«Θυμάμαι έντονα τη φράση που μας έλεγε ο Βασίλης Παπαβασιλείου», λέει στην «Κ» ο σκηνοθέτης Νίκος Καραθάνος, «να μη φοβάστε τίποτα και κανέναν… τίποτα και κανέναν». Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός διευρύνει την οπτική μας σε σχέση με τις καταγγελίες σεξουαλικών παρενοχλήσεων και εργασιακής βίας που έχουν δει το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα από τον χώρο των τεχνών και μιλάει στην «Κ» για ένα ζήτημα που αφορά την ευρύτερη κοινωνία.
«Οταν βγαίνουν ηθοποιοί και μιλούν για τέτοια γεγονότα στα ΜΜΕ, έχουν πίσω τους στρατιές άλλων ανθρώπων που δεν έχουν τη δύναμη να βγουν και να κάνουν το ίδιο. Γίνονται η φωνή τους», μας λέει. Οι καλλιτέχνες, συμπληρώνει, οφείλουν να ενεργούν για λογαριασμό και άλλων ανθρώπων διεκδικώντας αξιοπρέπεια και δικαιώματα για όλους πέρα από τα όρια ενός επαγγέλματος. «Ο στόχος είναι ο σεβασμός, η λύτρωση, η δικαιοσύνη. Ο πόνος γίνεται σημάδι, γεγονός και μετά νόμος. Οι υγιείς κοινωνίες ακούν τις μαρτυρίες και στρίβουν το τιμόνι, αλλάζουν, κάνουν πράξη το συναίσθημα, μετατρέπουν τον πόνο σε κανόνα», σημειώνει. Τα προσωπικά περιστατικά αφορούν τη Δικαιοσύνη, συνεχίζει, αυτό που αφορά το κοινωνικό σύνολο είναι η κουλτούρα του εκφοβισμού. «Ηταν μια συνήθεια να εκφοβίζουμε τον άλλον. Το ζήσαμε από τα σπίτια μέχρι τους χώρους εργασίας μας. Η ιστορία της βίας δεν αφορά μόνο τους ηθοποιούς αλλά τον άνθρωπο τον ίδιο», καταλήγει.
Θυμίσαμε στον ίδιο τον κ. Παπαβασιλείου τη φράση που έλεγε στους νεότερους συναδέλφους του, ζητώντας ένα σχόλιο για τον εκφοβισμό πάνω στο θεατρικό σανίδι. «Είτε στο θέατρο είτε σε μια επιχείρηση, αυτός που εκφοβίζει φοβάται ο ίδιος. Τα τέρατα είναι περιδεείς υπάρξεις που ίσως έχουν ανάγκη τη συμπάθειά μας», σημειώνει. Σχετικά με τα περιστατικά σεξουαλικών παρενοχλήσεων επισημαίνει ότι πρόκειται για ανθρώπινα δράματα που εκθέτουν «το μεγαλείο και την αθλιότητα που κουβαλάμε όλοι μας», αλλά εκτιμά ότι οι άνθρωποι θα συνεχίσουν με τα θετικά και τα αρνητικά τους. «Δεν διεξάγεται κάποια επιχείρηση κάθαρσης στο θέατρο», λέει και συμπληρώνει πως «βλέποντας τα πράγματα ανάποδα, η φωνή των γυναικών προαναγγέλλει τη βασιλεία των γυναικών στον 21ο αιώνα. Θέλω να πιστεύω ότι θα ζήσουμε τον αιώνα της γυναίκας και όταν μια μέρα οι γυναίκες βρεθούν στο εδώλιο του κατηγορουμένου θα επέλθει η απόλυτη ισότητα».
Πώς σχολιάζει η ηθοποιός Μπέτυ Αρβανίτη όλα όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα στον θεατρικό χώρο; «Δεν είναι καινούργιο αυτό που ακούμε. Από τη στιγμή που έχει κάποιος εξουσία –σε όλους τους επαγγελματικούς χώρους–, εμφανίζονται τέτοια περιστατικά. Το ότι, όμως, έχει συμβεί δεν σημαίνει ότι πρέπει και να συνεχιστεί. Συνεπώς, τα θύματα κάνουν καλά που μιλούν. Από εδώ και πέρα πρέπει να μπει ένα όριο. Ομως πού, πώς και ποιος θα θέσει αυτά τα όρια, είναι ένα κρίσιμο ζήτημα. Ο χώρος μας είναι δύσκολος και οι ισορροπίες πολύ ευαίσθητες. Ο ηθοποιός γίνεται ευάλωτος στις πρόβες, “ανοίγεται” για να προχωρήσει στον ρόλο. Και έτσι πρέπει να συμβαίνει ώστε να εξελιχθεί υποκριτικά. Προφανώς λοιπόν υπάρχουν και θα υπάρχουν κόντρες κατά την προετοιμασία. Βασικός και απαράβατος όρος όμως πρέπει να είναι ο σεβασμός της προσωπικότητας του καθενός».
Η ίδια έχει περάσει δύσκολα; «Δεν μπορώ να πω ότι στην πορεία μου στο θέατρο δεν έχω ταλαιπωρηθεί από ανθρώπους», παραδέχεται. «Αλλά σίγουρα δεν πρόκειται για το “κολασμένο θέατρο”, έναν χώρο στον οποίο συμβαίνουν μόνον ασχήμιες. Υπάρχουν –κι έχω ζήσει– άπειρα παραδείγματα ειλικρινούς αγάπης, δοσίματος και ψυχικής γενναιοδωρίας ανάμεσα σε εμάς τους ανθρώπους του θεάτρου. Είναι καλό λοιπόν να μη φτάσουμε στο άλλο άκρο».
Για ένα σοβαρό θέμα κάνει λόγο και η Κάτια Δανδουλάκη. «Ο εκβιασμός οποιασδήποτε μορφής δεν επιτρέπεται να γίνεται ανεκτός, και να δικαιολογείται σε καμία κοινωνία. Δηλώνω τον απεριόριστο θαυμασμό, την εκτίμηση και τη συμπαράστασή μου στα θύματα, που στην ουσία είναι οι ήρωες μιας επιβεβλημένης κάθαρσης. O χώρος του θεάτρου είναι ο καθρέπτης της ζωής μας. Και η ζωή είναι ιερή».
Πώς νιώθει για όλα αυτά ο νεαρός ηθοποιός Ιωάννης Αθανασόπουλος; «Παρακολουθώ με θλίψη τα όσα συμβαίνουν τις τελευταίες μέρες αλλά και με την ελπίδα ότι ίσως αλλάξει κάτι», απαντάει. «Οταν ήμουν στο πρώτο έτος της σχολής συζητούσαμε για το πόσο δύσκολο είναι να αντιμετωπίσει κάποιος από εμάς ανθρώπους του χώρου κακότροπους ή ιδιότροπους. Δεν πρέπει να φοβόμαστε να πάμε σε μια πρόβα ή σε μια ακρόαση». Ο 33χρονος ηθοποιός πάντως τονίζει ότι η γενιά του δεν θα ανεχθεί τέτοιες συμπεριφορές και σημειώνει ότι η πανδημία προκάλεσε μεταξύ άλλων και τη συσπείρωση των ηθοποιών στο ΣΕΗ.
Αλλάζει κάτι για τα νέα παιδιά που θα αποφασίσουν να ασχοληθούν με το θέατρο, ρωτάμε την ηθοποιό Βασιλική Τρουφάκου. «Θα είναι πιο συνειδητοποιημένα, δεν θα έχουν ψευδαισθήσεις, θα είναι πιο εδραιωμένη η επιθυμία τους, γιατί θα ξέρουν σε ποιον χώρο μπαίνουν και τι θα αντιμετωπίσουν», απαντάει η 35χρονη ηθοποιός. «Μία ακόμα παράμετρος στο να αρθεί η εργασιακή “αφέλεια” που είχε η δική μου γενιά θα είναι οι πρόσφατες αποκαλύψεις για σεξουαλικές παρενοχλήσεις. Θα λειτουργήσει βοηθητικά, ενδυναμωτικά. Με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα εμβαθύνουμε, θα κάνουμε ουσιαστική συζήτηση, όχι κουβέντα της κλειδαρότρυπας, και θα τεθεί ένα θεσμικό πλαίσιο. Να μη μείνει ένα πυροτέχνημα».
«Εύχομαι όλο αυτό να γίνει μια ευκαιρία για τις επόμενες γενιές ηθοποιών, αγοριών και κοριτσιών, να αποτινάξουν από πάνω τους τη μοιρολατρία και τον φόβο, να μη σκέφτονται “αυτά γίνονται στον χώρο”, προσθέτει η συνάδελφός της Βάσια Ζαχαροπούλου. «Είναι η ώρα να σταματήσουμε να ψιθυρίζουμε για τέτοια περιστατικά στις παρέες και να μιλήσουν όσοι έχουν υποστεί οποιασδήποτε μορφής βία με θάρρος ώστε κάτι, επιτέλους, να αλλάξει, να υπάρξει εξυγίανση».
Ο Δ. Μαυρίκιος για τη βία
Η βία δεν βγάζει σε καλό. Ούτε στο θέατρο ούτε αλλού. Ορθώς καταγγέλλονται επαναλαμβανόμενα περιστατικά βίας λεκτικής, σωματικής ή σεξουαλικής. Τα ξεπερασμένα στερεότυπα του σκηνοθέτη-τύραννου ή της καπριτσιόζας σταρ πρωταγωνίστριας πρέπει να εξαφανιστούν. Τραυματίζουν ψυχές και δεν μεγαλύνουν το θέατρο καλλιτεχνικά. Ούτε μπορεί να λειτουργεί πλέον το άλλοθι ότι στο θέατρο είναι ευκολότερο να πέσεις στην παγίδα της βίας, καθότι πρώτη ύλη της δουλειάς μας είναι ο ίδιος ο ψυχισμός μας, ο θυμός μας. Η βία που ξεπερνάει τα όρια μιας δικαιολογημένης έντασης στην πρόβα και επαναλαμβάνεται συστηματικά είναι απολύτως καταδικαστέα. Αρκεί ο a priori καταδικασμένος να μην είναι θύμα συκοφαντίας, γιατί και η συκοφαντία είναι μια ακραία μορφή βίας. Εχω βιαστεί ψυχικά στον χώρο της δουλειάς μου με αποτελέσματα ολέθρια· κυρίως για την υγεία μου. Το να ξεκινάς πρόβες με το Εθνικό Θέατρο για την Επίδαυρο και να βγαίνουν στον Τύπο συκοφαντικές καταγγελίες μιας παντελώς άγνωστής σου κυρίας ότι της έχεις κλέψει τη μετάφραση, είναι κάτι που δεν εύχομαι ούτε σε εχθρό μου. Επί μία δεκαετία σερνόμουν στα δικαστήρια, μέχρι να αθωωθώ πανηγυρικά. Ομως ποιος θα μου ξεπληρώσει αυτή τη βία, την αγωνία και τα έξοδα δέκα χρόνων, τις επιπτώσεις στην υγεία μου και το πνίξιμο από το δίκιο μου μπροστά στον διασυρμό; Γιατί δεν ήταν λίγοι στον χώρο μας, που είτε με υποψιάζονταν για κλέφτη, είτε τους βόλευε να χαντακωθώ από μια τέτοια ρετσινιά. Ναι, αναμφισβήτητα να δώσουμε τέλος σε κάθε
μορφή βίας!