Σε ασφυκτικό κλοιό παραμένει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς εξακολουθεί να αναζητεί λύσεις για την επιτάχυνση του εμβολιασμού του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Παράλληλα, το εκτελεστικό όργανο της Ε.Ε. δέχεται σφοδρή έξωθεν κριτική για τον μηχανισμό εξουσιοδότησης εξαγωγών εμβολίων, από συμμάχους όπως η Ιαπωνία και ο Καναδάς, αλλά και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ).
Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εξεπλάγη από τη σφοδρότητα της κριτικής που έχει υποστεί τις τελευταίες ημέρες. Στη στρατηγική ανασύνταξης, την οποία επιχειρεί, εντάσσεται η συνάντηση την περασμένη Κυριακή με τους επικεφαλής των εταιρειών με τις οποίες η Ε.Ε. έχει υπογράψει συμβάσεις προαγοράς, αλλά και η συνέντευξη που παραχώρησε τη Δευτέρα σε ευρωπαϊκές εφημερίδες, μεταξύ των οποίων και η «Κ». Η πρόεδρος της Κομισιόν είχε δεχθεί έντονη κριτική μεταξύ άλλων για την αλλεργία της σε συνεντεύξεις Τύπου και για την προτίμηση που έδειχνε σε γερμανικά μέσα ενημέρωσης. Επιπλέον, ύστερα από κλειστές συναντήσεις που είχε την περασμένη εβδομάδα με τις κύριες πολιτικές ομάδες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, θα εμφανιστεί την προσεχή Τετάρτη δημοσίως ενώπιον της Ολομέλειας για να υπερασπιστεί την κοινή στρατηγική για τα εμβόλια.
Σύμφωνα με τις ίδιες καλά πληροφορημένες πηγές, ίσως η σημαντικότερη πτυχή της απόπειρας αλλαγής του σκηνικού είναι η νέα ομάδα εργασίας «για τη βιομηχανική ικανότητα στα εμβόλια», υπό την εποπτεία του Τιερί Μπρετόν, επιτρόπου Εσωτερικής Αγοράς και του πιο επιχειρηματικά έμπειρου μέλους του Κολεγίου. «Ο Μπρετόν έπρεπε να είχε εμπλακεί νωρίτερα», σημειώνουν. «Ξέρει πώς να ασκήσει πιέσεις στις εταιρείες για να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα».
Η ομάδα εργασίας ανέλαβε δράση την περασμένη Πέμπτη, αφού ο Γάλλος επίτροπος έλαβε τη σχετική εντολή την Κυριακή και συναντήθηκε τη Δευτέρα με την Αγκελα Μέρκελ, στο πλαίσιο τηλεδιάσκεψης για το θέμα της αύξησης της παραγωγής, και με τον Εμανουέλ Μακρόν την Τρίτη. Ο σκοπός του εγχειρήματος είναι να εντοπιστούν όλα τα σημεία «συμφόρησης» στη διαδικασία παραγωγής –υποδομές, τεχνογνωσία, πρώτες ύλες– και να προωθηθούν περισσότερες συμφωνίες μεταξύ ανταγωνιστριών εταιρειών για συμπαραγωγή των εμβολίων (την περασμένη εβδομάδα ανακοινώθηκε η τέταρτη τέτοια συμφωνία, με την GSK να αναλαμβάνει την παραγωγή 100 εκατ. δόσεων του εμβολίου mRNA της CureVac). Θα διερευνηθεί, επίσης, η δυνατότητα συμμετοχής μη φαρμακευτικών εταιρειών, ακόμα και στο τελικό στάδιο της παρασκευής των εμβολίων (το λεγόμενο «fill and finish», όταν τοποθετείται η ουσία στα φιαλίδια), αλλά και η μεσοπρόθεσμη (σε βάθος 18-24 μηνών) ενίσχυση της αυτονομίας της Ε.Ε. σε όλα τα στάδια παραγωγής των εμβολίων.
Ο Μπρετόν, πάντως, δεν τάσσεται υπέρ της χρήσης του έσχατου όπλου της άρσης των πατεντών των εταιρειών, λύση την οποία έχουν προτείνει προσφάτως μεταξύ άλλων ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και ο Γερμανός υπουργός Οικονομίας Πέτερ Αλτμάιερ. «Η εμπλοκή αυτή τη στιγμή δεν αφορά τις πατέντες», τονίζει πηγή του περιβάλλοντός του στην «Κ». «Η απελευθέρωσή τους δεν θα συνέβαλλε στην αύξηση της παραγωγής».
Επώδυνες συγκρίσεις
Οπως αποκάλυψε στη συνέντευξη της Δευτέρας η κ. Φον ντερ Λάιεν, έως το τέλος του α΄ τριμήνου θα έχουν παραδοθεί στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. 106 εκατομμύρια δόσεις των τριών εγκεκριμένων εμβολίων (Pfizer-BioNTech, Moderna, AstraZeneca). Αυτό αρκεί για τον πλήρη εμβολιασμό (με δύο δόσεις) 53 εκατομμυρίων Ευρωπαίων – λιγότερο από το 12% του πληθυσμού. Συγκριτικά, την Πέμπτη η εμβολιαστική κάλυψη (τουλάχιστον μία δόση) στο Ισραήλ είχε ξεπεράσει το 36% του πληθυσμού, το 15% στο Ηνωμένο Βασίλειο και το 8% στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Εν τω μεταξύ, όπως αποκάλυψε το Bloomberg, στις 27 Ιανουαρίου οι μόνιμοι αντιπρόσωποι των κρατών-μελών ενημερώθηκαν ότι το «fill and finish» των εμβολίων που θα προμηθεύσει την Ε.Ε. η Johnson & Johnson θα λάβει χώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πρόκειται για όρο που συμπεριλαμβάνεται στη σύμβαση της Ε.Ε. με την εταιρεία και δεν υπάρχει δυνατότητα επαναδιαπραγμάτευσης. Στις συνθήκες έντασης που έχουν δημιουργηθεί με τη σύσταση του μηχανισμού ελέγχου των εξαγωγών της Ε.Ε., η αποκάλυψη αυτή δημιουργεί νέες ανησυχίες για καθυστερήσεις στις παραδόσεις.
Υπενθυμίζεται ότι η αμερικανική κυβέρνηση (μέσω της BARDA), μαζί με την εταιρεία, δέσμευσε περισσότερα από 1 δισ. δολάρια ήδη τον περασμένο Μάρτιο για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου εμβολίου, ενώ οι ΗΠΑ παρήγγειλαν 100 εκατομμύρια δόσεις τον περασμένο Αύγουστο.
Η ευρωπαϊκή σύμβαση με την εταιρεία υπεγράφη τον Οκτώβριο και αφορά 200 εκατομμύρια δόσεις του μονοδοσικού της εμβολίου – με τη δυνατότητα αγοράς (option) για 200 εκατομμύρια επιπλέον. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει δηλώσει ότι οι πρώτες δόσεις του εμβολίου –αν εγκριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA)– αναμένονται στις αρχές Απριλίου. Στο β΄ τρίμηνο αναμένεται να παραδοθούν συνολικά 55 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου της Johnson & Johnson.
Την περασμένη Δευτέρα, μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η γενική διευθύντρια Υγείας της Κομισιόν και επικεφαλής της ομάδας διαπραγμάτευσης της Ε.Ε. για τα εμβόλια Σάντρα Γκαλίνα, εκφράζοντας εκ νέου τη δυσαρέσκεια των Βρυξελλών για τις καθυστερήσεις της AstraZeneca, δήλωσε ότι το συγκεκριμένο εμβόλιο είναι ένα από τα δύο στα οποία θα εστιάσει πλέον η Ε.Ε. για τη μαζική επέκταση του εμβολιασμού.
«Είμαστε κοντά αλλά…», λέει η Κομισιόν
Tην περασμένη εβδομάδα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) ανακοίνωσε ότι ξεκίνησε η διαδικασία «κυλιόμενης αξιολόγησης» του εμβολίου της αμερικανικής Novavax. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ολοκλήρωσε τις προκαταρκτικές συνομιλίες με την εταιρεία (για 100 εκατομμύρια δόσεις με δικαίωμα για άλλες 100) στις 17 Δεκεμβρίου, αλλά δεν έχει υπογραφεί ακόμη η σύμβαση προαγοράς. Κοινοτικές πηγές αναφέρουν ότι «είμαστε κοντά» και ότι αν υπάρξει σύντομα συμφωνία, μπορεί η αποστολή των πρώτων δόσεων να γίνει ακόμη και τον Απρίλιο.
Ακόμη μία εταιρεία με την οποία η Ε.Ε. δεν έχει υπογράψει σύμβαση προαγοράς (οι προκαταρκτικές συνομιλίες ολοκληρώθηκαν στις 12 Ιανουαρίου) είναι η γαλλική Valneva. Η βρετανική κυβέρνηση την περασμένη εβδομάδα αύξησε την παραγγελία της από την εταιρεία σε 100 εκατομμύρια δόσεις, που ήδη έχουν αρχίσει να παρασκευάζονται σε εργοστάσιο στη Σκωτία. Το εμβόλιο βρίσκεται στη φάση Ι/ΙΙ των κλινικών δοκιμών και δεν αναμένεται να κυκλοφορήσει στην αγορά πριν από το τέλος του έτους – αλλά είναι ακόμη ένα παράδειγμα της αβελτηρίας της Ε.Ε. έναντι άλλων χωρών, ακόμα και σχετικά με ευρωπαϊκές εταιρείες.
Τέλος, εντάθηκε την περασμένη εβδομάδα η συζήτηση στην Ε.Ε. για το ρωσικό εμβόλιο Sputnik V, ιδιαιτέρως μετά τη δημοσίευση στην έγκυρη ιατρική επιθεώρηση Lancet περί ποσοστού αποτελεσματικότητας 91,6%. Μεταξύ άλλων, ο Γερμανός υπουργός Υγείας Γενς Σπαν δήλωσε ανοικτός στο ενδεχόμενο χρήσης του ρωσικού εμβολίου, υπό τον όρο ότι θα εγκριθεί από τον EMA. Μέχρι στιγμής, μόνο η Ουγγαρία έχει παρεκκλίνει από την πολιτική της κεντρικής έγκρισης των εμβολίων, δίνοντας προ ολίγων εβδομάδων άδειας χρήσης εκτάκτου ανάγκης στο Sputnik V. Η Ρωσία έχει ανακοινώσει ότι είναι σε θέση να προμηθεύσει την Ε.Ε. με 100 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου στο β΄ τρίμηνο. O EMA έχει λάβει από το ινστιτούτο Gamaleya αίτηση για επιστημονικές συμβουλές, αλλά όχι για αδειοδότηση, ενώ δεν έχει ξεκινήσει κυλιόμενη αξιολόγηση των δεδομένων του ρωσικού εμβολίου.