημιουργήσει ισχυρούς και ανεξάρτητους επιστημονικούς φορείς που να παρακολουθούν την πρόοδό της και, κυρίως, να μη δεσμεύσει πόρους σε επενδύσεις που μακροπρόθεσμα θα αχρηστευθούν, όπως όσες σχετίζονται με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Αυτό επισημαίνει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο Ματίας Ντούβε, ένας από τους πλέον ειδικούς στο θέμα των κλιματικών νόμων στην Ευρώπη. Επικεφαλής της ομάδας για το κλίμα στο γερμανικό think tank Ecologic Ιnstitute, είναι ο κύριος συντάκτης της μελέτης «Κλιματικοί νόμοι στην Ευρώπη: Καλές πρακτικές στον δρόμο προς την κλιματική ουδετερότητα» και συμμετείχε πρόσφατα στο διεθνές συνέδριο που διοργάνωσαν το ελληνικό τμήμα της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF και το περιοδικό «Νόμος και Φύση» με θέμα το περιβαλλοντικό δίκαιο σε καιρούς κρίσης.
– Στην Ελλάδα, όταν μιλάμε για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, εννοούμε κατά βάση την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και την κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων. Ποια είναι η τάση στην Ε.Ε.;
– Αυτά τα δύο είναι όντως σημαντικά πεδία – και ιστορικά πολλές ακόμη ευρωπαϊκές χώρες εστίασαν στον ενεργειακό τομέα. Είναι λογικό, όχι μόνον επειδή ο ενεργειακός τομέας ευθύνεται για μεγάλο μέρος των εκπομπών ρύπων, αλλά και λόγω της εντυπωσιακής ταχύτητας με την οποία οι ΑΠΕ έγιναν πιο φθηνές και αποτελεσματικές, φθάνοντας να ξεπεράσουν κάθε συμβατική πηγή ενέργειας. Σε επίπεδο Ε.Ε., οι στόχοι μείωσης των εκπομπών πάντα συμβάδιζαν με στόχους για τη διείσδυση των ΑΠΕ. Πρέπει όμως όλοι οι τομείς της οικονομίας να μειώσουν δραστικά τις εκπομπές τους ώστε να πετύχουμε τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας. Ακόμη και σήμερα, κάποιες χώρες όπως η Γερμανία δυσκολεύονται να επιτύχουν τους στόχους, απουσία δράσεων για τις μεταφορές, τα κτίρια και τη γεωργία. Σε επίπεδο Ε.Ε., υπάρχουν πλέον νέες στρατηγικές για μια βιομηχανία πιο φιλική στην κλιματική αλλαγή, την αγροτική παραγωγή, την κυκλική οικονομία και άλλες. Τελικά, όλα τα κράτη-μέλη θα πρέπει να ασχοληθούν σοβαρά με τη μείωση των εκπομπών από τους τομείς αυτούς.
– Γιατί χρειαζόμαστε έναν κλιματικό νόμο;
– Ενας κλιματικός νόμος είναι χρήσιμος με πολλούς τρόπους: ως μέσο οργάνωσης των κυβερνητικών «παικτών», για την επίτευξη στόχων και την ενεργοποίηση όλων των εμπλεκομένων. Βέβαια, η πραγματική του χρησιμότητα βασίζεται… στο τι περιέχει. Παρότι η ανάλυση που κάναμε στην κλιματική νομοθεσία διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών δείχνει ότι δεν υπάρχουν δύο «ίδιοι» νόμοι, υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία. Για παράδειγμα: ένας νόμος-πλαίσιο (με την έννοια ότι παρέχει μια πρωταρχική καθοδήγηση υπό την οποία λειτουργεί ό,τι σχετίζεται με την πολιτική για το κλίμα) μπορεί να παρέχει μια καθαρή κατεύθυνση και δεσμευτικούς, μακροπρόθεσμους στόχους. Αυτό δίνει ένα ισχυρό σήμα σε όλους τους εμπλεκομένους (όπως επιχειρήσεις, πολίτες, κυβερνητικούς φορείς και υπαλλήλους) ότι η κυβέρνηση παίρνει στα σοβαρά τη στροφή προς μια κλιματικά φιλική οικονομία.
Αλλο παράδειγμα: ένας κλιματικός νόμος βοηθά στην οργάνωση της δράσης μιας κυβέρνησης, αναθέτοντας ξεκάθαρα αρμοδιότητες, ποιος κάνει τι, πότε. Να οργανώσει την ανατροφοδότηση της πληροφορίας από όλους τους κυβερνητικούς φορείς και να ξεκαθαρίσει ποιος θα είναι επικεφαλής του όλου εγχειρήματος. Επίσης, ένας κλιματικός νόμος ενισχύει τη διαφάνεια των κλιματικών πολιτικών, όχι μόνον ως προς τις αρμοδιότητες, αλλά και ως προς την πρόοδο που επιτυγχάνει η χώρα (τα καταφέρνουμε ή όχι;). Η διαφάνεια είναι απαραίτητη για να ενισχύσει την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη στις κλιματικές πολιτικές (που δεν είναι πάντα δημοφιλείς).
Τέλος, ένας κλιματικός νόμος μπορεί να ξεκαθαρίσει πώς θα συμμετέχουν στην προσπάθεια άλλοι εμπλεκόμενοι, εκτός από την κυβέρνηση. Σε πολλές χώρες, αυτό αφορά τους ανεξάρτητους επιστημονικούς φορείς που συμβουλεύουν την κυβέρνηση, ασκώντας παράλληλα κριτική, αλλά και τη συμμετοχή του κοινού στη διαμόρφωση των πολιτικών.
– Τι μας δείχνει η εμπειρία των χωρών που θέσπισαν νομοθεσία για το κλίμα; Ποια θεωρούνται τα καλύτερα παραδείγματα;
– Στην Ε.Ε. οι περισσότερες χώρες έχουν ήδη θεσπίσει κάποιον κλιματικό νόμο ή βρίσκονται στη διαδικασία να θεσπίσουν. Πολλοί από τους νόμους αυτούς έχουν πρωτοποριακά και ενδιαφέροντα στοιχεία. Παρότι έχουν ελαφρώς διαφορετικές προτεραιότητες και, φυσικά, κάποιες τοπικές ιδιαιτερότητες, έχουν κοινή δομή. Οι περισσότερες χώρες έκαναν κλιματικό νόμο τα τελευταία 5-6 χρόνια, άρα υπάρχει κάποια εμπειρία, κυρίως θετική. Πολλοί νόμοι όμως, όπως ο γερμανικός που υιοθετήθηκε πριν από ένα έτος, είναι πολύ «νέοι». Αν πρέπει να ξεχωρίσω κάποιον, αυτός θα είναι ο κλιματικός νόμος του Ηνωμένου Βασιλείου, που θεσπίστηκε το 2008. Ηταν ο πρώτος του είδους του στην Ευρώπη που έθεσε έναν ξεκάθαρο δεσμευτικό στόχο (για το 2050). Επιπλέον προέβλεψε στιβαρές διαδικασίες και τη δημιουργία θεσμικών οργάνων, τα οποία χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα προς μίμηση από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Για παράδειγμα, δημιούργησε ένα ισχυρό και ανεξάρτητο επιστημονικό σώμα, προέβλεψε ετήσιες εκθέσεις προόδου και συμπεριέλαβε προϋπολογισμό άνθρακα (σ.σ. πόσος άνθρακας απομένει να εκπέμψει η κάθε χώρα ώστε να μη φθάσουμε στον 1,5 βαθμό αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας).
– Ποιο είναι το σημείο-κλειδί για την επιτυχία ενός κλιματικού νόμου;
– Ενα δίδαγμα από την εμπειρία πολλών χωρών είναι πως παρότι η νομοθεσία και ο σχεδιασμός της είναι πολύ σημαντικά, πρέπει να υπάρχει πολιτική στήριξη. Χωρίς αυτήν η νομοθεσία δεν μπορεί να αντισταθεί σε απότομες πολιτικές και οικονομικές μεταβολές. Ενας νόμος είναι ένα ισχυρό εργαλείο, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί να τροποποιηθεί ή να καταργηθεί. Αρα είναι κομβικής σημασίας οι νόμοι να διαμορφωθούν μέσα από το χτίσιμο μιας ευρείας διακομματικής συναίνεσης, με την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών. Αυτή είναι μια σοφή προσέγγιση, κατά τη γνώμη μου.