«Μεγαλύτερη επένδυση στην ψυχική υγεία». Αυτό είναι ένα από τα κύρια θέματα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας. Η χρήση ενός οικονομικού όρου για θέματα της «ψυχής» ακούγεται λίγο περίεργα. Δεν παύει όμως να είναι μια ανάγκη, με τη μεταφορική αλλά και την κυριολεκτική έννοια της λέξης «επένδυση». Η ανάγκη αυτή έχει προσλάβει επείγοντα χαρακτήρα λόγω της τρέχουσας πανδημίας.
Γιατί είναι σημαντική η «επένδυση» στην ψυχική υγεία;
Επειδή «δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία» (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, World Psychiatry 19, 129-130, 2020). H ψυχική υγεία και η σωματική υγεία πάνε «χέρι χέρι». Το «mens sana in corpore sano» δεν ειπώθηκε τυχαία.
Επειδή παγκοσμίως ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι πάσχουν από σοβαρό ψυχικό νόσημα, ένας άνθρωπος αυτοκτονεί κάθε 40 δευτερόλεπτα, τρία εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από κατάχρηση αλκοόλ, υπάρχει καλπαστική αύξηση της κατάθλιψης παγκοσμίως και, παρά ταύτα, το 75% των πασχόντων σε όλο τον κόσμο δεν υποβάλλεται σε θεραπεία.
Επειδή, παρά τα παραπάνω συγκλονιστικά δεδομένα, υπάρχει μια ιστορική παραμέληση της ψυχικής υγείας που εκφράζεται κυρίως με υποχρηματοδότηση. Το μέσο ποσοστό των κονδυλίων υγείας που διατίθενται παγκοσμίως για την ψυχική υγεία δεν ξεπερνάει το 2% (στην Ελλάδα είναι ακόμη μικρότερο).
Επειδή, από καθαρά οικονομική σκοπιά είναι επωφελέστερο να θεραπεύει κανείς τον ψυχικώς πάσχοντα από το να τον αφήνει χωρίς θεραπεία. Αυτό προκύπτει από σωρεία μελετών και εκφράζεται από τον όρο «επένδυση» στην ψυχική υγεία. Οταν θεραπεύουμε τον ψυχικώς πάσχοντα εξοικονομούμε χρήματα, και το ίδιο φυσικά ισχύει για την πρόληψη. Για κάθε δολάριο που ξοδεύεται για ψυχιατρική θεραπεία υπάρχει επιστροφή τεσσάρων δολαρίων σε βελτιωμένη υγεία και παραγωγικότητα (ΠΟΥ, αναφορά I. Daniels, 2020).
Η μεγαλύτερη προσβασιμότητα στην ψυχική υγεία αποτελεί το δεύτερο θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας. Με δεδομένο ότι παγκοσμίως το 75% των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικά προβλήματα δεν υποβάλλεται σε θεραπευτική αγωγή, είναι προφανές ότι η προσβασιμότητα σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας αποτελεί άμεση προτεραιότητα. Πώς μπορεί να αυξηθεί η προσβασιμότητα; «Οταν δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό πάει το βουνό στον Μωάμεθ» (ελπίζω αυτή η φράση να μη με εκθέσει σε κίνδυνο). Οταν δεν έρχεται ο ασθενής στον γιατρό, πάει ο γιατρός στον ασθενή (π.χ. με ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας, με κινητές μονάδες, με συστηματικές επισκέψεις της «ψυχιατρικής ομάδας» στα νησιά, με επικοινωνία μέσω τηλεφώνου, Διαδικτύου κ.λπ.). Είδαμε όλοι ότι το Διαδίκτυο έδωσε κάποια λύση σε πολλά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την πανδημία.
• Μια πανδημία ψυχικής υγείας
• COVID-19: Ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία μαθητών και φοιτητών
• Αγχος, θλίψη, ρουτίνα, διάσπαση προσοχής στα τηλεμαθήματα
Με δεδομένη την αυξημένη επικράτηση των σοβαρών ψυχικών νοσημάτων σε χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα, είναι φανερό ότι πρέπει να αυξηθεί η προσβασιμότητα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας για όλους, κυρίως όμως για τους φτωχούς ανθρώπους.
Η χώρα μας στην παρούσα περίοδο της Ιστορίας της είναι αντιμέτωπη με πολλαπλές κρίσεις: οικονομική κρίση, μεταναστευτική κρίση, επανειλημμένες κρίσεις από φυσικές καταστροφές, απειλή ανθρωποεπαγόμενης καταστροφής από γειτονική χώρα και τέλος, η τρέχουσα υγειονομική κρίση. Είναι αναμενόμενο να υπάρχουν σοβαρές ψυχολογικές και ψυχοπαθολογικές επιπτώσεις από τις κρίσεις αυτές, αλλά και από τη χρονική σύμπτωση όλων. Η υγειονομική κρίση σε μερικές χώρες έχει προσλάβει χαρακτήρα καταστροφής (Disaster). Εμείς ευτυχώς δεν έχουμε φτάσει (ακόμη;) σε αυτό το σημείο. Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας που έχουν μελετηθεί και τα αποτελέσματα αρχίζουν σιγά σιγά να ανακοινώνονται.
Σε δική μας έρευνα (Εταιρεία Προληπτικής Ψυχιατρικής και Πανεπιστήμιο Nottingham) μελετήθηκε με εκτενείς τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε 602 άτομα η ποιότητα ζωής των ατόμων αυτών κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος της πανδημίας στην περιοχή της Αττικής. Διαπιστώθηκαν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής που αφορούσαν κυρίως ηλικιωμένα άτομα, συνταξιούχους, ανέργους, άγαμους, χωρισμένους, χήρους, άτομα χαμηλού οικονομικού ή μορφωτικού επιπέδου και άτομα με τεταμένες διαπροσωπικές σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Ατομα με σωματικές ή ψυχιατρικές παθήσεις ήταν ιδιαιτέρως ευεπίφορα, πράγμα που επιβεβαιώνεται καθημερινά στην κλινική πράξη. Διαπιστώθηκαν επίσης, στα άτομα που μελετήθηκαν, υψηλά επίπεδα stress, άγχους και κατάθλιψης, υπερβολικού φόβου μόλυνσης από τον ιό, και ευεξήγητη επαγγελματική ανασφάλεια. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει εμφατικά τονίσει την ανάγκη αντιμετώπισης των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων της τρέχουσας πανδημίας και προσφάτως, τον Ιούνιο του 2020, μια ομάδα 95 χωρών, αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα αυτών των επιπτώσεων, εκπόνησε διακήρυξη υποστήριξης αυτής της πολιτικής (D. Kestel, WMHDay documents, 2020).
Οι σοβαρές ψυχολογικές και ψυχοπαθολογικές επιπτώσεις της τρέχουσας πανδημίας καθιστούν το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας ιδιαίτερα επίκαιρο. Η κοινότητα των λειτουργών ψυχικής υγείας, οι συνήγοροι των ασθενών και οι οργανώσεις τους, οι οικογένειες των πασχόντων και οι ίδιοι οι πάσχοντες ελπίζουν ότι θα δοθεί στην ψυχική υγεία του ελληνικού πληθυσμού η προτεραιότητα που της αξίζει.
* Ο κ. Γεώργιος Ν. Χριστοδούλου είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Fellow of the Royal College of Psychiatrists, UK, πρόεδρος της Εταιρείας Προληπτικής Ψυχιατρικής, επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας και Past President, World Federation for Mental Health.